De meeste literatuurhistorici gaan ervan uit dat de Canadese arts John McCrea (1872-1918) op 3 mei 1915 zijn bekende gedicht 'In Flanders Fields' schreef. Vandaag dus precies 100 jaar geleden en ik kan daarom moeilijk anders dan in de rubriek 'Zondag Frontpoëziedag' op deze weblog die - toeval of niet -de naam 'In Vlaanderens velden ' voert, even stilstaan bij wat wellicht het bekendste oorlogsgedicht uit de 'Grote Oorlog' is geworden.... MacCrea was een kleinzoon van Schotse immigranten die zich in het Canadese Ontario hadden gevestigd. Zijn vader, David McCrea, was een beroepsofficier die het tot de rang van luitenant-kolonel schopte en John trad aanvankelijk in zijn voetsporen door de opleiding voor artillerieofficieren te volgen aan het Royal Military College of Kingston. Eens deze opleiding was afgerond begon hij echter, net als zijn broer Thomas, geneeskunde te studeren. Hij kreeg een beurs voor de universiteit van Toronto waar hij van 1894 tot 1898 studeerde en ook zijn eerste gedichten publiceerde. Toen hij in 1898 afstudeerde, kreeg hij een aanstelling als dokter in het General Hospital van Toronto om een jaar later naar het Johns Hopkins Hospital in Baltimore, Maryland te verkassen. Als reserveofficier in de Canadese militie nam hij als artillerist deel aan de Tweede Boerenoorlog (1899-1902) in Zuid-Afrika. Na zijn terugkeer volgde hij een specialisatie in Engeland en werd hij opgenomen in het Royal College of Physicians. De volgende jaren zette hij niet alleen zijn eigen praktijk op poten maar kreeg hij ook leerstoelen aan de universiteiten van Vermont en de McGill universiteit van Montreal en schreef hij samen met J.G. Adami een pathologisch handboek.
Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog werd de inmiddels tot majoor bevorderde McCrea benoemd tot tweede in bevel van de 1st Brigade Canadian Field Artillery. Omwille van zijn leeftijd en zijn gebrek aan recente artillerie-ervaring werd hij aangesteld tot hoofdchirurg van de Brigade. Op 17 april '15 werd McCrea bevorderd tot luitenant-kolonel. Een paar dagen later, na de Duitse chloorgasaanval van 22 april '15, kreeg hij de handen meer dan vol in zijn chirurgische voorpost die was geïnstalleerd in een geïmproviseerde schuilplaats aan de berm van het kanaal Ieper-IJzer in Boezinge. Het was hier dat hij - wellicht - op 3 mei, kort na de begrafenis van zijn vriend Alexis Helmer (zie mijn blog van gisteren) zijn gedicht schreef. Vanaf 1 juni '15 werd hij bevelvoerend officier van No. 3 Canadian General Hospital in Frankrijk. McCrea, die aan astma leed en overwerkt was, bezweek er op 28 januari '18 aan een zware longontsteking én een hersenvliesontsteking. De volgende dag werd hij met volle militaire eer begraven in Wimereux bij Boulogne.
IN FLANDERS FIELDS
In Flanders fields the poppies blow / Between the crosses, row on row, / That mark our place; and in the sky / The larks, still bravely singing, fly / Scarce heard amid the guns below.
We are the Dead. Short days ago / We lived, felt dawn, saw sunset glow, / Loved, and were loved, and now we lie / In Flanders fields.
Take up our quarrel with the foe: / To you from failing hands we throw / The torch; be yours to hold it high / If ye break faith with us who die
We shall not sleep, though poppies grow / In Flanders fields.
