Onlangs
verscheen bij het Davidsfonds deel 2 uit de reeks Spiegel van de Grote Oorlog WO I, toen en nu.Een bespreking van dit boek De IJzertoren en de nieuwe Vlaamse
benadering van de oorlog mag op deze blog natuurlijk niet ontbreken. In 1977 nam ik als 15-jarige knaap voor het
eerst deel aan de IJzerbedevaart en ik ben dit trouw heel wat jaren blijven
doen, waarvan een viertal edities zelfs met de fiets (jawel, écht waar).Het was dan ook met meer dan gewone
belangstelling dat ik dit boek van historica/fotografe Annemie Reyntjens heb
gelezen. Qua concept sluit het boek naadloos aan bijhet fotoboek Een halve eeuw Vlaams idealisme: de IJzerbedevaarten in de archieven
van het IJzerbedevaartcomité en van De Standaard en haar lezers dat in
1977 werd uitgegeven naar aanleiding van de 50e IJzerbedevaart. Puttend
uit het rijke archief van het IJzerbedevaartcomité en aangevuld met de fotos
van Annemie Reyntjens is De IJzertoren
een mooikijkboek geworden.Inhoudelijk geeft het een historisch verantwoorde
chronologische geschiedenis van de IJzerbedevaarten en de IJzertoren, verrijkt
met een aantal passende raamvertellingen. Deze gaan van Joe English als
bedenker van een Vlaamsgezinde beeldtaalover de gesneuvelde brancardier Hendrik Lewyllie tot de poëtische
inbreng van Anton Van Wilderode op de IJzerbedevaarten. Allemaal bijdragen die
binnen de lijn van de verwachting liggen bij dergelijk boek. Zelfs het
hoofstukje over de ooit door de belgicistische Touring Club de Belgique
uitgebaatte Dodengang als tegenhanger van de IJzertoren past binnen dit opzet.Alhoewel ik wel enigszins teleurgesteld werd
door de simplificaties wanneer het gaat over de afscheuring met de IJzerwake,
getuige een passage als volgende: In
2000 vroeg het IJzerbedevaartcomité een
historisch pardon voor de fouten uit de collaboratie. Op dat moment scheurde
de extreemrechtse vleugel zich af om jaarlijks een dissidente Ijzerwake te
houden. Als ik mij niet vergis werd al in 1995 - toen een grote groep
bedevaarders op verzoek van de zgn. Werkgroep
Radicalisering op de rechteroever van de IJzer bleven staan aan het
monument voor de gebroeders Van Raemdonck door het Vlaams Nationaal Jeugdverbond (VNJ) een IJzerwake
georganiseerd. Een IJzerwake waar nota bene het woord werd gevoerd door Clem De
Ridder, ere-voorzitter van hetzelfde Davidsfonds dat nu dit boek heeft
uitgegeven De VZW IJzerwake zou vanaf augustus 2003 - en dus niet vanaf 2000 -
jaarlijks een IJzerwake op deze plaats gaan organiseren Kwestie van even de puntjes op de i te zetten...
Reyntjens, Annemie, 'De IJzertoren...en de nieuwe Vlaamse benadering van de oorlog', Davidsfonds, Leuven ISBN 978 90 5908 579 4
De tweede Meerhoutenaar die onder een heldenhuldezerk werd begraven was de 30-jarige Vincent Beyens. Hij was de voorlaatste uit het zes kinderen tellende gezin van Jan Beyens en Rosalia Boons. In februari 1908 werd hij ingeloot voor dienst in het leger en hij vervulde deze vanaf 4 juni van datzelfde jaar bij het 8e Linieregiment. In september '10 werd hij met onbepaald verlof gestuurd en werd hij landbouwer-fabrieksarbeider, een combinatie die vaak voorkwam in de voor de landbouw weinig geschikte, schrale Kempen. Op 31 juli '14 werd hij gemobiliseerd en trok hij met het 8e Linieregiment naar de vesting Namen, waar hij op 26 augustus in de buurt van Bioul krijgsgevangen werd gemaakt. Op 29 augustus kwam hij 's avonds aan met een gevangenentransport in het kamp van Cellelager bij Hannover. Eind '15 muteerde hij met enkele honderden andere Belgische en Franse gevangenen naar het krijgsgevangenenkamp van Alten - Grabow waar hij de rest van de oorlog doorbracht. Hij overleed op 17 oktober '18 aan een longontsteking, wellicht het gevolg van de beruchte 'Spaanse Griep' en werd de volgende dag begraven te Gross-Demsin.
In 1927 werden de stoffelijke resten van heel wat Belgische militairen die in Duitse krijgsgevangenschap waren omgekomen op last van de Belgische staat ontgraven en gerepatrieerd naar Leopoldsburg. Familieleden die dit wensten konden hun stoffelijke resten, op eigen kosten, in hun geboorte- of woonplaats laten herbegraven. Op 9 augustus '27 gebeurde dit voor Vincent Beyens die een laatste rustplaats - met eeuwigdurende vergunning - kreeg onder een heldenhuldezerk die was aangekocht door de Meerhoutse VOS'sen.
Surf eens naar Youtube voor een prachtige uitvoering van de historische Schotse ballade 'Will ye go tae Flanders'... Een absolute aanrader. Om kippenvel van te krijgen...
referentie: LOWLAND FOLK 'Will ye go tae Flanders - happed in mist'
In mei van dit jaar verscheen in de bekende 'Battleground Europe'-reeks van de al even bekende Britse uitgeverij 'Pen & Sword Books', het boek 'Ypres 1914: Langemarck'. De auteurs zijn Nigel Cave en Jack Sheldon. Nigel Cave voorstellen staat zowat gelijk aan het intrappen van een open deur. Hij stelde meer dan 20 titels in deze kwaliteitsvolle reeks van slagveldgidsen samen, terwijl Jack Sheldon zich de laatste jaren met boeken als 'The German Army at Passchendaele' een stevige reputatie bijeen heeft geschreven als één van de belangrijkste, zoniet dé belangrijkste Britse expert van het Duitse keizerlijke leger tijdens de Eerste Wereldoorlog. Langemark en omringde plaatsjes als Bikschote en Kortekeer behoren tot de belangrijkste oorlogssites in de omgeving van Ieper. Zowel in 1914 als in 1917 speelden ze een sleutelrol in de harde gevechten die daar plaatsvonden. Gevechten, waarvan de immense Duitse militaire begraafplaats aan de Klerkenweg tot op de dag van vandaag getuigenis aflegt. Het boek begint met de Duitse opmars in de nazomer en herfst van 1914 in Vlaanderen om dan vanaf 20 oktober te focussen op wat er zich afspeelde in en rond Langemark waar de slecht getrainde en al even slecht geleide Duitse reservisten te pletter liepen op het dodelijk accurate vuur van de British Expeditionary Force (B.E.F.). Meteen grepen de auteurs de kans aan om opnieuw de puntjes op de i te zetten met betrekking tot de - zeker in Duitsland - te lang gecultiveerde mythe van de 'Kindermord von Ypern', waarbij hele bataljons van piepjonge studenten met het Deutschlandlied op de lippen werden afgemaakt door de Britten. Dag na dag en uur na uur kan de lezer, mede dank zij de bijzonder handige kaartjes, volgen wat zich hier heeft afgespeeld. Voor de illustraties konden de samenstellers zoals dat steeds het geval is voor de 'Battleground'-reeks, putten uit een schat aan vaak nooit eerder gepubliceerd fotomateriaal. Omdat het boek is opgevat als een reisgids voor het slagveld is het onontbeerlijke lectuur voor al wie meer wil weten over Langemark anno 1914.
