ZONDAG FRONTPOÃZIEDAG - VERZAMELD WERK DAAN BOENS
Vandaag uitzonderlijk geen frontgedicht, maar de aankondiging dat een paar dagen geleden bij uitgeverij Lannoo de verzameling van de frontgedichten van Daan Boens is verschenen. Ik heb op deze blog al herhaaldelijk gewezen op deze bijna vergeten dichter en gelukkig ben ik niet de enige die het belang van zijn werk inziet. Getuige de nieuwe gezamenlijke uitgave van zijn drie dichtbundels 'Van glorie en lijden' (1917), 'Menschen in de grachten' (1918) en 'De verrijzenis' (1920). Deze eerste heruitgave van Boens oorlogspoëzie werd verzorgd door Yves T'Sjoen, die als hoofddocent verbonden is aan de vakgroep Letterkunde van de Universiteit Gent terwijl Dr. Els Van Damme tekende voor het nawoord. Een uitgave die, als u het mij vraagt, geen ogenblik te laat komt...
Lodewijk 'Louis' Cox werd op 26 februari 1893 geboren in Meer in het gezin van landbouwer Adriaan Cox en Maria Catharina Schellekens. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog was Louis Cox landbouwersknecht en woonde hij bij zijn ouders op het Meerse gehucht Ippenrooi. Hij werd op 31 juli '14 gemobiliseerd en diende als soldaat in 2/1 van het 7e Linieregiment. Hij overleed op 19 september 1914 om 01.15 u. in het krijgshospitaal aan de Marialei in Berchem. Na de zgn. 'Tweede uitval ' uit de Nationale Vesting Antwerpen was hij er binnengebracht met een dum-dumschot in zijn dijbeen. Hij overleed aan de complicaties van deze verwonding. Louis Cox was een van de eersten die begraven werden op de pas geopende begraafplaats Schoonselhof. Hij ligt er vandaag begraven op het militaire ereperk in Blok L, rij 5 in graf nr.22.
BLOED IN DE BEEMDEN - DE TRAGISCHE DOOD VAN JEANNE PHILIPSEN
Op 27 december 1914, omstreeks 14.00 u. naderden drie mensen op de Castelréweg in Minderhout de rijksgrens ter hoogte van de brug over de Mark. Eén van hen was de 22-jarige Joanna 'Jeanne' Philipsen. Deze geboren en getogen Hoogstraatse was dienstmeid in Antwerpen. In de eerste week van oktober '14 had ze toen de Duitsers de Scheldestad begonnen te beschieten, het zekere voor het onzekere verkozen en de veiligheid van de ouderlijke woonst aan de Vrijheid opgezocht. Ze werd die middag vergezeld door Joanna Somers, haar moeder en haar broer August. Deze laatste wou de grens oversteken om zijn broers Frans en Jozef bij het leger te vervoegen. De grens ter hoogte van de Markbrug was al ruim een week daarvoor met prikkeldraad versperd. De Duitsers hadden de brug 's morgens echter tot 11.00 u. opengelaten zodat de kerkgangers van het Nederlandse buurgehucht Castelré terug naar huis konden keren na de eucharistieviering in hun Minderhoutse parochiekerk. Het zou overigens hun laatste mis in hun kerk worden voor bijna vier jaar, want nadat de Castelrénaren de brug waren overgetrokken, werd ze - conform de instructies van luitenant-generaal von Weller, de militaire gouverneur van Antwerpen - definitief afgesloten met een slagboom en manshoge Friese ruiters. Een schildwacht verschanste zich in een bosje kreupelhout op ongeveer 100 meter ten westen van de brug. Toen hij merkte dat het Hoogstraatse trio de waarschuwingsborden naast de weg was voorbij gewandeld, sommeerde hij hen luidkeels halt te houden. Ze versnelden echter hun pas en negeerden de Duitser. Toen ze het op een lopen zetten, aarzelde de schildwacht niet en opende hij het vuur waarop het meisje dodelijk getroffen neerviel. Haar broer slaagde er evenwel in om in de verwarring de grens over te vluchten. De hysterisch huilende Joanna Somers werd ter plekke aangehouden door de inderhaast toegesnelde Duitsers. De zieltogende Jeanne werd met een opgevorderde kruiwagen naar de dichtstbijzijnde woning, die van koopman Karel Verheyen gebracht waar ze even later overleed. Tussen haar met bloed doorweekte kleren vonden de soldaten een brief die bestemd was voor haar broers aan het IJzerfront. Nog diezelfde dag werd haar stoffelijk overschot opgehaald door voerman A. Jansen en naar het Gasthuis van Hoogstraten overgebracht waar een Duitse legerarts een lijkschouwing verrichte. Leutnant von Rohr, een gerechtelijke officier van de Zivilverwaltung in Antwerpen, stelde 's nachts nog een proces-verbaal op en liet Joanna Somers - om humanitaire redenen - vrij uit haar voorlopige hechtenis. 's Anderendaags werd Jeanne Philipsen begraven aan de zuidzijde van de St. Catharinakerk, waar ze overigens nog steeds rust op het ereperk. De tragische dood van jeanne Philipsen kreeg een ruime weerklank in de Belgische en Nederlandse pers.
