Eén van de vele kleinnoden die ik in m’n erg uitgebreide WO 1 – werkbibliotheek koester is de dichtbundel Krieg in Flandern – Gedichte von Soldaten der 4e Armee. Het is een uitgave van de Deutsche Verlagsanstalt in Stuttgart en rolde in 1917 van de persen.

Deze bundel opent met het volgende gedicht door Offizier-Stellvertreter W. Busch.

WER GEHT MIT NACH FLANDERN ?  

Unser Hauptmann geht nach Flandern: /wer geht mit ?/ Ei, nach Flandern auszuwandern :/ ist ein weiter, weiter Ritt : / Wer geht mit ?

Ei, wir scheuen keine Mühen: / wir gehn mit ! / Weil auf Mühen Ehren blühen, / gehn wir all in Schritt und Tritt, / Alle mit !

Kugeln pfeiffen draus in Flandern: / Wer schiesst mit ? / Trifft’s den einen, trifft’s den andern, / einen jeden trifft es nit: / wer schiesst mit ?

Ei, wir alle können schiessen, / schiessen mit ! / Blut wird fliessen , wenn wir schiessen / Drum, Herr Hauptmann, einen Bitt‘: / nimm uns mit !

Viele fallen draus in Flandern: / Wer stirbt mit ? / Reiht ein Hûgel sich zum andern: / Tod in Ehr‘ is Deutsche Bitt: / Wer stirbt mit ?

Ehe Deutschland fällt in Scherben / fäll’n wir mit ! / Um für Deutsche Ehr‘ zu sterben, / gehen wir all in Schritt und Tritt, / Alle mit !

20-08-2017 om 15:32 geschreven door janhuijbrechts  

Een opvallende zerk tussen de graven op Dozinghem Military Cemetery is deze van Simon Stock Knapp, een padre of katholieke aalmoezenier bij het 2^e Bataljon Irish Guards. Zijn grafsteen vermeldt immers dat deze pater-Karmeliet werd onderscheiden met de Distinguished Service Order (DSO) én het Military Cross (MC). Knapp werd in 1858 als Frank Knapp op het kanaaleiland Jersey geboren als zoon van een Ierse moeder en een Franse vader. Hij ging naar school in St. Edmunds College in Ware, de oudste middelbare katholieke school in Engeland.  In 1878 trad hij in bij de Karmelieten en in 1883 werd hij tot priester gewijd. In deze periode nam hij, in de lijn van de traditie bij de Karmelieten de kloosternaam Simon Stock aan, naar een 13-eeuwse Engelse heilige. De volgende jaren bracht hij vooral door als docent theologie en hij reisde voor zijn orde onder meer naar de Verenigde Staten en Palestina. Knapp had met verve tijdens de Tweede Boerenoorlog in Zuid-Afrika bij het 6^e (Inniskilling) Dragoons gediend en droeg met trots zijn campagnemedaille met niet minder dan 5 vermeldingen, de zgn. ‘clasps’. In dit regiment was hij onder meer bevriend geraakt met de latere veldmaarschalk Edmund Allenby, op dat ogenblik majoor bij de Inniskillings en kapitein Lawrence Oates die bekend werd van de mislukte poolexpeditie van Scott in 1912.

Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog ging hij vrijwel meteen terug in dienst als een Temporary Chaplain to the Forces 4th class, een rang die gelijk stond aan kapitein. Wellicht diende hij eerst enkele maanden bij het 1^e Bataljon Irish Guards voor hij definitief in de rangen van het 2^e Bn. Irish Guards terechtkwam. Ondanks zijn gevorderde leeftijd deelde Knapp de beproevingen van de strijd met zijn mannen  en gaf hij een paar bijzondere staaltjes van moed ten beste op het slagveld. Voor zijn inzet tijdens de Slag bij Loos ontving hij in januari ’16 het Military Cross, de op één na hoogste dapperheidsmedaille voor officieren. Precies een jaar later werd hij bevorderd tot Temporary Chaplain to the Forces 3th class, zeg maar majoor. In juni ’17 ontving hij het bericht dat hij omwille van zijn voorbeeldige houding aan het front genomineerd was voor de Distinguished Service Order.