Ik kan u trouwens, vers van de pers, laten weten dat 'Pen & Sword' van plan is een heuse 'Ypres 1914' - reeks op poten te zetten, want op 31 november van dit jaar; zal als alles volgens plan verloopt een tweede titel van dezelfde auteurs in deze reeks verschijnen, nl. 'Ypres 1914:Messines' over de extreem bloederige strijd rond de heuvelrug Mesen / Wijtschate. Ongetwijfeld opnieuw een aanrader...
Sheldon Jack & Cave Nigel, 'Ypres 1914: Langemarck' - ISBN 978 178159 199 4
Op 20 augustus 1887 werd Frans Stappaerts in Tielen geboren. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog woonde hij nog steeds in Tielen waar hij inmiddels gehuwd was met Melanie Wijnants. Het gezin Stappaerts-Wijnants telde verschillende kinderen. Als oudere gemobiliseerde werd hij ingedeeld bij het 26e Linieregiment, dat samen met het 6e Linieregiment de 6e Gemengde Brigade vormde. In de rangen van deze eenheid nam hij deel aan de uitvallen uit het 'Nationale Bolwerk' Antwerpen en de verdediging van de Scheldestad. Het 26e leed hierbij zo'n zware verliezen dat het op 14 oktober '14 opnieuw werd samengevoegd met het 6e Linie, de 'moedereenheid ' van het 26e. Tijdens de IJzerslag in oktober - november '14 onderscheidde het 6e Linieregiment zich vooral bij de herovering van Ramskapelle op 30 en 31 oktober. De daarop volgende jaren zal Stappaerts deelnemen aan de zgn. 'Heilige Wacht aan de IJzer'. Wanneer op 20 december '16 uit het 6e Linieregiment het 16e Linieregiment wordt gecreëerd is de compagnie van Stappaerts éen van de compagnieën die naar de nieuwe eenheid worden overgezet. Frans Stappaerts kwam nu in de compagnie zware machinegeweren 'Maxim' terecht, waarmee hij van 16 januari tot 4 februari '17, net over de grens een doorgedreven opleidingsprogramma volgde in Bray-Dunes.
Op 1 augustus '17, wanneer hij met zijn machinegeweersectie van wacht was in de eerste lijn bij Kaaskerke, werd Frans Stappaerts op slag gedood wordt. Twee dagen later werd hij met militaire eer op de militaire begraafplaats in de schaduw van de St. Appolinakerk in Oeren begraven. De mannen van zijn compagnie zamelden de nodige gelden in voor een heldenhuldezerk die een paar weken later op zijn graf kon worden geplaatst.. Deze zerk was één 36 heldenhuldezerken waarvan het opschrift in de nacht van 9 op 10 februari door 'onbekenden' met cement werd dichtgesmeerd. Zijn heldenhuldezerk werd in 1925 - net zoals alle andere 'gecompromitteerde' zerken - door de Dienst der Militaire Grafsteden van deze site verwijderd en vervangen door een Belgische arduinen standaardzerk. Frans Stappaerts ligt nog steeds op deze BMB begraven in graf nr. 210.
Momenteel finaliseer ik een database met biografische gegevens van alle Belgische militairen die ooit onder een zgn. Heldenhuldzerk werden begraven. Op basis van een - onvolledige en vooral onnauwkeurige - lijst die in 1925 door het IJzerbedevaartcomité was gepubliceerd, veldonderzoek en het doorploegen van de archieven in het Legermuseum in Brussel heb ik geprobeerd een geactualiseerd bestand samen te stellen. Van de ongeveer 41.000 Belgische militairen die tijdens de Eerste Wereldoorlog in bevolen dienst zijn omgekomen kregen er minstens 682 (huidige stand van mijn onderzoek) een laatste rustplaats onder een Heldenhuldezerk. 543 van deze grafmonumenten zijn in de loop der jaren verdwenen en/of vernietigd. Het merendeel daarvan in 1925 tijdens de grote 'opschoningsoperatie' door de 'Dienst der Militaire Grafsteden', die onder het mom van het éénvormig maken van de militaire begraafplaatsen massaal Heldenhuldezerken heeft verwijderd en vernietigd. Voor zover ik tot nu toe heb kunnen nagaan zijn er nog 139 heldenhuldezerken bewaard gebleven. 53 Van deze zerken bevinden nog op 6 militaire begraafplaatsen, de rest staat verspreid over diverse gemeentelijke begraafplaatsen en kerkhoven. Ik hoop, na afronding van dit project, de resultaten te kunnen publiceren, maar ik ben wel van plan om op deze blog, bij wijze van voorsmaak, de gegevens van de Kempische militairen die ooit onder dergelijke zerk werden begraven, te publiceren.
De eerste is Meerhoutenaar Isidoor Geukens. Hij werd op 27 november 1884 geboren in Zittaart als oudste zoon in het gezin van herbergier Anselm Geukens en Philomena Van De Poel. In 1904 werd hij ingeloot in het 3e Regiment Jagers te Voet. Op 12 oktober van dat zelfde jaar ging hij in actieve dienst tot 29 september 1906 toen hij met onbepaald verlof ging. Op 31 juli '14 werd hij gemobiliseerd en als loteling uit een van de oudste klassen bij de 5e cie., 2/1 van het 3e Vestingsjagers van Antwerpen ingedeeld. Hij nam met zijn bataljon deel aan de verdediging van Antwerpen en werd op 16 oktober '14 in Nederland geïnterneerd. Op 10 november '18 kwam er een einde aan deze internering maar Door Geukens was in de laatste oorlogsweken ernstig ziek geworden. Hij werd op 7 december '18 met 'grieperige pneumonie', wellicht een gevolg van de zgn. 'Spaanse Griep' gerepatrieerd naar ons land en meteen gehospitaliseerd in het Militair Hospitaal van Berchem. Hier overleed hij op 7 februari 1919 aan een longontsteking. Oorspronkelijk werd Door Geukens begraven op het militaire ereperk van het Schoonselhof in Wilrijk, maar later herbegraven in Meerhout/Zittaart onder een heldenhuldezerk met grondplaat waarop een klauwende leeuw staat afgebeeld. De fondsen voor deze tombe werden ingezameld door familie en vrienden, waarbij zijn dorpsgenoot, de Norbertijn en oud-brancardier Antoon Van Clé (1891-1955), een belangrijke rol speelde.