Wellicht was Jeanne Philipsen een van de allereerste dodelijke slachtoffers van grensincidenten tijdens WO I in ons land. Zij was een van de eersten in een erg lange rij want alleen al aan de rijksgrens in het kanton Hoogstraten zouden tijdens de Grote Oorlog meer dan 50 mensen bij grensincidenten omkomen. Twee dagen nadat Jeanne was doodgeschoten verscheen in de, onder Duitse censuur verschijnende 'Gazet van Brussel' volgend, wel érg merkwaardige berichtje: 'Hoogstraten - Alhier werd een meiske doodgeschoten dat ondanks het streng verbod en ondanks de schildwachten over de grenzen wilde gaan. De betrekkingen tusschen de bezettingstroepen en de bevolking zijn hier uitmuntend, ja hartelijk'....
Godfried Cypers werd op 5 februari 1890 in Menen geboren. Zijn vader was er wachtmeester in de plaatselijke Rijkswacht. Een paar jaar na zijn geboorte verhuisde het gezin Cypers naar Hoogstraten waar zijn, inmiddels tot adjudant bevorderde vader, commandant werd van de plaatselijke brigade. In maart 1909 was Godfried in de voetsporen van zijn vader getreden en had hij dienst genomen bij de Rijkswacht en een opleiding gekregen als keuronderofficier. Bij het uitbreken van de oorlog maakte hij deel uit van de brigade van Oostende. Omdat het Belgisch leger in augustus '14 kampte met een ernstig tekort aan kaders werden tientallen onderofficieren van de Rijkswacht in het kader van het veldleger opgenomen als hulpofficieren. Godfried Cypers werd hulponderluitenant in de compagnie machinegeweren van het 3e Linieregiment. Hij werd op 30 september 1914, zoals de legerdagorder vermeldde, gedood door een artillerievoltreffer nadat 'hij heldhaftig het hoofd had geboden aan een veel sterkere Duitse aanvalsmacht'. Hij bevond zich op dat ogenblik in zijn machinegeweerstelling ter hoogte van de Goorboslei, ten noorden van het station van Sint-Katelijne-Waver. Verschillende bronnen, waaronder het boek 'Onze Helden' geven foutief het fort van Walem als plaats van overlijden op. Godfried Cypers werd begraven in een geïmproviseerd veldgraf ter streke Hogevelden. Begin '15 werden zijn stoffelijke resten overgebracht naar de BMB van Lier. In 1922 werden hij met militaire eer herbegraven in Hoogstraten. Dit graf is jammer genoeg tijdens de heraanleg van het oude kerkhof van Hoogstraten verdwenen....
In het eerste deel dat ik op deze blog plaatste over de vroegste Duitse bezettingstroepen had ik vooral aandacht voor de Landsturm-eenheden die vier jaar lang deel zouden gaan uitmaken van het straatbeeld in het Hoogstraatse. Vooral in het eerste bezettingsjaar kwamen daar ook nog heel wat cavaleristen bij. Het ging meestal om kurassiers of Jagers te Paard, die voor een paar weken tot maximaal vier maanden werden ingezet bij het bewaken van de rijksgrens. Vrijwel dagelijks probeerden jongemannen immers de grens over te steken om via het neutraal gebleven Nederland het Belgisch leger te vervoegen in Engeland of Frankrijk. Duitse cavaleristen begonnen vanaf de eerste week van december '14 in het kanton Hoogstraten patrouille te rijden in de grenszone om dit te verhinderen. Maar ze werden bij deze klus ook ingezet als gewone infanteristen, zoals de foto met als infanteristen poserende ulanen laat uitschijnen... Naast deze ruiters en de Landsturm werden trouwens ook feldgendarmen en militaire politie ingezet bij de grensbewaking in de Noorderkempen. Deze politionele troepen waren gemakkelijk te herkennen aan de grote borstplaat die ze aan een ketting rond hun nek droegen. Het gebeurde echter ook vaak dat gewone infanteristen of mannen van de Landsturm voor politiedienst werden ingezet. De nachtpatrouille in Hoogstraten-centrum bestond bv. uit deze tijdelijke 'polizisten'. Ze waren herkenbaar aan een armband die ze rond de rechterbovenarm van hun uniformjas droegen.