Padre Knapp zou deze hoge onderscheiding echter nooit bij leven ontvangen. Op 31 juli ’17 ging zijn eenheid in de aanval bij Pilkem Ridge. Hij had een formeel verbod gekregen mee in de aanval te gaan, maar niemand had volgens hem een verbod gegeven om de troepen ‘op de voet te volgen’. Terwijl hij dit deed probeerde hij de gewonden die hij her en der aantrof zo goed mogelijk bij staan en dit ondanks het bijzonder intensieve vijandelijke vuur. Niet veel later werd hij door granaatscherven getroffen en zwaar gewond van het slagveld naar een Casualty Clearing Station in Westvleteren geëvacueerd. Hier bezweek deze populaire aalmoezenier de volgende dag aan zijn verwondingen. Het 2^e Bn. Irish Guards verloor op de drie dagen dat het tussen Boezinge en Pilkem was ingezet meer dan 280 man, waaronder ook haar bevelhebber, acting Lieutenant Colonel Eric B. Greer, MC. Knapp was één van de 175 padres die tijdens de Grote Oorlog het leven lieten. Hij kreeg een laatste rustplaats op Dozinghem Military Cemetery  graf II C 1.

Op 10 augustus 1917 werd in de Karmelietenkerk in Kensington een herdenkingsdienst gehouden. Op een katafalk voor het hoogaltaar stond symbolisch een lege kist die was bedekt met zijn priesterstola, veldmuts en onderscheidingen. Rond de kist stond een erewacht van Irish Guards met gebogen hoofden en omgekeerde wapens, de handen rustend op de kolf van hun geweer als teken van rouw. Meer dan 200 officieren en mannen van de Irish Guards woonden de dienst bij…

19-08-2017 om 08:42 geschreven door janhuijbrechts  

Binnen een paar dagen rolt mijn nieuwste boek ‘Vlaanderens Dageraad aan de IJzer – Een kroniek van de Frontbeweging 1914-1918’ van de pers. Hier volgt de voorpublicatie uit een interview dat binnenkort over dit boek verschijnt en waarin ik probeerde een en ander te duiden.

Zijn er nog niet genoeg boeken over WO I verschenen ?

Naar aanleiding van 100 jaar Grote Oorlog verschenen er de laatste jaren inderdaad honderden nieuwe publicaties. Als auteur zou het nogal gek lijken indien ik dit, op zich, geen goede zaak zou vinden ware het niet dat kwantiteit niet altijd gelijk staat aan kwaliteit. Bovendien is er nog steeds sprake van een wanverhouding als het over publicaties over het IJzerfront gaat in vergelijking met bijvoorbeeld over wat er in het Ieperse is gebeurd. Ik onderschrijf ten volle de mening van historicus en uitgever  Siegfried Debaeke dat de historiografie m.b.t. het Belgische leger in de Eerste Wereldoorlog nog in de kinderschoenen staat.  Er ligt nog zoveel terrein braak voor verder onderzoek.

Heb je daarom een boek over de Frontbeweging geschreven ?

Ja, historicus Bruno De Wever noemde het verhaal van de Frontbeweging een  ‘funderingsmythe van het Vlaams-nationalisme’. Niet omdat het sociale onrecht waarmee de Vlamingen aan het IJzerfront  geconfronteerd werden een mythe zou zijn geweest maar omdat het verhaal van de Frontbeweging  tot mythische proporties uitgroeide.  Vreemd genoeg werd er decennialang nauwelijks studie verricht om deze mythe tot haar ware proporties terug te brengen. Gelukkig zijn er in pakweg de laatste dertig jaar eindelijk een paar standaardwerken verschenen die de puntjes op de i hebben gezet.

Waarom dan toch nog een nieuw boek over de Frontbeweging ?

Het verschijnen van deze boeken neemt  niet weg dat ook hier nog lang niet het laatste woord over is geschreven. Ik heb geprobeerd een boek te schrijven dat niet alleen een publiek van geïnteresseerden maar ook leken kan boeien. In ‘Vlaanderens Dageraad aan de IJzer’ vindt de lezer het chronologische verhaal van de Vlaamse bewustwording én agitatie aan het IJzerfront. Dit te vaak verzwegen hoofdstuk uit onze oorlogsgeschiedenis wordt binnen het bredere kader van de operaties van het Belgische leger geplaatst en natuurlijk ook van de politieke besluitvorming binnen het Belgische oorlogskabinet dat het grootste gedeelte van de oorlog, ver van het front, in Frankrijk zat.  Ik heb ook geprobeerd aan te tonen hoe een kleine minderheidsstroming die werd gedragen door jonge, hoofdzakelijk katholieke intellectuelen ondanks tegenkanting en repressie aan invloed en gewicht wist te winnen naargelang de oorlog zich voortsleepte en de tegenstellingen op de spits werden gedreven. Hun eisen, rechtvaardige taaltoestanden in het leger en voor na de oorlog, de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen - sinds decennia de doelstellingen van de Vlaamse Beweging -  .botsten op een muur van onbegrip en wantrouwen bij de gevestigde machten. Gedwongen door de omstandigheden verdween de Vlaamsgezinde werking aan het front in 1917, precies honderd jaar geleden, in de clandestiniteit.