Ook voor mijn tweede boekbespreking grijp ik graag terug naar een wat ouder boek. 'De Frontbeweging - de Vlaamse strijd aan de IJzer' verscheen voor het eerst in 2000. Maar uitgeverij 'De Klaproos' bracht onlangs een herdruk in paperback-versie op de markt. Een heruitgave, die naar mijn aanvoelen niets te laat komt want weinig andere boeken zijn, in deze periode die bol staat van de '14-'18-'hype' in ons land zo op hun plaats dan dit. Een land, waar anno 2014 historisch relevante zaken als Frontbeweging en activisme willens en wetens gereduceerd worden tot - onbetekenende - voetnoten in de officiële geschiedenis.
De Gentse Journalist Daniël Vanacker, was met 'De Frontbeweging' niet aan zijn proefstuk toe. Eerder, in '91 had hij al met 'Het activistisch avontuur' bewezen grondig onderzoek te kunnen combineren met een frisse kijk op zijn onderwerp. Toen Bruno De Wever in '94 zijn 'Greep naar de macht - Vlaams-nationalisme en de Nieuwe Orde . Het VNV 1933-1945' uitbracht betreurde hij het nog dat de Frontbeweging tot dan toe niet het onderwerp was geweest van een diepgravende monografie. Zes jaar later werd hij op zijn wenken bediend door Vanacker. Met 'De frontbeweging' bracht hij niet alleen het verhaal van deze clandestiene organisatie en haar werking aan en achter het IJzerfront, maar plaatste dit ook binnen de verschillende ontwikkelingen in de Vlaamse Beweging en de Belgische politiek/bestuurlijke context tijdens de Eerste Wereldoorlog. Met veel oog voor detail, maar zonder ooit de grote verhaallijnen te vergeten, weet Vanacker op boeiende wijze de vaak complexe wisselwerking tussen de Fronters onderling maar ook hun verhoudingen met stromingen als activisme en passivisme weer te geven. Nooit eerder werd op zo'n grondige manier onderzoek verricht naar een organisatie die zo lang in een waas van geheimzinnigheid was verhuld.. Omvattend en precies werd de ontwikkeling van de beweging geschetst in het licht van het tijdsgewricht, op basis van krantenknipsels en bewaard gebleven brieven en dagboekfragmenten. Het boek schetst het moeizame groeiproces van jonge idealistische Vlamingen die zich gaandeweg zullen losrukken van de anti-Vlaamse Belgische staat. De meesten van hen waren - om de woorden van Frans-Jos Verdoodt te gebruiken - '...als Belgische patriotten de oorlog ingegaan en als Vlaamse patriotten eruit gekomen'. Geconfronteerd met de rauwheid van hun soldatenbestaan, de onmacht, vernederingen en repressie, droomden deze jongemannen in het slijk van de IJzergrachten van een vaderland dat het hunne wél kon zijn.
De socialistische politicus Kamiel Huysmans omschreef op 24 september '18 in een brief aan de gezaghebbende Nederlandse historicus Pieter Geyl, de Frontbeweging als 'Onderpastoors Onderwijzers. Studenten. Jeugdelijk romantisme. Filologische dorpspolitiek. Revolutie in een wijwatervat (...) De dag dat het Belgische IJzerleger te Brussel terugkomt, blijft er van al die rommel niets over...' De geschiedenis heeft Huysmans' ongelijk gegeven: Alhoewel de Frontbeweging tijdens en na de Eerste Wereldoorlog niet de verwachte doorslaggevende politieke rol in de Vlaamse strijd heeft gespeeld, is haar invloed met betrekking tot de politieke invulling van het Vlaams-nationalisme in het interbellum en de versterking van het Vlaams bewustzijn in brede lagen van de bevolking onmiskenbaar erg groot geweest. In de oorlogsjaren had zich - zoals Vanacker helder weet te schetsen - een duidelijke en definitieve splitsing voltrokken in de Vlaamse Beweging tussen de 'minimalistische' vleugel, die binnen de traditionele partijen wilde ageren voor een Vlaamser Vlaanderen en de 'maximalistische' vleugel, die zich voortaan met een eigen uitgesproken Vlaams-nationaal partijprogramma aan de kiezers wilde aanbieden. De in de loopgraven gegroeide idee van een eigen, Vlaamsgezinde partijwerking was natuurlijk niet nieuw en bestond al van voor de Grote Oorlog. Maar ze was tot dan toe meestal beperkt gebleven tot grotendeels mislukte experimenten die periodiek opdoken, even snel weer verdwenen, relatief onschuldig waren en altijd machteloos waren geweest. Na de oorlog was deze situatie - mede door de invloed van de Fronters - compleet veranderd. Het eerder brave, vooroorlogse flamingantisme had de plaats moeten ruimen voor een radicaal Vlaams-nationalisme dat zich in de oorlogsjaren voor het eerst staatsgevaarlijk had getoond...
'De frontbeweging - De Vlaamse strijd aan de IJzer' is een van die buitengewoon goed gedocumenteerde en onthullende boeken die ik graag zelf had kunnen schrijven en bijgevolg wat mij betreft, een absolute aanrader. Het is een monumentaal boek, niet alleen omwille van de vuistdikke omvang, maar vooral door de inhoud. Erg warm aanbevolen..!
'De Frontbeweging - De Vlaamse strijd aan de IJzer', De Klaproos, Brugge, ISBN 9789055081400
Precies dag op dag honderd jaar geleden, overleed deze ochtend om 05.30 u. in Hoogstraten E.H. Frans Van Hoeck, hulpaalmoezenier in de Cavaleriedivisie van het Belgische veldleger. Bij het uitbreken van de oorlog was de 38-jarige Frans Van Hoeck al 13 jaar als leraar verbonden aan het Antwerpse St. Jan Berchmanscollege, waar hij ook gedomicilieerd was. Hij meldde zich meteen als oorlogsvrijwilliger en werd als hulpaalmoezenier ingedeeld bij de cavalerie, meer bepaald bij het 1e Regiment Gidsen. De aalmoezeniersdienst was organiek een onderdeel van de militaire gezondheidsdienst. In alle legerafdelingen had elk bataljon een aalmoezenier, die belast was met de geestelijke zorg, maar meestal kon worden aangetroffen bij de hulpposten of in de militaure hospitalen. Zo was Frans Van Hoeck op 12 augustus '14 aanwezig op het slagveld van Halen, waar hij hielp bij het evacueren van gewonden. Op 13 oktober, tijdens de aftocht uit Antwerpen, leed het 1e Gidsen behoorlijk zware verliezen bij de afweergevechten rond de Leie tussen Landegem en Merendree. Aalmoezenier Van Hoeck besloot vrijwillig bij de gewonden te blijven, maar werd twee dagen later ziek, met een zware longontsteking in een Gents hospitaal opgenomen. Een achtergebleven militaire geneesheer achtte hem niet langer meer fit voor de militaire dient en op 3 november werd hij eervol uit het leger ontslagen en naar huis, in casu Hoogstraten gestuurd. Op 5 november kwam hij uitgeput en doodziek aan in de woning van zijn broer, gemeentesecretaris Arthur Van Hoeck, waar hij tien dagen later aan de gevolgen van zijn ziekte overleed. Onder massale publieke belangstelling werd E.H. Frans Van Hoeck op zaterdag 21 november '14 begraven in de familiekelder aan de zuidzijde van de St. Catharinakerk.
