Naïeve onderwijsvisie (natuurlijk leren) van Herbert Spencer (1850) die de reformpedagogiek en de ontscholingsbewegingen van de voorbije 150 jaar in sterke mate beïnvloedde - samen met visie Rousseau
Deze bijdrage is gebaseerd op een artikel van Kieran Egan Getting it wrong from the beginning: The mismatch between school and children's minds Our Progressivist Inheritance from Herbert Spencer, John Dewey, and Jean Piaget.
Egan toont erin aan dat de reformpedagogische ideeën en ontscholingsgolven van de voorbije 150 jaar in sterke mate geïnspireerd zijn door een onderwijsvisie die de Engelse filosoof en bioloog Herbert Spencer in de jaren 1850 formuleerde: niet enkel de visie van Dewey, maar ook deze van de meeste reformpedagogen en ontscholers.
Zelfontplooiing en natuurlijke leren: zoals een kind spontaan de moedertaal leert
Herbert Spencer, een Engelse filosoof en bioloog (1829-1903) leidde rond 1850 zijn onderwijsvisie af uit zijn studie van de ontwikkeling van de wereld en de mensheid. Spencer ontdekte naar eigen zeggen een fundamentele wetmatigheid in zijn waarnemingen en studies over de evolutie van de wereld en van biologische processen. Zijn toepassing ervan op de ontwikkeling van de menselijke geest volgde vrijwel dezelfde wetmatigheid. Hij vatte ook de menselijke geest op als het gevolg van een spontaan proces van geleidelijk toenemende complexiteit en heterogeniteit van geboorte tot volwassenheid.
De menselijke geest werd net als de het menselijk lichaam en de natuur verondersteld een orgaan te zijn dat spontaan een voorgeprogrammeerd ontwikkelingstraject volgt -zolang men die geest maar de juiste omgeving en het passende voedsel biedt.
Een opvatting van de geest dus op basis van zijn biologische opvattingen: De menselijke geest ontwikkelt zich zoals het menselijk lichaam een vooraf bepaalde evolutie volgt; ook het menselijk brein weet uit zichzelf welk voedsel het nodig heeft (cf. stelling ook van Carl Rogers) Zo ontwikkelt de menselijke geest zich spontaan; de opeenvolgende verlangens voor dit of dat soort informatie ontstaan wanneer deze voor de voeding van die specifieke persoon nodig zijn. Als er dus spontaan een behoefte voor de juiste soort activiteit ontstaat, waarom zou je je dan op welke manier dan ook moeten bemoeien met die spontane ontwikkeling van de geest? De taak van de opvoeder/leerkracht bestaat er dan ook gewoon in om "het natuurlijke proces, om de zelfevolutie/zelfontplooiing te bevorderen.
Spencer merkte op dat kinderen thuis, op straat en in de velden" allerlei zaken moeiteloos en met plezier leren; informeel dus. Maar op de formalistiche school hebben dezelfde kinderen vaak meeste moeite met het leren van vrij elementaire dingen. Waarom hebben kinderen die vlot leren spreken het later zo moeilijk vinden om vlot leren te lezen en te schrijven, of om een tweede taal te leren? Waarom vinden kinderen die zonder moeite de soms complexe regels van een spel leren, het moeilijk hebben om eenvoudige wiskunde te begrijpen?
Wanneer kinderen moeite hebben met het leren op school, ligt de fout volgens Spencer in de onderwijsmethoden of in curriculum, die niet in overeenstemming zijn met de wetmatigheden in het functioneren van de intelligentie en de intellectuele ontwikkeling van kinderen. Net zoals het kind de betekenissen van gewone woorden spontaan verzamelt uit de gesprekken om hem heen, zonder de hulp van woordenboeken, moet het eveneens uit de waarneming van objecten moeiteloos en met plezier b.v. wetenschappelijke termen en inzichten verwerven.