Kun je tot slot even de titel verklaren ?

De titel verwijst naar de politieke beginselverklaring van de Frontbeweging, die in de herfst van 1917 – precies 100 jaar geleden dus – werd gepubliceerd. Het partiijpolitieke Vlaams-nationalisme dat na de oorlog ontstond was in de beginjaren grotendeels geïnspireerd op dit programma. Een programma dat niet uit droge, theoretische beschouwingen was gegroeid maar uit de harde realiteit van het soldatenleven. En dat een stevig Vlaams bewustzijn had doen ontstaan, niet alleen in de geesten van de intellectuelen, maar ook bij een groot gedeelte van de bevolking , die tot dusver, vaak mijlenver van de Vlaamse Beweging had gestaan. En dat is, naar mijn aanvoelen de grote verdienste van de Frontbeweging geweest…

‘Vlaanderens Dageraad aan de IJzer – Een kroniek van de Frontbeweging 1914-1918’ is een uitgave van Egmont.

Wettelijk depotnurmmer: D/2017/8317/1

ISBN: 978-90-78898-48-1

Het boek is enkel verkrijgbaar met een zachte kaft en telt 262 pagina's.                                        Kostprijs: 15 euro

18-08-2017 om 10:33 geschreven door janhuijbrechts  

De dood maakt geen onderscheid en ik ook niet. Men vergeet bij grootschalige herdenkingen, zoals deze weken en maanden bij de Derde Slag om Ieper, maar al te vaak dat er ook aan de 'andere zijde' tienduizenden slachtoffers vielen. Vandaag graag even uw aandacht voor Wilhelm Morgner die gisteren, precies honderd jaar geleden sneuvelde bij de verdediging van Langemark. Morgner was op 27 oktober 1891 in het Rijnland, in Soest geboren. Hij was een autodidact die al op vroege leeftijd gebeten werd door het schildersvirus. Uit zijn eerste werken bleek dat hij zich vooral liet inspireren door zijn omgeving. Aanvankelijk schilderde hij vooral weidse Noord-Duitse landschappen en boerenscénes in een naturalistische stijl met een impressionistische toets maar vooral onder invloed van de schilders van Die Brucke evolueerde hij naar een doorgedreven vereenvoudiging  van zijn afbeeldingen in een erg kleurrijke, door het expressionisme beïnvloedde en erg herkenbare stijl. de getalenteerde Morgner bewoog zich op geheel eigen wijze tussen figuratief en abstract, tussen traditie en avant-garde. Al op erg jonge leeftijd nam deze rusteloze, energieke schilder deel  aan baanbrekende tentoonstellingen van de Neue Secession in Berlijn, de Blaue Reiter in München en de Sonderbund in Keulen.Vanaf 1912 begon de diepgelovige Morgner zich meer en meer te focussen op religieus geïnspireerde thema's.  Aan deze ontwikkeling kwam echter een einde met het uitbreken van de oorlog toen de schilder werd gemobiliseerd. Hij stond onder meer in Macedonië en Vlaanderen aan het front maar van schilderen was niet langer sprake. Enkel een aantal tekeningen en schetsen getuigen nog van zijn werk in de oorlogsjaren.  Wilhel Morgner sneuvelde op 16 augustus '17 als unteroffizier in de 1e compagnie van het Reserve Infanterie Regiment nr. 262 bij Langemark. Morgner liet een oeuvre achter dat richtinggevend was in de toen nog in de kinderschoenen staande abstracte schilderkunst. Ooit schreef hij aan zijn vriend en mentor Georg Tappert; 'Ik droom van schier adembenemende kleurenwonderen (..) Ik kan enkel kunstenaar worden wanneer ik mezelf vermorzel. Doe ik dat niet, dan zal ik nooit deel hebben aan de oneindigheid (..) In talloze levens wil ik me openbaren...'

Morgner ligt op minder dan een kilometer begraven van waar hij sneuvelde, tussen de duizenden naamlozen in het Kameradengrab op de Duitse militaire begraafplaats in Langemark. Nog tot 15 september kan u in het gemeentehuis van Langemark - Poelkapelle terecht voor een kleine maar goede tentoonstelling rond het leven en werk van deze veel te vroeg gestorven kunstenaar.