In het begin van de oorlog droegen de aalmoezeniers nog hun religieuze ambtskledij, zoals hier duidelijk te zien is op een foto die eind augustus '14 was gemaakt van F. Van Hoeck. Alleen een gevlochten driekleurig koord op de priesterhoed en een armband met kruis moesten het onderscheid maken met de 'gewone' geestelijken. Pas in oktober '15 zouden ook de aalmoezeniers in een kakhi-uniform worden gestoken...
Ik wil er een gewoonte van maken om met grote regelmaat boeken te bespreken die op een of andere manier aan de Eerste Wereldoorlog gerelateerd zijn. Kwestie van mijn medemensen bij te staan bij hun pogingen om door de bomen het bos te zien, want de wildgroei aan publicaties die n.a.v. 100 Jaar Grote Oorlog is ontstaan maakt het zelfs voor doorwinterde lezers moeilijk keuzes te maken. Ik wil graag beginnen met een boek dat intussen al vijf jaar geleden van de persen is gerold, maar dat door het onderwerp en het verrichte onderzoek ver boven de korenmaat uitsteekt. 'Voor den kop geschoten - Executies van Belgische spionnen door de Duitse bezetter (1914-1918)' voert ons mee naar een van minst belichte bladzijden uit de geschiedenis. Terwijl er boekenkasten vol werden geschreven over het verzet tijdens WO II, is het aantal degelijke publicaties over dit onderwerp tijdens WO I op de vingers van één hand te tellen. Op basis van tot op heden nauwelijks ontsloten archiefmateriaal wist auteur Jan Van der Fraenen een uitermate boeiend boek te schrijven dat chronologisch opgebouwd, aandacht besteedt aan sommige van de belangrijkste Belgische en geallieerde inlichtingrendiensten die tijdens WO I op ons grondgebied (en soms daarbuiten) actief waren. Op basis van dit archiefmateriaal wist hij niet alleen een aantal mythes die rond de tot de verbeelding sprekende spionageactiviteiten werden geweven te doorprikken, maar had hij ook oog voor de mannen en vrouwen achter de netwerken. Mensen van vlees en bloed met goede maar ook mindere kantjes. Het boek licht niet alleen een tip van de sluier m.b.t. de organisatie van de belangrijkste geallieerde inlichtingendiensten, hun missies en rekruteringsmethodes maar verschaft ons ook nieuwe inzichten in de manier waarop de Duitse contraspionage functioneerde. Een andere grote verdienste is dat de auteur haarfijn uit de doeken wist te doen op welke manier de processen werden gevoerd, met de nodige aandacht voor de cruciale rol van de advocaten en hoe de vonnissen van - eventuele - genadeverzoeken tot strafuitvoering, lees executies verliepen. Een ander absoluut pluspunt is het door de auteur samengestelde 'Register van terechtgestelden 1914-1918 wegens vaderlandse diensten' dat voor het eerst een volledig biografisch overzicht geeft van de tijdens WO I in ons land terechtgestelden. Het is niet écht verwonderlijk dat uitgerekend Jan Van der Fraenen (°1982) dit boek geschreven heeft. Nadat hij in 2005 afgestudeerd was als licenciaat in de Geschiedenis ging hij eerst aan de slag in het Memorial Museum Passchendaele 1917 in Zonnebeke. In die periode werkte hij mee aan het tot stand komen van het boek 'Passchendaele 1917: het verhaal van de doden en Tyne Cot Cemetery'. Sinds 2008 is hij als wetenschappelijk medewerker verbonden aan het Legermuseum in Brussel en zat hij bij wijze van spreken aan de bron, niet alleen door de daar gearchiveerde gegevens m.b.t. de politieke gevangenen maar zeker ook door het nog grotendeels onontgonnen Archieffonds Moskou. En dat er nog heel wat materiaal in archiefdozen ligt te sluimeren illustreerde hij trouwens in 2011 opnieuw als coauteur van 'Spioneren voor het vaderland. De memoires van Evarist De Geyter (1914-1918)'.
'Voor den kop geschoten - Executies van Belgische spionnen door de Duitse bezetter (1914-1918)' is een uitgave van Roularta Books, Roeselare ISBN 978 90 8679 219 1
In augustus 1914, op het ogenblik van de Duitse inval in ons land, kwam het grootste deel van het kader van het Belgische leger en zeker de hogere officieren uit de Nederlandsonkundige burgerij en hadden zij weinig of geen begrip voor de problemen en noden van de gewone soldaten, die voor de overgrote meerderheid Vlamingen waren. Deze diepe sociale en culturele kloof was er weliswaar al voor het uitbreken van de oorlog. Maar na het begin van de vijandelijkheden zou deze kloof nog verbreden. Door een samenloop van omstandigheden en het demografische overwicht van de Vlamingen zou het Nederlandstalige contingent in het veldleger tot bijna 70 % oplopen, terwijl het officierenkorps aanvankelijk voor 85 % uit Franstaligen bestond... Het Frans was dus de omgangstaal, niet alleen voor de officieren onderling, maar ook in de verhouding tussen het kader en de 'gewone' dienstplichtigen. Het was de taal waarin de bevelvoering plaatsvond. De wet op het gebruik van de talen in het leger die in 1913 was goedgekeurd door het parlement, moest pas in 1917 toegepast worden. Gelet op de bijna traditionele minachting van de Belgische beroepsofficieren voor het Nederlands werd ze niet of hooguit erg slecht nageleefd. De gemiddelde Vlaamse soldaat accepteerde bij het begin van de oorlog, deze taalverhoudingen, overigens als normaal. Dat hij ze op den duur als vernederend begon te beschouwen, was te danken aan de invloed van zijn Vlaamsgezinde kameraden. In de brute realiteit van de oorlogsgruwel ervoeren de, in de loopgrachten als tweederangsburgers behandelde Vlaamse piotten, immers dagelijks hoe het Vaderland écht in elkaar stak.