Op 2 mei 1915 waren twee Canadese artillerieofficieren op weg gegaan om een batterij bij de kanaalberm IJzer-Ieper te inspecteren toen een hoog explosieve Duitse 6 inch granaat vlakbij de mannen insloeg en één van hen aan stukken scheurde. Het slachtoffer was Lieutenant Alexis Hannum Helmer, een zoon van Brigadier General R.A. Helmer uit Ottawa. Helmer was op 25 juni 1892 in Hull, Québec geboren en was, net voor de Eerste Wereldoorlog uitbrak, aan de McGill-universiteit afgestudeerd als burgerlijk ingenieur. In zijn studententijd had hij, zoals veel jongemannen uit zijn sociale klasse, een opleiding tot reserve-officier gevolgd. Op 27 augustus '14 meldde hij zich in Valcartier aan als vrijwilliger om met de Canadian Expeditionary Force naar de Europese slagvelden te worden gestuurd. Met de 1e Brigade van de Canadian Field Artillery werd hij ingezet bij de zware afweergevechten rond Ieper die volgden op de Duitse doorbraakpoging van 22 april '15. Gevechten, die later in de geschiedenis geboekstaafd zouden worden als de 'Tweede Slag om Ieper'. Wat er restte van de aan flarden geschoten Helmer werd in een paar zandzakjes geschept en bij valavond werden zijn stoffelijke resten van deze, in de eenheid erg populaire jonge officier, begraven op een militaire begraafplaats die bekend zou worden als Essex Farm Military Cemetery. Omdat de veldkapelaan afwezig was, werd Helmers korte begrafenisceremonie geleid door zijn erg aangeslagen vriend, dokter en majoor John McCrae, de tweede in bevel van de Brigade. Hij had zijn verbandpost vlak bij de plaats waar Alexis Helmer ter aarde werd besteld. Het verhaal gaat dat McCrea de volgende dag, zittend op de treeplank van een ambulance, getroffen door het beeld van de bloeiende klaprozen rond het pas gedolven graf van zijn vriend, in één ruk zijn beroemde gedicht 'In Flanders Fields' schreef.
Het oorspronkelijke graf van Lieutenant Helmer ging later door de onophoudelijke beschietingen rond Essex Farm Cemetery verloren. Hij wordt daarom vandaag de dag herdacht op paneel nr. 10 van de Menenpoort in Ieper.
Gisteren zijn twee nieuwe publicaties van mijn mini-uitgeverijtje 'Hoogstraatse Histories' van de pers gerold. In de reeks 'Jongens van bij ons' heb ik de deeltjes over de 11 gesneuvelden uit Meer en de 10 gesneuvelden uit Minderhout gefinaliseerd. Over elk van hen kan u een korte biografie terugvinden die werd samengesteld op basis van hun militaire stamboekdossier in de Belgische legerarchieven. Elk deeltje telt 16 pagina's en kan bij mij besteld worden aan 2,99 euro per stuk. Als u wil weten hoe de Minderhoutse adjudant Hector Waterschoot in 1918 in het Congolese Lisala aan zijn einde kwam of waarom de stoffelijke resten van de meermaals op de legerdagorders geciteerde Meerse verkenner Henri Voeten nooit werden teruggevonden, dan zijn deze brochures verplicht leesvoer....
Ter afsluiting van een week blogs die hoofdzakelijk aan de Duitse chloorgasaanval van 22 april '15 gewijd waren, een laatste artikel om te illustreren hoe de gevolgen van de chemische oorlogsvoering van een eeuw geleden vandaag de dag nog steeds érg tastbaar zijn. Onmiddellijk na de Wapenstilstand werden verschillende regeringen geconfronteerd met enorme munitievoorraden die op de slagvelden waren achtergebleven. Het opslaan van deze enorme voorraden was omwille van het gevaar uitgesloten. Omdat het - mede gelet op de grote hoeveelheden gasgranaten - niet écht een optie was om alles gewoon op te blazen, moest er dringend op zoek worden gegaan naar alternatieven voor het verwerken van deze munitie. De Fransen waren wellicht de eersten die in het late voorjaar van 1919 duizenden tonnen munitie in het Kanaal stortten ter hoogte van het Frans-Vlaamse kuststadje Grevelingen (Gravelines). Ze werden op de voet gevolgd door de Britten die tussen juni en september '19 naar verluidt 1.600 spoorwagons vol oorlogsmunitie op een onbekende plaats voor de Britse kust dumpten. De Belgische autoriteiten gaven op 22 oktober '19 groen lucht voor het dumpen van de geruimde voorraden op 'De Paardenmark', een zandplaat van twee op twee kilometer op enkele honderden meters voor de kust van Duinbergen (nu Knokke-Heist). Vrijwel dagelijks werd er met zgn. 'klepbakschepen' van de firma Decloedt tot 300 ton per dag op deze site gestort. Wanneer op 17 januari 1920 de klus geklaard is rust er naar schatting een kleine 35.000 ton aan munitie - waarvan 1/3 gifgasgranaten zouden zijn - vlak voor de Vlaamse kust. Ik schrijf bewust 'naar schatting' want niemand weet precies hoeveel munitie op deze plaats terecht is gekomen. De Belgische overheid heeft immers destijds bewust alle documentatie over deze operatie vernietigd.