Op het grondgebied van het kanton Hoogstraten werden de feldgendarmen tegen eind februari "15 gekazerneerd in de in beslag genomen rijkswachtkazernes van Hoogstraten, Meerle, Rijkevorsel en Merksplas. Bovendien kreeg ook het pasbureau op het stadhuis van Hoogstraten en het pasbureau aan de splitsing van de Meerse- en de Bredaseweg in Minderhout een permanentie van feldgendarmen. De coördinatie van deze politietroepen gebeurde echter niet lokaal door de ortskommandant maar vanuit de Militär Polizei-Stelle Turnhout. Deze MPS was in de St. Antoniusstraat gevestigd en stond onder toezicht van de Kreischef Oberst Drimborn. Vanuit deze centrale opereerden trouwens ook de agenten van de Duitse contraspionage die in het raam van het bestrijden van het lokale verzet en het illegale grensverkeer in onze regio werden ingezet.
Op 5 oktober 1914, op het hoogtepunt van de afweergevechten in de sector Lier, was een compagnie van het 3e bataljon van het 7e Linieregiment vanuit Lint op weg om de troepen in de eerste lijn te gaan versterken toen een zware Duitse artilleriegranaat in hun rangen terechtkwam. Enkele tientallen militairen raakten gewond en minstens zes werden gedood door deze explosie. Eén van de gesneuvelden was de piepjonge korporaal Jozef Janssens De Vroom uit Hoogstraten. Hij was op 11 maart 1897 in Merksplas Kolonie als enige zoon geboren in het gezin van bewaker Jacob Janssens De Vroom en Anna Catharina Blockx. Kort na zijn geboorte kreeg vader Janssens De Vroom promotie en muteerde hij als hoofdbewaker naar het Bedelaarswerkhuis van Hoogstraten. Het gezin verhuisde naar een woning op de hoek van de Lindendreef en de Gelmelstraat. Na zijn pensionering opende vader Janssens De Vroom hier de populaire herberg 'De Prins'. Een paar dagen nadat Jozef 17 jaar was geworden koos hij voor werkzekerheid en nam hij op aansporen van zijn vader dienst als beroepsvrijwilliger in het leger. Toen de oorlog uitbrak was hij kandidaat onderofficier en volgde hij de bijhorende opleiding in de regimentsschool in Antwerpen.
Oorspronkelijk werd hij begraven op de plaats waar hij was gesneuveld, maar in 1915 werden zijn stoffelijke resten bijgezet op de BMB in Lier in graf nr. 63. Hier ligt hij samen met nog drie andere gesneuvelden uit het Hoogstraatse begraven op nog geen dertig kilometer van zijn woonplaats...
Enige historisch verantwoord melodrama gaat er altijd wel in op Kerstdag. Daarom vandaag een fragment uit 'Joyeux Noël', een film uit 2005, geregisseerd door Christian Carion.
Op heel wat plaatsen aan het westelijke front kwam het tijdens de kerstperiode van 1914 tot spontane 'verbroederingen' tussen de strijdende partijen, de zgn. 'kerstbestanden'. De kenners kennen natuurlijk het herdenkingskruis dat in 1999 door de Khaki Chums werd opgericht om de 85e verjaardag van de historische voetbalwedstrijd die in St. Yves, nu een gehucht van Komen / Waasten werd gespeeld, te herdenken. Op 11 december van dit jaar werd door UEFA-voorzitter en oud sterspeler Michel Platini in St. Yves een monument van de UEFA onthuld dat deze wedstrijd herdenkt. Twee dagen eerder was er overigens al net over de taalgrens, in Mesen ook een monument onthuld dat het kerstbestand van 1914 in de vallei van de Douve belicht.
Bij wijze van troost voor iedereen die - net zoals ik - geen kaartje meer kon bemachtigen voor het speciale 'Kerstbestand'-concert dat Alan Stivell vorige donderdag in de St. Michielskerk van Boezinge gaf... Een fraaie uitvoering van 'Brian Boru' met een gastoptreden van Nolwenn Leroy in l'Olympia, twee jaar geleden. Ik vraag mij trouwens af of Alan wist dat hij in alle publiciteit van organisator Gowest steevast als Fransman/Bretoen ten tonele werd gevoerd... ?
Met kerstmis 1914 keken heel wat kinderen in het Hoogstraatse met ogen groot van verbazing naar de feestelijk versierde kerstbomen van de Duitse bezetters. Een verschijnsel dat helemaal nieuw was voor de meesten onder hen....