Van overheidswege werd niets ondernomen om daar ook maar enige verandering in te brengen. Integendeel, de zorg van de militaire én politieke overheden ging in de eerste plaats naar het herstel van het, in de eerste oorlogsmaanden sterk gehavende leger, en de eenheid van het land. Omdat men 'in het gezicht van de vijand' alleen aan 's lands verdediging mocht denken, werd elke uiting van Vlaamsgezindheid, elk teken van protest tegen onrecht, iedere vraag om meer begrip en toenadering als een militair vergrijp gezien.... Dat die situatie niet volledig geëscaleerd is, was voor een groot deel te danken aan de aanwezigheid van een kleine, maar vastberaden groep van Vlaamsgezinde intellectuelen aan het front. Hun aarzelend opgestarte actie kwam ontegensprekelijk het moreel van de troepen ten goede. Eens het IJzerfront in het voorjaar van 1915 gestabiliseerd was, ontstonden er door hun toedoen - in de geest van de vooroorlogse Vlaamse studentenbeweging - al spoedig achter de frontlijn studiekringen en socio-culturele gezelschappen. Op relatief korte tijd ontplooiden deze kringen een grote werking die niet alleen intellectuelen maar ook gewone volksjongens - ook van over e taalgrens - aansprak. In de schoot van deze werking verschenen tientallen - meestal regionaal georiënteerde - Vlaamse frontblaadjes, men stichtte een toneelgezelschap en ijverde voor het behoud van de zedelijkheid. Dit laatste was zeker geen overbodige luxe, gelet op de spectaculaire toename van venerische ziekten in het leger. Het werk van Heldenhulde zorgde ervoor dat de gesneuvelde Vlaamse militairen niet langer onder een ééntalig Frans 'Mort pour la patrie' werden begraven, maar een naar een Keltisch kruis gemoduleerde zerk kregen waar de blauwvoet van de Vlaamse studentenbeweging opwiekte onder het 'Alles voor Vlaanderen / Vlaanderen voor Kristus'-motief van diezelfde beweging.
Het was duidelijk dat aan deze werking een uitgesproken Vlaamsgezind accent kleefde en precies hier wrong het schoentje. Deze eerder onschuldige actie stuitte immers al vrij snel op het onbegrip en wantrouwen van de officiële instanties. Later gevolgd door tegenkanting en niet lang daarna op een formeel verbod van de legerleiding. De taaltoestanden in het leger werden niet zozeer gekenmerkt door een rigoureuze onderdrukking van het Nederlands - de discipline in het Belgisch leger werd aanvankelijk immers op een vrij gematigde wijze gehandhaafd -, maar veeleer door het enggeestige optreden van de militaire overheid, die de verdediging van - de overigens door de wet beschermde -taalrechten louter als insubordinatie beschouwde en zich zelfs niet afvroeg of er niet een of ander haperde aan het in het leger heersende taalregime. De gevolgen bleven dan ook niet uit: Vlaamsgezinde militairen die openlijk voor hun overtuiging uitkwamen werden gestraft, overgeplaatst, van het front verwijderd en kwamen in strafkampen en gevangenissen in Frankrijk terecht. Deze blinde repressiegolf veroorzaakte op zijn beurt ontegensprekelijk een radicalisering onder de Vlaamsgezinde manschappen die verkozen in de clandestiniteit verder te werken: de Frontbeweging was geboren....
Vanaf nu ga ik proberen elke zondag een staaltje van frontpoëzie te geven. De primeur is voor het gedicht 'Aan onze dooden'. Een gedicht van de hand van de Turnhoutse oorlogsvrijwilliger Ward Hermans (1897-1992), soldaat in het 6e Linieregiment.
'Zijt gij dood en begraven / En vergeten misschien / Uwe kruisen en graven / Niet worden ontzien...
Gaaft ge uw bloed en leven / Voor den droom van uw hart / Niets werd u gegeven / Dan schrijnende smart...
Gingt ge, lijdende, stervend / Van het slagveld vandaan / Uw bloed werd nog, tergend / Met onrecht belaan...
Rust ge zacht onder zoden / Op het eenzame veld / Ge wordt, lieve dooden / Dan nog niet geteld....'
Op 11 november zond de BBC 'Teenage Tommies' uit, een beklijvende documentaire over té jonge vrijwilligers die tegen de rekruteringsofficieren gelogen hadden over hun echte leeftijd en vaak zonder medeweten van hun ouders dienst hadden genomen in het Britse leger. Naar schatting zouden niet minder dan 250.000 jongemannen, jonger dan 18 jaar, dienst hebben gedaan in het Britse leger tijdens de 'Great War'. Eén op tien zou gelogen hebben over zijn leeftijd. Sommige verhalen waren hartverscheurend . Zo was er Horace Iles, die als 14-jarige dienst had genomen nadat iemand hem in de tram een witte veer - symbool van lafheid - had overhandigd. Nadat hij gewond was geraakt en terug naar het front was gestuurd, smeekte zijn zus hem in een brief zijn ware leeftijd te onthullen. De brief kwam een paar weken later ongeopend terug omdat Horace Iles intussen gesneuveld was... Al even beklijvend was het verhaal van Aby Bevinstein, een 15-jarige Londenaar, die nadat hij shell-shock had opgelopen in de loopgrachten, als deserteur werd gefusilleerd in 1916...
Ook het Belgische leger kende een aantal piepjonge oorlogsvrijwilligers. Wat maar weinig mensen weten is dat twee van de jongste vrijwilligers afkomstig waren uit Hoogstraten. Meerlenaar Hubert Van Tongerloo was geboren op 9 april 1899, wat betekende dat hij 15 jaar en 4 maanden oud was, toen de oorlog uitbrak. Nadat bekend was geworden dat zijn broer John Van Tongerloo op 8 november '14 bij de zware afweergevechten rond Ramskapelle was gesneuveld, trok Bert Van Tongerloo eind februari '15 de grens over om zich aan te melden als oorlogsvrijwilliger. Hij loog over zijn leeftijd en werd op 19 maart '15 aangenomen in het Belgische rekruteringsbureau in Folkestone. Hij belandde een paar dagen later in een opleidingskamp in Valognes bij Cherbourg. Na een basisopleiding als infanterist kwam hij al op 16 augustus '15 met het stamboeknummer 2245 in de 3e compagnie, 3e bataljon van het 1e Regiment Grenadiers terecht. Zijn verblijf aan het front was echter van korte duur want op 15 oktober '15 werd hij al wegens ziekte naar het militair hospitaal van het Fransvlaamse Bourbourg (Broekburg) geëvacueerd. Zijn aandoening moet behoorlijk ernstig zijn geweest, want pas op 23 maart '16 kwam hij terug bij zijn eenheid aan het front terecht. Op 1 januari '17 muteerde hij naar het 2e Regiment Grenadiers. Het was in de rangen van dit regiment dat hij de rest van de oorlog uitdiende. Tijdens het geallieerde Eindoffensief werd hij op 5 oktober '18 gewond en overgebracht naar een Belgisch militair hospitaal in Beaumarais. Op 16 november, 5 dagen na de Wapenstilstand vervoegde hij opnieuw de rangen van zijn, door de strijd, behoorlijk uitgedunde compagnie. Op 26 augustus '19 werd hij in Keulen met onbepaald verlof gestuurd. Kort nadien koos hij voor een militaire beroepscarrière en werd hij rijkswachter. Een loopbaan die hij zou beëindigen als adjudant-chef en brigadecommandant in Veurne. Bert Van Tongerloo was drager van 5 frontstrepen en een kwetsuurstreep. Hij werd onderscheiden met de medaille van de Oorlogsvrijwilliger, het Oorlogskruis met Palm, de Overwinningsmedaille '14-'18, de Herinneringsmedaille '14-'18 en de lintjes van Ridder in de Orde van Leopold II en Ridder in de Kroonorde.