Tot op de dag van vandaag heerst ter hoogte van de munitiestortplaats een vis- en ankerverbod. Op alle scheepskaarten is het gebied duidelijk afgebakend als extreem gevaarlijk. Ook zwemmen en surfen is er uitdrukkelijk verboden. Het gevaar is niet denkbeeldig dat vroeg of laat de gasgranaten zullen beginnen lekken. De meeste wetenschappers relativeren dit gevaar omdat zij ervan uitgaan dat bij het doorroesten van de granaten de chemische verbindingen slechts langzaam zullen vrijkomen. Enige relativering is dus wel op zijn plaats maar dit neemt niet weg dat de meest giftige granaten (mosterdgas en de zgn Clark-verbindingen) onder meer door hun extreem trage afbraakproces wel degelijk een impact kunnen hebben op het maritieme milieu. Het gevaar zou het grootst zijn bij een scheepvaartincident, wanneer bv. een onbestuurbaar vrachtschip zou vastlopen in de zandbank. Dit is niet eens zo denkbeeldig want 'De Paardenmarkt' ligt vlakbij de drukke haven van Zeebrugge, op een boogscheut van de belangrijkste scheepsroutes en pijpleidingen in de Noordzee en een van de grootste LNG-terminals in Europa... Niet bepaald iets om naar uit te kijken....
Op 29 april 1915 om 06.00 u. werd de 20-jarige Minderhoutenaar August Matthieu zwaar gewond in een loopgracht in de eerste lijn bij Lizerne. Hij werd door een exploderende granaat metershoog in de lucht geslingerd. In comateuze toestand met een schedelbreuk en een gapende hoofdwonde werd deze grenadier naar het Belgian Field Hospital in Hoogstade geëvacueerd. Hij onderging nog diezelfde dag een operatie. Zijn toestand verslechterde echter in de volgende dagen en op 6 mei '15 bezweek hij aan de opgelopen verwondingen. Op het ogenblik van zijn overlijden was deze beroepsvrijwilliger ingedeeld bij de regimentsschool van de Grenadiers en was hij korporaal in de 4e cie, 1/4 van het 1e Regiment Grenadiers. Deze eenheid was rechtstreeks betrokken ij de zware afweergevechten in en rond Lizerne waar Belgische en Franse troepen probeerden de op 22 april doorgebroken Duitsers tegen te houden. August Emiel Ghislain Matthieu was ongehuwd en een zoon uit het kroostrijke gezin van oud-deurwaarder Abraham Edmond Matthieu en Joanna Wirken. Hij woonde bij het uitbreken van de oorlog in de ouderlijke villa naast de Kapeldreef. Oorspronkelijk werd hij begraven op de BMB van Hoogstade in graf nr. 85. Zijn stoffelijke resten werden na de oorlog, op 18 maart '21 om precies te zijn, bijgezet in de familiegrafkelder op het kerkhof van Minderhout. De familie Matthieu bleef niet gespaard van het oorlogsgeweld. Verschillende broers en een zuster werden in 1918 door de Duitse veiligheidsdiensten, opgepakt op verdenking van spionage, terwijl hun huismeid Maria Catharina Verheyen op 9 oktober '16 samen met haar zuster geëlektrocuteerd werd aan de Dodendraad. Twee broers van August Matthieu bezweken tijdens WO II in een Duits concentratiekamp...