Het kwam er dus op aan om instructiemethodes, leeromgevingen en een curriculum te ontwerpen, die wel in overeenstemming waren met de wetmatigheden van het leren en van de ontwikkeling van kinderen. Passende methoden en curricula zouden de natuurlijke verlangen naar kennis uitlokken en dat zou tot een onderwijsrevolutie leiden.
De nieuwe/progressieve school beweging vanaf eind negentiende eeuw en ook nog op vandaag sloot/sluit zich in sterke mate aan bij de visie van Spencer. De reformers/nieuwlichters van de twintigste eeuw investeerden veel tijd en energie in de aansluiting van het schools leren bij het spontane leren van kinderen thuis, op straat
De heilige graal van het progressivisme bestond erin om methoden te ontwikkelen naar het model van het moeiteloze leren van kinderen, en zo de revolutie te verwezenlijken die Spencer en progressieven voortdurend opnieuw gedurende de twintigste eeuw beloofden. Maar die revolutie kwam er wel niet.
Spencer zag blijkbaar niet in dat er grofweg gezien twee soorten leren zijn. In de eerste plaats is er het grotendeels moeiteloos leren van het leren spreken, van het leren van gepast gedrag, en van spontane/informele opvattingen over de wereld en de kosmos. Dit is echter een vrij specifiek en minder flexibel leren. Het tweede soort leren, het schools leren, is het leren dat ons hele leven flexibel is en is nuttig voor allerhande doeleinden en het is tegelijk veel arbeidsintensiever en trager. Ook volgens Lev Vygotsky is er een grote afstand tussen het informele leren en het typisch schools leren, tussen spontane kennis en schoolse kennis, tussen wat b.v. een kind informeel kan leren over de eigenschappen van de lucht al kaatsend met de bal en wat het in de les fysica hierover leert, de wetenschappelijke kennis. Het onderwijs moet de jongeren de intellectuele en culturele instrumenten aanreiken om hun begrip van de wereld te bemiddelen.
Spencer's veronderstellingen dat er slechts één enkele vorm van leren is, leidden tot de overtuiging dat al het leren op school even moeiteloos moet zijn als het leren b.v. van de moedertaal; en dat leren ook steeds leuk moet zijn. Spencer stelde: "Kinderen moeten ertoe worden gebracht zelf onderzoek te doen en hun eigen conclusies te trekken; ze moeten zo min mogelijk worden verteld; ze moeten gestimuleerd worden om zoveel mogelijk zelf te ontdekken. We moeten ons hierbij ook telkens afvragen: creëert het een plezierige opwinding bij de leerlingen?. Spencer gebruikte dus al de retoriek van het progressivisme samen met het binaire onderscheid tussen kindgericht goed & actief leren, en anderzijds passief en traditioneel onderwijs.
Het zijn zaken die in progressieve kringen vroeger en ook nu nog steeds aanvaard worden; met inbegrip van de stellen dat we moeten gaan van het eenvoudige naar het complexe, van het concrete naar het abstracte en van het empirische naar het rationele. Een gevolg van zo'n visie is dat de leraar een facilitator/coach wordt van een leerproces dat zich idealiter spontaan zal ontvouwen als het in de juiste omstandigheden plaatsvindt. De leerkracht is er niet nodig om de geest te vormen met kennis, om culturele kennis over te dragen, maar om de spontane ontwikkeling van de geest met passende voeding te ondersteunen (cf. idee van milieu-verrijking in ervaringsgericht kleuteronderwijs van Ferre Laevers, CEGO). Zo'n visie heeft ook ingrijpende gevolgen voor het curriculum, zoals we straks zullen zien.
Gedurende de twintigste eeuw heeft ook b.v. ook de Zwitserse psycholoog Jean Piaget de zoektocht voortgezet om een vermeend spontaan proces van intellectuele ontwikkeling bloot te leggen. Vygotsky wees er in reactie op Piaget op dat de geest niet alleen een epistemologisch en psychologisch orgaan is, maar ook een sociaal/cultureel orgaan is. Het onderwijs moet de jongeren de intellectuele en culturele instrumenten bieden en zo hun begrip van de wereld bemiddelen. Er is volgens Vygotsky een groot verschil tussen het informeel leren en het leren op school.