Jan Van Ginneken werd op 9 maart 1900 in Hoogstraten geboren in het landbouwersgezin van Henri Van Ginneken en Rosalia Van HoogendonK; Hij had enkel lager onderwijs in de Gemeenteschool genoten en was vanaf zijn 11e kolendrager. In augustus '14 was hij 14 jaar en 5 maanden. Amper 15 jaar oud engageerde hij zich op 17 april voor het Belgisch leger in Folkestone. Uit zijn dossier is duidelijk dat de rekruteringsofficieren doorhadden dat hij had loog over zijn leeftijd, maar toch werd hij niet geweigerd. Blijkbaar wist men niet goed wat met hem aan te vangen en dus werd hij naar een opleidingskamp in Normandië gestuurd waar hij eerst aan de slag kon als hulpje. Pas op 15 augustus '15 werd hij toegelaten tot een opleiding al infanterist en op 14 december belandde hij aan het IJzerfront in de rangen van het 1e Regiment Karabiniers/Wielrijders. Een paar maanden later, op 26 februari '16 om precies te zijn muteerde hij naar de cavalerie, meer bepaald het 4e Regiment Lansiers. Tijdens de gevechten die de geschiedenis in zouden gaan als de 'Slag om Merkem' werd hij op 18 maart '18 gewond door granaatscherven bij De Kippe. Na een kort verblijf in een militair hospitaal te Vinkem werd hij op 10 juli '18 opnieuw goed bevonden voor de dienst. Hij nam met zijn eenheid deel aan het moordende Eindoffensief en wist dit zonder kleerscheuren te doorstaan. Op 28 juli '19 werd hij met onbepaald verlof gestuurd.
Op de foto ziet u het militaire ereperk op de stedelijke begraafplaats van Mechelen. Hier ligt in graf nr. 256 Louis Huybrechts (voor alle duidelijkheid : geen familie) begraven. Hij werd op 25 november 1892 in Hoogstraten geboren en was bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog in loondienst bij mijn overgrootvader koperslager Charel Verstraelen. Hij werd gemobiliseerd en vervoegde meteen als soldaat de 10e cie, 3/2 van het 26e - later 6e - Linieregiment. Hij sneuvelde op 2 oktober '14 in een schuttersput in het centrum van Sint-Katelijne-Waver. Hieronder volgt het relaas van ooggetuige eerste sergeant-majoor Gaston Cornelissen over de dood van zijn dorpsgenoot en jeugdvriend: 'Door de overmacht verplicht achteruit te wijken, bevonden wij ons na twee maanden strijd in de omheining van Antwerpen. Onoodig daar veel over te zeggen, gezien eenieder die droevige dagen en den val onzer Scheldestad herinnerd. Mijne nieuwe compagnie ontving het bevel post te nemen in het dorp Katharina Waver. Op mijne beurt moest ik de gemaakte versterking op het kerkhof dezer gemeente bezetten, de overige mijner soldaten in het gemeentehuis en de nabijstaande huizen (die uitzicht gaven op het fort) plaatsen. Gedurende drij volle dagen en nachten werden wij beschoten door de Duitsche artillerie. Beschieting, die ik nooit zal vergeten en welke ik sindsdien nooit heviger heb meegemaakt. De mannen gedroegen zich als ware dappere soldaten. Iedere maal dat ik mijne posten bezocht, vond ik Huybrechts op zijne plaats, zijne vlammende oogen in de richting der Duitschers. Een stevige handdruk, eenige woorden van moed en ik verliet hem om mijn ronde voort te zetten.
Uitgeput van vermoeinis, ontmoedigd door de talrijke verliezen, werden wij in den namiddag van den vierden dag, 1 october, aangevallen door het vijandelijke voetvolk. Wij weerstonden aan den opmarsch, doch in den nacht, ondanks de voorzorgen, waren zij er toegekomen, het grootste gedeelte van het dorp te omsingelen. In den morgend, nieuwe hevige aanvallen der Duitschers; wij weerstonden nogmaals en velen van hen betaalden hunne stoutheid met hun leven. Op zeker oogenblik seinde men mij dat de post op het kerkhof aangevallen was. Aanstonds begaf ik mij ter plaatse, eenige bevelen, een hardnekkige wederstand en de Duitschers trokken terug, verschillende der hunnen achterlatende. Wat heb ik de jongens moeten bewonderen, zij vochten als leeuwen, nooit zal ik die oogenblikken vergeten ! Vooral Huybrechts gedroeg zich als een held, zijne stoutheid, de uitdrukking zijner verwrongen gelaatstrekken zullen mij nooit ontgaan. Na hem nog eenige woorden van moed toegestuurd te hebben moest ik naar mijne andere posten wederkeeren. Eenigen tijd later rukte de vijand weder voorruit; door de groote overmacht en gansch uitgeput waren wij genoodzaakt achteruit te trekken. Toen ik op kerkhof kwam om den post te verwittigen , vond ik mijnen vriend Louis ten gronde. Een bal kwam hem in 't hoofd te treffen. Aanstonds knielde ik bij hem neder om, zoo het mogelijk was, te helpen. Doch te laat, de kogel had hem op slag gedood. Als verdwaasd beschouwde ik mijn ongelukkigen vriend. Het gevaar ziende waarin wij ons allen bevonden, bevool ik mijne mannen zich terug te trekken. Nogmaals wierp ik eenen laatsten blik op het reeds doodskleurige gelaat mijns vriends, tranen ontvloden mijne oogen en ziende dat het totaal onmogelijk was hem mede te voeren, verwijderde ik mij, zwerende de dood mijns vriend en ouden schoolmakker te wreken. Het was meer dan tijd, want de Duitschers zaten op mijne hielen...'