EEN EEUW LATER WENS IK AL MIJN LEZERS EEN FIJN JOELFEEST EN HET ALLERBESTE VOOR 2015
De volgende dagen zullen we wellicht om de oren worden geslagen met de verhalen over de beruchte kerstbestanden van 1914: de 'verbroederingen' langs het westelijke front in de eerste oorlogswinter. De focus zal daarbij natuurlijk vooral liggen op de 'verbroederingen' tussen de Britten in de loopgrachten tussen pakweg Loos en Ploegsteert en de Duitsers omdat deze het best gedocumenteerd zijn en ook het vaakst zijn voorgekomen. Er was heel wat minder toenadering tussen Fransen of Belgen in die periode en dat is niet zo verwonderlijk natuurlijk want de door de Duitsers begane gruweldaden bij het begin van de oorlog lagen nog vers in het geheugen. Toch was er ook aan het IJzerfront op sommige plaatsen sprake van een vorm van toenadering. Het bekendste voorbeeld van dergelijk gebeuren is ongetwijfeld dat van de monstrans van Diksmuide. Het inspireerde niet alleen soldaat en kunstschilder Sam De Vriendt tot een bekend schilderij maar werd onlangs ook nog verfilmd in die niet altijd zo historisch correcte VRT-dramaserie 'In Vlaamse velden'.
Voor alle duidelijkheid: de feiten speelden zich niet af in de kerstnacht of op kerstdag maar op 26 december 1914 ter hoogte van de restanten van de opgeblazen Hoge Brug die de verbinding over de IJzer vormde tussen Diksmuide en Kaaskerke. De gewezen kapelaan van Diksmuide Jozef van Ryckeghem beschreef na de oorlog zijn herinneringen aan het gebeuren: ' Een bijtende oostenwind zweepte over de hard toegevroren IJzervlakte. Aan de hemel joegen grauwe sneeuwwolken waartussen af en toe een bleke maan doorschemerde. Het was er stil. de kanonnen en mitrailleuses zwegen. Men hoorde zelfs geen geweerschot. Doch, opeens, hoor ! Stemmen, zingende stemmen, aarzelend eerst, vaster dan, aanzwellend, tot een machtig kerstlied. Ja, 't komt van over de IJzer, uit de loopgraven. De onzen, verstomd eerst, juichten begrijpend toe en uit Vlaamse soldatenborsten galmde als wedergroet een kerstlied. Wedergejuich der Duitsers ! Meer zang. Samenzang van 'Stille Nacht'. Er werd geroepen: 'Kerstnacht - Nacht van vrede, niet schieten!' Een der onzen waagt het hoofd boven de schansen, nog een, nog meer. Er wordt verbroederd. Sigaren, chocolade en allerlei snuisterijen worden elkaar toegeworpen. Een Duitse stem roept: 'Is daar niet een priester ? Dat hij nadere, als aandenken aan deze nacht willen wij u een gedachtenis overmaken.' Iets later vertoonde de Duitse officier met de wel erg Engels klinkende naam John William Anderson zich aan de overzijde van de IJzer. Anderson was majoor en bataljonscommandant van Ersatz Bataillon nr. 16, een onderdeel van de grotendeels Saksische 13e Gemischte Ersatz-Brigade van de IVe Ersatz-Division. Anderson was vergezeld door zijn ordonnans, die een in een deken gewikkeld remonstrans droeg. Dit religieuze object was door de mannen van Andersons' bataljon gevonden in de kolenkelder van de gasthuiskapel in Diksmuide waar het was verstopt door de voor het oorlogsgeweld gevluchte kloostergemeenschap van de gasthuiszusters van de Congregatie St. Vincentius à Paulo. Hij wou dit kostbare en nagenoeg ongeschonden object teruggeven aan de zusters en onderhandelde hierover met de inmiddels op de andere oever verschenen Guillaume 'Willy' Lemaire de Sart Lecomte, kapitein-commandant in het 1e Regiment Karabiniers. Die riep er Sabin Vendermeiren bij, een hulpaalmoezenier van de karabiniers die zich met een aantal brancardiers in een hulppost bij de zeepziederij - waar nu de IJzertoren staat - bevond. De IJzer was niet voldoende bevroren om ze te kunnen oversteken en daarom wierpen de karabiniers een lang stuk touw over het dunne ijs. Andersons' ordonnans stopte de remonstrans in een linnen zak en de karabiniers trokken het kostbare kleinood zo naar de linkeroever van de IJzer. Na elkaar te hebben gegroet, verdwenen beide officieren en hun gevolg opnieuw in de respectievelijke stellingen. Even hadden de wapens gezwegen aan de oevers van de bloedrivier....