17-08-2017 om 16:32 geschreven door janhuijbrechts  

Tussen 16 en 18 augustus 1917 vormde Langemark de inzet van verwoede gevechten. In de dagen en weken die voorafgingen aan deze strijd werd het dorp zo goed als compleet door de kaart geveegd door de geallieerde artillerie. Ik bezit in mijn fotoarchief een kleine 200 - hoofdzakelijk Duitse - foto's van Langemark tussen 1914 en 1917 toen het dorp weliswaar al getroffen maar nog niet verwoest was.  Ik breng u vandaag een selectie, waaronder twee foto's van Duitse stellingen bij de Steenbeek in de lente van 1917...

17-08-2017 om 13:04 geschreven door janhuijbrechts  

Een paar citaten uit of over de bloederige gevechten die midden augustus ’17 in de Ieperse Salient plaatsvonden:

‘In and out of line on Frezenberg sector. Hell all the time ! Mud awful, no trenches, no shelters, no landmarks. All movement by night, shellfire all the time an everywhere casualties: enormous !’ (Captain Arthur Glanville, 2e Bn. Royal Dublin Fusiliers)

‘ I am still alive though at present I am more likely to die from drowning than from hostile fire. It has rained solidly for three days and the place is knee deep in mud. It is extraordinary weather for August.’ (Major Roderick Macleod, 241 Brigade Royal Field Artillery)

‘As it was, the Ypres battlefield just represented one gigantic slough of despond into which floundered battalions, brigades and divisions of infantry without end to be shot to pieces and drowned, until at last and with immeasurable slaughter we had gaines a few miles of liquid mud…’ (Captain Charles Miller, 2e Bn. Inniskilling Fusiliers)

‘In the main it was a history of cold, wet, hunger, exposure and shell-fire more intense than any I have seen…’ (Lieutenant Staniforth, 7e Bn. Leinsters)

‘Oooooh, a horrible smell. There’s nothing like a dead body’s smell. It’s a purtrid, decaying smell,  makes you stop breathing, you think of didease. It’s a smell you can’t describe unless you’ve smelt rotten meat. You’ve got the smell right under your nose all the time and there’s one at the bottom of the trench and you keep walking over it  the black slime comes out – and that’s not pleasant..!’ (Private Alfred Griffin, 9e Bn. King’s Royal Rifle Corps)

‘The August failures were put down to the wet weather. As if it had never rained before in that dripping climate (…) Figures show what a reckless gamble it was to risk the life of the British Army on the chance of a rainless autumn on the Flemish coast.’(De Britse premier David Lloyd George)

17-08-2017 om 08:31 geschreven door janhuijbrechts  

16 Augustus was in de sowieso gruwelijke zomer van 1917 een van de meest bloederige dagen in de Ieperse Salient.  Ondanks de oplopende verliezen meende de Britse velmaarschalk Haig dat de tijd rijp was voor een nieuwe fase in het offensief waarbij de Britten zich moesten concentreren op de inname van het langzaam tot  puin vermalen Langemark. De 16^e (Ierse) Divisie, waarover ik twee maanden geleden een boek publiceerde, was één van de eenheden die voor deze taak werden geselecteerd. Samen met de 36^e (Ulster) Divisie vormden ze de rechterflank van de aanvalsgolf. Ze kregen de moeilijkste taak voor de kiezen, namelijk de stormaanval op het hoger gelegen terrein van Hill 35 en Hill 37, die Zonnebeke beschermden. Deze sector werd gedomineerd door massieve, elkaar ondersteunende bunkers en een aantal boerderijruïnes die tot sterke fortificaties waren uitgebouwd en waarvan slechts een handvol door de geallieerde artillerie waren geneutraliseerd. Het werd een bloedbad voor de mannen van de 16^e (Ierse) Divisie. Als ze er al slaagden hun objectieven te bereiken, werden ze, ondanks hun hardnekkige verzet,  nog voor de avond was ingevallen, teruggedreven door de Duitse stoottroepen die in de tegenaanval gingen. De terreinwinst was verwaarloosbaar geweest en de verliezen ronduit schokkend. Tussen 1 en 20 augustus ’17 verloor de 16^e (Ierse) Divisie 221 officieren en 4.064 manschappen en onderofficieren. Alleen al tussen 16 en 18 augustus  verloor de divisie 2.167 man. Slechts 280 gesneuvelden konden worden geborgen. De meesten van bleven voorgoed ergens in het niemandsland, aan flarden gereten door granaten, verzopen in granaattrechters of dood achter de Duitse linies…

16-08-2017 om 21:18 geschreven door janhuijbrechts