Eerste Sergeant Cornelissen vergiste zich in de juiste plaats waar zijn jeugdvriend sneuvelde. Op basis van bronnenonderzoek ontdekte ik dat Louis Huybrechts niet op het kerkhof, maar in een schuttersput op het marktplein, op enkele tientallen meters van de begraafplaats is gestorven. Een tragisch detail is dat Jan Smets, een gemilitariseerde arbeider uit Sint-Katelijne-Waver, die ermee belast was Huybrechts te begraven, tijdens deze lugubere karwei zwaargewond werd door een vlakbij inslaande granaat. Hij zou acht dagen later in het Militair Hospitaal van Antwerpen aan de opgelopen verwondingen bezwijken...
Vandaag 15 november is het op de officiële Belgische kalender koningsdag - vroeger ook wel dag van de dynastie - genoemd. Nu de laatste weken het beeld van Albert I als mythische 'koning-ridder' weer kritiekloos wordt opgeklopt geef ik graag Anton Van Wilderode's gedicht 'Gewoon maar een steen ' als remedie tegen dit Belgicistisch hoera-patriotisme:
Gewoon maar een steen die gekanteld lag / gewoon een soldaat die hem liggen zag / als puin tussen puin langs een muur / want het dorp en de wereld waren vernield, -/wat heeft hem - vermoeid waar hij zat, bezield / om profeet te zijn in dàt uur ?
De hand die niet beeft houdt de boze kwast / voor het ongeduld van de letters vast / en schrijft zonder stem: Hier ons bloed, - / daaronder opstandig: Wanneer ons recht , -/ want niets wat tevoren werd toegezegd / maakt het zéér van de inzet zoet.
Gewoon een soldaat die gevallen is / in de winterkou in de wildernis / in de zomer van zeventien, / gewoon maar een steen met een grote wens / die tegen de grond ging en die geen mens / in zeventien jaar heeft gezien.
Maar een steen des aanstoots geworden, een steen / die staat tegen alles en iedereen / en terecht op de plaats waar hij staat, / de steen van de nimmer geloste schuld / de steen van het Vlaamse ongeduld / én de steen van de Vlaamse staat !
Deze voormiddag werd in het Oostvlaamse Melle een vliegtuigbom uit de Eerste Wereldoorlog onschadelijk gemaakt door de ontmijningsdienst D.O.V.O. Het projectiel werd donderdag ontdekt bij graafwerken aan de Nonnenwegel. Binnen een straal van 500 m. van de vindplaats werden deze ochtend alle woningen ontruimd. Volgens schattingen van de experts zou men drie uur nodig hebben om de bom onschadelijk te maken, maar de klus werd op minder dan een uur geklaard. Dat deze bom uitgerekend hier werd gevonden is niet zo verwonderlijk want deze omgeving vormde tijdens WO I een belangrijk Duits spoorwegenknooppunt in het zgn. Etappengebiet en was dan ook geregeld het doelwit van geallieerde bombardementsvluchten.
Tot en met 30 november lopen er nog twee boeiende tentoonstellingen in de Kempen.
In Mol kan men dagelijks van 13.30 u. tot 16.30 u. in het C.C. ''t Getouw' - Molenstraat 2 terecht voor de tentoonstelling 'Slijk, Stank & Gas: Molse soldaten in Wereldoorlog I'. In Geel kan men nog tot het einde van deze maand in 'De Halle' - Markt 1, naar de tentoonstelling 'Gelenaars in de Grote Oorlog'. Beide initiatieven warm aanbevolen..!
De eerste soldaat uit Hoogstraten die tijdens de Eerste Wereldoorlog zou sneuvelen was de 22-jarige Jan De Groot, soldaat in de 4e cie, 1/4 van het 9e Linieregiment. Jan de Groot was op 18 augustus 1891 in Hoogstraten geboren als oudste zoon in het gezin van sigarenmaker Antoon De Groot en Wilhelmina Van Der Sanden, beiden van Nederlandse nationaliteit. Jan De Groot was heel zijn jeugd Nederlander tot hij in 1910 de Belgische nationaliteit verwierf. Het gezin De Groot woonde, met twee zonen en een dochter, in de Gelmelstraat. Als milicien van de klas van 1913 was hij op het ogenblik van de Duitse inval in actieve dienst. Net als veel van zijn streekgenoten kreeg hij zijn vuurdoop bij de verdediging van Luik. Het 9e Linieregiment en haar zustereenheid, het 29e Linieregiment , kregen het in die eerste oorlogsdagen bijzonder hard te verduren in de geïmproviseerde stellingen tussen de forten van Boncelles en Embourg. De verliezen die beide eenheden leden, waren zo hoog dat deze twee regimenten, na de terugtocht uit Luik werden samengesmolten tot één regiment.
Op zijn 22e verjaardag, op 18 augustus, kwam een groot gedeelte van het 9e Linieregiment , ondersteund door een detachement van de IIe Legerdivisie, in en rond Aarschot stelling nemen om de terugtrekkende beweging van het veldleger op de zgn. Dijle-stelling te dekken. Het 9e Linie beschermde hierbij de noordelijke toegangswegen tot het Demerstadje. De 4e compagnie van het 1e bataljon, waartoe Jan De Groot en Meerlenaar John Van Tongerloo behoorden, had als opdracht gekregen de lijn van de spoorweg, die de Liersebaan kruiste, te bezetten en verkenningen uit te voeren op de wegen naar Lier en Herselt. 's Nachts werd door de compagniecommandant, kapitein Joris Gilson, de mitrailleursectie ter hoogte van de spoorweg in stelling gebracht, zodat ze elke defensieve actie efficiënt zou kunnen ondersteunen. Jan de Groot en zijn makkers waren intussen, bijgelicht door toortsen, bezig de overweg te versperren en de steenweg af te spannen met prikkeldraad, die uit de omliggende weilanden werd 'geleend'.