Een bijzonder interessante documentaire van Heinrich Billstein over het gebruik van chemische wapens tijdens de Grote Oorlog in het algemeen en de infame chloorgasaanval van 22 april '15 bij Langemark in het bijzonder. Deze versie is de Engelstalige die in 2008 werd geredigeerd door SBS Australia:
Ik heb in de loop der jaren heel wat oorlogsdagboeken doorploegd, maar weinig hebben zoveel indruk gemaakt dan 'Van de oorlog hoor ik niets', een bewerking van de oorlogsherinneringen van Marie Desaegher (1888-1939), die vorig jaar in een derde herziene uitgave verschenen bij 'De Klaproos'. In het begin van de jaren 90 van vorige eeuw kreeg de - in kringen van WO I- 'liefhebbers' allesbehalve onbekende - Boezingse publicist Aurel Sercu, de oorlogsherinneringen van zijn dorpsgenote Marie Desaegher in handen. In meer dan één opzicht vormden deze documenten een merkwaardig relaas. Eerst en vooral was het de getuigenis van een gewone volksvrouw, een dienstmeid. Dit soort van getuigenissen uit de Grote Oorlog kan men op de vingers van één hand tellen. Bovendien, en dit maakt het boek wel héél bijzonder, was de vertelster, na een ongelukkige val in 1909 doof geworden. Het kanonnengebulder, geweervuur en geschreeuw van de soldaten gingen aan haar voorbij, maar de gruwel - misschien nog intenser ervaren door het door haar doofheid ontstane isolement - bleven voorgoed in haar geheugen gegrift. Doof voor de alarmen, doof voor de waarschuwingen verdwaalt ze op 22 april '15, wanneer ze samen haar zus Emma op weg is van Ieper naar de ouderlijke woonst bij het Boezingse gehucht 'Het Verzet', in het strijdgewoel tijdens de Duitse chloorgasaanval. Haar zus probeert haar duidelijk te maken dat ze ook moet vluchten, maar de communicatie verloopt moeizaam. Doof als ze is, begrijpt Marie nauwelijks wat haar zus bedoelt. Ook niet wanneer die haar duidelijk probeert te maken dat het gezin Desaegher intussen al op de westelijke oever van het kanaal Ieper-Diksmuide in veiligheid werd gebracht... Marie's isolement wordt compleet op het ogenblik dat Emma haar in de steek laat. Urenlang zwerft ze moederziel alleen over het slagveld tussen Pilkem en Boezinge, tussen de inslaande granaten, vluchtende Fransen en overal verspreid liggende gesneuvelden, tot ze op haar buurjongen Jules Matten botst en samen met deze even bange 10 - jarige knaap bij de Duitsers terecht komt. Maar nog zijn haar beproevingen niet afgelopen, want kort nadat ze in een Duitse loopgraaf dekking had gezocht, wordt ze tweemaal getroffen. Uiteindelijk werd de zwaar gewonde Marie Desaegher in de nacht van 2" op 24 april '15 op een draagberrie weggebracht en belandt ze de in de voormiddag in Roeselare waar haar eerste zorgen werden toegediend. Na haar operatie en herstel, verbleef ze voor het grootste deel van van de oorlog - gescheiden van haar familie- in de Rodenbachstad in het opvangcentrum voor vluchtelingen. In die periode pende ze ook haar herinneringen neer aan de verschrikkingen waarvan ze ooggetuige was geweest. Marie trok na de oorlog terug naar Boezinge waar het door de oorlog beproefde gezin Desaegher eindelijk herenigd werd. Marie bleekernstig getekend te zijn door de gebeurtenissen en door haar gruwelijke persoonlijke belevenissen. Vooral geestelijk kon zij de geleden beproevingen niet van zich afzetten en wanneer ze meer en meer psychisch begon af te takelen, werd ze uiteindelijk voor verpleging in een instelling opgenomen, waar ze in 1939, op 51-jarige leeftijd overleed... 'Van de oorlog hoor ik niets' is een diep menselijk tragisch boek over een tragische figuur. Warm aanbevolen !!!
Het boek is een uitgave van 'De Klaproos' en kost 22,50 euro
