Leraren en docenten vinden massaal dat het onderwijsniveau gedaald is, maar vinden geen gehoor bij beleidsmensen, onderwijskoepels en vernieuwingsestablishment. Ook met andere standpunten van de leraren houden beleidsverantwoordelijken geen rekening

1.Inleiding: leraren als roependen in de woestijn

Ivan Van de Cloot (Itinera) schreef in september 2011 verontwaardigd op zijn facebook: “Tweederde van de leerkrachten vindt dat het onderwijsniveau drastisch gedaald is - en dat is geen nieuw feit. (Bleek inderdaad in 2007 ook al uit de reacties op de O-ZON-campagne van Onderwijskrant + polls)   Maar dit feit vindt geen gehoor. Het onderwijsbeleid is indisch doof voor wat bij leerkrachten aan opvattingen leeft.”

De praktijkmensen wezen in dit verband ook op de nivellerende eindtermen voor de taalvakken e.d. Ook met de standpunten van de leraren omtrent het M-decreet, de hervorming van het s.o., de ‘officiële’ stemmingmakerij  rond schooluitval en zittenblijven, de grootschaligheidsplannen... werd/wordt geen rekening gehouden. Het feit dat de visie van de praktijkmensen weinig of geen gehoor vindt bij de beleidsmensen, verklaart waarom de leraren ook niet happig zijn om deel te nemen aan de 50-dagen - eindtermencampagne van minister Hilde Crevits. 

In het kader van het debat over de nieuwe eindtermen/leerplannen en de toekomst van het Vlaams onderwijs, vrezen we dat de visie van de praktijkmensen ook dit keer niet aan bod zal komen. In de standpunten ‘vanbovenaf’ van de voorbije maanden vinden we hier niets van terug: in  ‘De Nieuwe School in 2030’ (Departement, VLOR, KBS), in het oriënterend VLOR-advies,  in het leerplanconcept ‘Zin in leren’ van de katholieke onderwijskoepel, in uitspraken van minister Crevits, in de voorstellen van het ouderpanel van KBS .... We beluisteren ook vooral voorstellen die aansturen op een kanteling van het onderwijs in de richting van verdere ontscholing – haaks dus op de visie van de praktijkmensen.  

Minister Hilde Crevits wekte de voorbije maanden de indruk dat het debat over de toekomst van het onderwijs en over de eindtermen pas begonnen was. De visie van de praktijkmensen over de eindtermen en over de toekomst van ons onderwijs kwam echter de voorbije 10 jaar al geregeld tot uiting. Zo bevestigden leraren en docenten in 2011 de  daling van het  onderwijsniveau in twee dagblad-enquêtes. Maar ministers, onderwijskoepels ... legden de opinie van de leerkrachten, docenten en professoren gewoon naast zich neer. En in de recente standpunten ‘vanbovenaf’ houdt men er ook allerminst rekening mee.  

Begin 2007 startte Onderwijskrant met zijn  O-ZON-campagne tegen de ontscholing en niveaudaling, voor een herwaardering van basiskennis en -vaardigheden, het gezag van de leerkracht en van de school,  de niveaubewaking, enz. Uit polls en uit de vele reacties bleek in 2007 al dat  de analyse van Onderwijskrant massaal onderschreven werd door de praktijkmensen. De investering in het onderwijs steeg de voorbije decennia heel sterk, maar toch daalden de kwaliteit en de ontwikkelingskansen.  Er werd ook opvallend veel kritiek geformuleerd op de (officiële) keuze voor ontscholing in de tekst ‘Uitgangspunten’ bij de eindtemen en op  de nivellerende eindtermen voor de taalvakken e.d.    

In 2011 lanceerde Onderwijskrant nog eens een O-ZON –campagne. Dit leidde  tot een paar grootschalige enquêtes: De lerarenenquête van de krant Het Nieuwsblad, (27 augustus 2011),   de professorenenquête van De Standaard  (17 september) en de peiling van VOKA in ondernemerskringen, bevestigden de al te sterke daling van het onderwijspeil, de nivellering en ontscholing.

De niveaudaling en ontscholing situeren zich niet enkel op het niveau van het secundair, maar evenzeer van het lager en van het hoger & universitair onderwijs. Zo wezen docenten en professoren op de daling van het niveau van de nieuwe studenten, maar evenzeer op de nefaste gevolgen van tal van hervormingen sinds 1995 in het hoger onderwijs:  outputfinanciering,  flexibilisering,                          competentiegerichte aanpak, bureaucratisering, wildgroei aan studierichtingen als gevolg van de Bologna-hervorming ...

Net als bij de ‘afwijzende) reacties op de O-ZON-campagne van 2007,  repliceerde ook nu de onderwijsminister (=Pascal Smet) dat hij niet akkoord ging met het oordeel van de leraren. En ook nu legden de kopstukken van de onderwijskoepels de visie van hun achterban naast zich neer. In deze bijdrage stellen we nog eens de enquêtes van 2011 voor – samen met enkele reacties.