De fundamentele ideeën van Spencer over ontwikkeling van de natuur en van de menselijke geest waren verkeerd, maar toch krijgen de pedagogische praktijken die erop gebaseerd zijn nog steeds veel gehoor. We vinden steeds dezelfde visie terug.
Het is opmerkelijk dat de termen die Spencer gebruikte - aanpassing, assimilatie, de groei van de geest door het innemen van voedingsmiddelen, enz. - overgenomen werden in het Piagetiaanse gedachtegoed. De Engelse filosoof en bioloog Spencer had een diepgaande invloed op de Amerikaan James Mark Baldwin en Spencers ideeën werden door Baldwin overgedragen aan de Franse psycholoog Pierre Janet, met wie Baldwin in Parijs werkte. De geschriften van de jonge Jean Piaget waren op hun beurt sterk beïnvloed door diezelfde Janet- en dus door de visie van Spencer. Veel reformers/nieuwlichters beroepen zich overigens ook op de visie van Piaget- ook b.v. Ferre Laevers van het ervaringsgericht onderwijs (CEGO-Leuven)
In zijn beroemd essay "Welke kennis is het meest waard" (1859) ging Spencer verder in op het onderwijscurriculum. Het oude mode-curriculum was volgens Spencer ontworpen om aristocraten in staat te stellen hun vrije tijd aangenaam door te brengen. Spencer stelde dat we de oude leerplannen gewoon moeten wegvegen. In plaats van de klassieke mode te volgen, moeten we beginnen pragmatisch na te denken over wat het belangrijkst is in het leven, en de kinderen daarop voorbereiden (=pragmatische visie). . Wat is belangrijk? Wel, de mens zet zich in voor zelfbehoud, voor de noodzakelijke dingen van het leven, voedt kinderen op en maakt van hen goede burgers, en, bereidt hen tenslotte voor om als volwassenen te genieten van de natuur en de schone kunsten. Welke kennis ondersteunt deze doelstellingen het beste? Nou ja, de nieuwe wetenschappelijke kennis die voor iedereen relevant is voor het beroepsleven.
Het vigerende curriculum gebaseerd op het Latijn, Grieks, geschiedenis e.d. moest volgens Spencer worden weggeveegd. Het vak geschiedenis was, voor Spencer, een "louter kluwen van namen en data en dode gebeurtenissen ... Het heeft niet de minste invloed op onze daden". Spencer verafschuwde het klassieke curriculum van het middenklasse onderwijs dat de meeste van zijn tijdgenoten hadden meegemaakt. Een dergelijke opleiding leverde vooral een massa niet-relevante kennis op.
Spencer's antwoord op de vraag naar de meest waardevolle kennis klonk vrij simplistisch: wetenschap en dit in functie van het toekomstig leven van de jongeren. Spencer bedoelde wel wetenschap in de ruime zin, maar de meeste van zijn volgelingen ontdekten dat ze hem hier niet helemaal konden volgen. Zelfs als ze zijn invulling van het curriculum niet accepteerden, accepteerden ze wel de juistheid van zijn vraag voor het ontwerpen van een nieuw en modern curriculum, en accepteerden ze ook zijn basisprincipe: dat het ultieme criterium voor het selecteren van inhoud voor de curricula het nut ervan in de veronderstelde toekomstig leven van de student was.
De overtuigingen waarop Spencer zijn onderwijsbeginselen baseerde waren verkeerd, maar toch werden die basisprincipes zijn ironisch genoeg als vanzelfsprekend overgenomen door de vele schoolreformers/nieuwlichters van de voorbije 150 jaar. De opvattingen die Spencer meer dan honderdvijftig jaar geleden naar voren bracht, zijn heel langzaam in Engeland doorgedrongen in de onderwijspraktijk, maar ook in Noord-Amerika en in veel andere landen. En ze vinden er nog steeds veel aanhangers.
|