In de vroege ochtenduren merkten Belgische verkenners vijandelijke troepenbewegingen. Omstreeks 05.00 u. seinde de wachtpost van De Groots compagnie, die zich op de Aurodenbergmolen bevond, dat grote aantallen Duitse infanteristen, begeleid door cavalerie en gevolgd door veldgeschut vanuit Herselt in aantocht waren. De goed verschanste Belgen lieten hen tot op een kleine 150 meter van hun stellingen naderen voor ze het vuur openden. De Duitsers werden onaangenaam verrast door de tegenstand en lieten extra machinegeweren en later ook artillerie aanrukken om de taaie weerstand te breken. De bevelhebber van het 9e Linieregiment, kolonel Flébus, was zich maar al te goed bewust van de stijgende druk op Gilsons compagnie en stuurde de 3e compagnie van het 3e bataljon ter ondersteuning naar voren. Deze mannen zouden er, ondanks de zware beschietingen, in slagen om Gilsons compagnie te bereiken. Nog geen uur later kregen de meeste Belgische eenheden rond Aarschot het bevel om de vertragingsmanoeuvres af te breken en zich al vechtend terug te trekken op Mechelen. De compagnie van Gilson ontving dit bevel tot terugtrekking echter nooit. De uitgestuurde koeriers waren immers gesneuveld voor ze Gilson hadden kunnen bereiken. Vertwijfeld bleven Jan de Groot, John Van Tongerloo en hun kameraden weerstand bieden aan de alsmaar sterker wordende Duitse aanvalsmacht. in het groeiende besef dat hijgeïsoleerd was geraakt, besloot Gilson kort na 08.00 u. - op zijn eigen verantwoordelijkheid - de handdoek in de ring te gooien, en terug te trekken. Het peloton van luitenant Fauconier, waartoe Jan De Groot behoorde, zou achter blijven om de moeizame terugtocht te dekken. Ze veroorzaakten opnieuw ernstige verliezen in de Duitse rangen. Net voor de Duitsers hun stellingen innamen, wist John Van Tongerloo samen met een tiental anderen de dans te ontspringen en de rest van het regiment te vervoegen. De Duitsers waren woest omwille van de onverwachte felle weerstand en de geleden verliezen. Dit zou zich wreken in een onverbiddelijke jacht op 'in burger verklede Belgische soldaten' en 'franc-tireurs'. Zes burgers werden in de buurt van het gevechtsterrein meteen afgeknald en in een paar woningen kraaide de rode haan... Jan de Groot was in de loop van de ochtend gekwetst door een kogel in de linkerarm en een hardnekkig gerucht situeert hem in een groepje van een twintigtal krijgsgevangenen die - tegen alle internationale regels in - door de dolgedraaide Duitsers op de oever van de Demer werden gefusilleerd. Zijn stoffelijk overschot werd in ieder geval een paar dagen later, zwaar verminkt uit de rivier opgevist. Een mogelijke getuige van zijn dood was de uit Merksplas afkomstige Gust Peeraer, een beroepsvrijwilliger in het eveneens bij Aarschot ingezette 6e Linieregiment. Peeraer - die na de oorlog gemeentesecretaris van Merksplas zou worden - verhaalde hoe 28 krijgsgevangen, waaronder hijzelf, werden opgesloten in een magazijn aan de rand van het stadje. Het grootste gedeelte van deze gevangenen waren mannen uit Fauconiers peloron , die het dus niet hadden gehaald. Bovendien werden er ook nog enkele opgepakte burgers binnengebracht. Omstreeks 16.30 u. werden ze ruw uit hun voorlopige gevangenis gesleept en een tiental minuten later aan de oever van de Demer onder vuur genomen door de Duitsers. Verschillende gevangenen wierpen zich in het water, in de hoop zo aan het moordende vuur te ontkomen, maar ze werden neergeschoten. Alleen Peeraer en een niet nader geïdentificeerde soldaat van het 9e Linieregiment, konden zich redden. Peeraer had zich bij het eerste salvo meteen op de grond geworpen. Hij werd, toen hij in het slijk op de Demerdijk lag, door een kogel getroffen, die - gelukkig voor hem - alleen zijn dikke, wollen overjas doorboorde. Door te simuleren dat hij dood was, hoopte hij zich te kunnen redden, maar een Duitse officier gaf bevel hem in de Demer te gooien. Hij liet zich een stukje afdrijven. Zich vastklampend aan een overhangende tak en steunend op een paar stenen in de bedding wist hij het hoofd boven water te houden tot de Duitsers uit zijn gezichtsveld verdwenen waren. In burgerkleren die hij ergens gestolen had, kon hij door de Duitse linies raken en in de loop van de volgende nacht opnieuw het leger vervoegen. Jan De Groot was één van de 127 Belgische militairen die hun weerstand bij Aarschot met de dood moesten bekopen. Hij rust nu samen met 137 burgers die in Aarschot werden vermoord op het ereperk van de begraafplaats van Aarschot...
IN MEMORIAM JACOB (1892-1914) EN WILLEM (1896-1916) BERGE
Jacob Frans Bergé werd op 14 augustus 1892 geboren in het Hoogstraatse gezin van schrijnwerker Frans Antoon Bergé en Cornelia Verbeeck. Vier jaar later volgde zijn jongere broer Willem Lodewijk. Ze liepen beiden school in Hoogstraten in de gemeenteschool bij meester Van Bergen en begonnen nadien hun vader te helpen als schrijnwerkers in het werkhuis achter de ouderlijke woning op het Moleneind. Bij het uitbreken van de oorlog werd Jacob gemobiliseerd als soldaat in de 1e cie, 1/1 van het 8e Linieregiment. Met deze eenheid belandde hij in Namen. Op 22 augustus '14 werd hij bij de felle afweergevechten tussen het kasteel Beauloy en het steunpunt Bois Royal zo ernstig gewond dat hij niet kon worden meegevoerd door de terugtrekkende troepen die hem voor dood achterlieten op het slagveld. Pas twee dagen later werd hij ernstig verzwakt door bloedverlies door Duitse brancardiers aan de rand van een smeulend korenveld ontdekt. Hij werd overgebracht naar het noodhospitaal dat was ingericht in het College 'Notre Dame de la Paix' in de Naamse binnenstad. Hij bezweek hier op 3 oktober '14 aan de opgelopen verwondingen. Volgens zijn militaire dossier werd hij begraven op de Belgische militaire begraafplaats van Champion in graf A-26, maar dit bestaat niet. Na lang zoeken vond ik zijn laatste rustplaats een paar jaar geleden terug op het kleine Frans/Belgische militaire ereperk op de Naamse begraafplaats Belgrade.
Zijn jongere broer besloot, nadat de familie eind december '14 op de hoogte was gebracht van het sneuvelen van Jacob, zijn plaats in te nemen. Hij vluchtte samen met een paar andere dorpsgenoten in de lente van '15 over de rijksgrens en wist via Vlissingen naar Folkestone in Engeland te geraken waar hij op 21 mei '15 dienst nam als oorlogsvrijwilliger. Na zijn basisopleiding in Frankrijk kwam ook hij in het 8e Linieregiment terecht. Zijn verblijf aan het IJzerfront was echter van korte duur want op 3 mei '16 werd hij in een verbindingsloopgraaf in Kaaskerke dodelijk getroffen door granaatscherven in zijn hoofd. Willem Bergé werd begraven op de militaire begraafplaats van Adinkerke in graf nr. 1413. Jaak en Willem Bergé waren niet de enige twee Hoogstraatse broers die zouden sneuvelen, maar daarover leest u later meer op deze blog...