 2. Enquête Het Nieuwsblad eind augustus 2011 ‘Onderwijsniveau zakt naar alarmpeil’

2.1       Resultaten lerarenenquête Het Nieuwsblad

Eind augustus vernamen we het heuglijke nieuws dat de krant Het Nieuwsblad een brede peiling omtrent het thema van de niveaudaling zou houden – een centraal thema binnen onze campagne over ‘Ontscholing en Herscholing’. Op basis van de O-ZON-campagne van 2007 rond ditzelfde thema konden we best voorspellen welke de uitslag van de Nieuwsblad-enquête zou zijn.  Uit de peiling bij 5000 leerkrachten en docenten die op 27 augustus in Het Nieuwsblad verscheen,  bleek dat drie op de vier praktijkmensen  de niveaudaling in het secundair en in het hoger onderwijs onderschreven: 76 % in aso, 77 % in tso en bso, 76 % in hoger niet universitair onderwijs, 77 % in universitair onderwijs.

We voegen er hier al aan toe dat ook uit de professorenenquête van de krant De Standaard van 17 september bleek dat 70 % van de professoren wees op de sterke daling van het niveau van de leerlingen die overstappen naar de universiteit  (zie punt 4). Dit bevestigt de cijfers van de enquête van    Het Nieuwsblad.

 Voor het lager onderwijs vonden 53 % dat het niveau gedaald was en slechts weinigen dat het gestegen was. Bij oudere leerkrachten die beter kunnen vergelijken met vroeger, ligt dit percentage nog beduidend hoger. 33 % vond ook dat het niveau gedaald was in het kleuteronderwijs; vragen omtrent  niveaudaling in het kleuteronderwijs lijken ons echter weinig relevant.

In de peiling van Het Nieuwsblad  beweerde amper 10% van de 5000 leraren dat het niveau gestegen was.  Als we abstractie maken van de vele vrijgestelde onderwijsmensen die verantwoordelijk zijn/waren voor die nefaste hervormingen en van heel jonge leerkrachten die moeilijk kunnen vergelijken, dan zijn er praktisch geen onderwijsmensen die stellen dat er eerder sprake is van een niveauverhoging. Pascal Smet kreeg voor zijn beleid vanwege de leerkrachten 5 op 10. Eind juni kreeg hij vanwege de redactie van De Morgen ook al 5 op 10. Volgens de peiling van Het Nieuwsblad zijn er ook veel klachten over de sterk toegenomen planlast en bureaucratie.

In de commentaar bij de enquête vanwege hoofdredacteur Geert Dewaele (‘Waar ligt de lat?’) lezen we o.a.: “De leraar maakt zich momenteel ernstig zorgen over het onderwijsniveau. ... Als het klopt dat ons onderwijsniveau daalt, dan moet er dringend ingegrepen worden. Ons schoolsysteem staat internationaal aan de top en die positie mag het absoluut niet verliezen. De voorbije jaren is er stevig en terecht ingezet op gelijkekansenonderwijs. Maar tegelijk mag de lat hierdoor ook niet lager gelegd worden voor de leerlingen. En net daar maken veel leerkrachten zich zorgen over.  ... We dreigen uit het oog te verliezen  dat we ook veeleisend mogen en moeten zijn voor leerlingen.“ Wij voegen eraan toe dat precies door de daling van de kwaliteit van het onderwijs en de nivellering de ontwikkelingskansen van alle leerlingen werden afgeremd en dat de   GOK-leerlingen hiervan het meest de dupe zijn. Ook de (sub)topleerlingen uit de lagere milieus  kunnen zich niet optrekken aan het hogere niveau.

2.2       Veel  instemmende reacties op lerarenpeiling

In de kranten en op de websites van de kranten, de VRT, Knack ... reageerden vele honderden mensen op de enquête. Het is een thematiek die duidelijk sterk leeft bij de praktijkmensen.  In de meeste reacties onderschreven de leerkrachten en andere lezers volmondig de uitslag van de peiling. De niveaudaling, de nivellering, de uitholling van het gezag van de vakdisciplines en van de leerkrachten,  ... zijn volgens hen de grootste knelpunten van ons onderwijs. Precies de sterke kanten van ons Vlaams onderwijs werden de voorbije decennia voortdurend in vraag gesteld én veel hervormingen leidden tot niveaudaling - ook de eindtermenfilosofie.  

In veel reacties ging het over het secundair onderwijs, maar tegelijk lazen we geregeld dat het eigenlijk al fout loopt bij het fundament van het onderwijsgebouw, het basisonderwijs. Een aantal respondenten wezen erop dat het secundair de daling van het niveau in het lager onderwijs  voor b.v. taal niet zomaar kan wegwerken. De niveaudaling moet dus ook in het lager onderwijs aangepakt worden, met inbegrip van de grote (taal)achterstanden én het onderpresteren van de betere leerlingen. Heel wat docenten  bevestigden dat het niveau van de nieuwe studenten hoger onderwijs  en het niveau van de lerarenopleidingen, hogescholen en universiteiten sterk is gedaald als gevolg van ondoordachte hervormingen - net zoals in Nederland het geval is. 

