Reactie op bijdrage van Dirk Jacobs over PISA in De Morgen & op zijn verwijten aan het adres van profesoren Wouter Duyck en Wim Van den Broeck.

We merken dat Jacobs in zijn PISA-bijdrage heftig te keer gaat tegen het feit dat de psychologen Wouter Duck en Wim Van den Broeck  geenszins akkoord gaan met zijn PISA-analyse. Hij beweert zelfs verwijtend: “PISA is een belangrijke enquête waarop na het verschijnen net iets te voortvarend en vrijblijvend commentaar geleverd werd. Soms is het ronduit onverantwoord, zoals de intellectuele spielerei van enkele cognitief psychologen die in verdekte taal voorspiegelen dat kansarmen misschien gewoon intrinsiek minder intelligent zijn.” Met die cognitieve psychologen doelt hij op Wouter Duyck (UGent) en Wim Van den Broeck (VUB).

In deze bijdrage weerleggen we dit verwijt. We hebben het over de egalitaire ideologie en dubieuze SES- interpretaties van sociologen als Dirk Jacobs, Orhan Agirdag..  en van  beleidsverantwoordelijken;  en over de  misleidende PISA-landenvergelijkingen over sociale discriminatie en lot allochtone leerlingen.  

We zullen het in deze bijdrage niet hebben over het feit dat Jacobs in navolging van Agirdag e.a. ten zeerste de taalproblematiek  relativeert. Hierop reageerden we al in een vorige bijdrage. Ook  Dirk Van Damme  (OESO) twitterde daarnet dat degenen die de taalproblematiek zo sterk relativeren, blijkbaar PISA niet gelezen hebben en hiermee de allochtone leerlingen geenszins een dienst bewijzen. 

In  Onderwijskrant nr. 168 (februari 2014) besteedden we veel aandacht aan het weerleggen van de egalitaire ideologie en dubieuze SES-interpretaties over sociale (on)gelijkheid in het onderwijs vanwege onderwijssociologen en beleidsverantwoordelijken (zie www.onderwijskrant.be). We kregen in 2014   steun voor onze analyse vanuit de universitaire hoek, vanwege professoren psychologie: Wim Van den Broeck (VUB) en Wouter Duyck (UGent). Ook de Nederlandse socioloog Jaap Dronkers mengde begin maart 2014 in het Vlaams GOK-debat. Dronkers publiceerde op 8 maart j.l. de opiniebijdrage ‘Intelligentie en schoolprestaties: primaire en secundaire effecten van ouderlijk milieu’ op de blog stukroodvlees (zie Internet).

Dronkers betreurde  het afwijzen van de grote invloed van de erfelijke aanleg en intelligentie en het milieudeterminisme bij sociologen. Zo wordt intelligentie in de belangrijkste datasets die sociologen gebruiken niet eens gemeten, in tegenstelling tot het behaald opleidingsniveau. Ook Vlaamse onderwijssociologen als Jacobs, Agirdag, Nicaise Van Houtte …. meten nooit de intelligentie en gaan er dus ook van uit dat die geen invloed heeft, dat de erfelijke aanleg evenredig verdeeld is over de verschillende bevolkingslagen…  Het is dus niet vreemd dat buitenstaanders denken dat onderwijssociologen intelligentieverschillen onbelangrijk vinden.”   Dronkers  belangrijkste stelling luidt: “Het modieuze radicalisme van de tweede helft van de 20ste eeuw zag ‘de structuur’ of ‘de maatschappij’ als dé oorzaak van bijna alle individuele verschillen tussen individuen. Binnen de sociologie en aanpalende disciplines werd het als politiek incorrect gezien om die individuele verschillen (b.v. leerprestaties, crimineel gedrag...) los hiervan te analyseren.”  De  structuur van de maatschappij en van het onderwijs en vooral de sociale discriminatie - waren de oorzaken van het feit dat minder handarbeiderskinderen participeerden aan aso, enz.  

Dronkers voegde er aan toe dat die egalitaire sociologen zelf aanleiding gaven tot de kritiek  dat  sociologen ervan uitgaan dat ouderlijk milieu en intelligentie niet samenhangen en dat ze al te vlug stellige uitspraken doen over SES-correlaties, sociale discriminatie en onderwijsstelsels – b.v. omtrent de vele zegeningen van een gemeenschappelijke lagere cyclus s.o.

De sociologen Dronkers,  Boudon stellen dat veel sociologen  geen rekening houden met de samenhang tussen intelligentie (of schoolgeschiktheid) en b.v. opleidingsniveau van de ouders, met primaire effecten/oorzaken die niets te maken hebben met het schoolsysteem. De correlatie met de SES van de leerlingen wordt vaak zomaar geïnterpreteerd als een vorm van sociale discriminatie. En dat b.v. meer leerlingen van hoger geschoolde/getalenteerde ouders op 12 jaar meer kiezen voor de opties Latijn of Moderne Wetenschappen schrijft men veel te vlug op naam van ongelijkheid of sociale discriminatie, niettegenstaande dit grotendeels een gevolg is van hogere intelligentie/schoolgeschiktheid.   

Die primaire effecten - invloed van aanleg en van ouderlijk milieu op de cognitieve ontwikkeling en leerprestaties - betekenen ook geenszins dat de school verantwoordelijk is voor dat soort effecten. Dat mede door de invloed van het onderwijs de intelligentie-verschillen in de loop van de schoolloopbaan kunnen toenemen, kan men ook niet op naam schrijven van negatieve discriminatie door de leerkrachten. Zelfs met doorgedreven positieve discriminatie kan men dat niet voorkomen. 

De officiële PISA-rapporten en sociologische analyses houden veelal geen rekening met de grote   verschillen in achtergrondskenmerken van de leerlingen, in de samenstelling van de leerlingenpopulatie. Zo telt Finland b.v. veel minder kansarme & allochtone leerlingen dan de VS en Vlaanderen. In een paar Amerikaanse staten met een hogere SES behalen de leerlingen zelfs hogere resultaten dan in Finland. In Vlaamse regio’s met een even hoge SES als in Finland presteren Vlaamse leerlingen een heel stuk beter.

Dronkers wijst er vervolgens op dat in de officiële PISA-vergelijkingen er ook geen rekening gehouden wordt met de enorme verschillen tussen de allochtone leerlingen in de verschillende landen. Dronkers: “De officiële PISA-publicaties behandelen alle migranten als een homogene groep. Er wordt geen rekening gehouden met de herkomstlanden van migrantenleerlingen en van hun ouders. Minder politiek correct onderzoek met deze PISA-data laat zien dat verschillen in herkomstlanden belangrijker zijn voor de verklaring van onderwijsprestaties van migrantenleerlingen dan verschillen in bestemmingslanden. (Dronkers verwijst naar eigen onderzoek waaruit o.a. blijkt dat Turkse en Marokkaanse leerlingen overal zwak scoren. Aziatische leerlingen presteren meestal vrij goed.)