In veel reacties wezen de praktijkmensen er tegelijk op dat de aangekondigde SMET-hervorming van het s.o. precies tot een extra niveaudaling en nivellering zou leiden. De zachte pedagogiek van het hervormingsplan is immers dezelfde als deze in  de  ‘Uitgangspunten’ bij de eindtermen (1995) die mede     verantwoordelijk zijn voor de niveaudaling:  vaardigheden i.p.v. kennis, vakkenoverschrijdend werken i.p.v.  vakgericht, zelfstandig werken en zelf construeren van kennis  i.p.v. kennisoverdracht en  interactie, competentiegericht leren,  knuffelpedagogiek ... 

De pleitbezorgers van de hervorming van het s.o. hadden wellicht nog de meeste moeite met deze aantijging. Vervelend voor hen was ook dat duidelijk werd dat in hun hervormingsnota’s de belangrijkste knelpunten, de ontscholing en niveaudaling, verzwegen worden.

In de commentaar bij de enquête in Het Nieuwsblad (27 augustus) kwamen ook de eerste reacties van verantwoordelijken van de lerarenbonden en de koepels aan bod. We lazen: “Hugo Deckers van de socialistische onderwijsvakbond houdt rekening met een negatieve evolutie in de richting van het Nederlandse onderwijs. ‘Daar hoor je dat leerlingen en leerkrachten opnieuw leren schrijven en rekenen. Natuurlijk is het goed dat de jeugd mondig wordt en in groep leert werken, maar ze moet ook op intellectueel vlak voldoende uitgedaagd worden', zegt hij. ‘De wereld vergaat niet na een taalfout, maar het mag niet de bedoeling zijn leerlingen af te leveren die zich gewoon goed kunnen beredderen. Ons kennisonderwijs moet goed bewaakt worden.' Jos Van Der Hoeven van onderwijsvakbond COC vindt dat de bevraging de sfeer op de werkvloer weergeeft. ‘Het onderwijs is niet altijd in de goede zin veranderd. Zo stappen ouders van niet-geslaagde leerlingen sneller naar de rechtbank en moeten leerkrachten met een goed onderbouwde verantwoording komen om een leerling een onvoldoende te geven.” 

 3         Professoren-enquête: niveaudaling; malaise in hoger onderwijs

Op 17 september verscheen dan de enquête van De Standaard waarin 70 % van de professoren wezen op de sterke daling van het niveau bij nieuwe universiteitsstudenten en zelfs 50 % toegaven dat het niveau van het universitair onderwijs is gedaald. De malaise in het hoger onderwijs bleek ook uit de vele bijdragen over het hoger onderwijs die de daarop volgende dagen in De Standaard verschenen – zoals Diploma’s of witte producten (prof. Eugeen Roegist, 22 september),Studeren à la carte onhoudbaar van 20 september ... De vice-rector van KULeuven wees in dit laatste artikel ook op de nefaste wildgroei van studierichtingen, een gevolg van de Bologna-hervorming, die nochtans in principe een harmonisering beoogde. In de vele reacties op de enquête wordt de niveaudaling van het universitair onderwijs in verband gebracht met hervormingen als de outputfinanciering & daling van de eisen,  de flexibilisering, de wildgroei  ...

4.  Enquête VOKA: middelmaat is norm, te weinig stielkennis           

Op 7 september bleek uit een onderzoek van VOKA bij 400 kaderleden ondernemers en managers dat 80 % de mening was toegedaan dat in het onderwijs de middelmaat de norm geworden is en dit ten koste van de betere en excellente leerlingen. Wellicht de belangrijkste conclusie van het VOKA-onderzoek luidt: ‘Onderwijs levert te weinig talent’.  Een heel ruime meerderheid van de deelnemers aan de Voka-enquête beweert dat de Vlaamse scholen “niet langer gaan voor excellentie maar kiezen voor middelmaat als de norm.  Ze vinden ook dat het onderwijs ‘onvoldoende is afgestemd op de noden van de arbeidsmarkt.” Er gaat al te veel talent verloren en te weinig leerlingen kiezen nog voor sterke wiskunde e.d. Dit leidt er ook toe dat er aan de universiteit  veel minder studenten zijn voor studies wiskunde, fysica, burgerlijk ingenieur ... dan vroeger het geval was.

Bij VOKA, Unizo, Agora ... beluisterden we in augustus-september ook steeds meer klachten over de geringe stielkennis van tso- en bso-afgestudeerden. Dit is mede het gevolg van de aanzienlijke reductie van het aantal uren voor technische vakken en praktijk – mede als gevolg van de beperking van het aantal lesuren tot 32. Indien de middenschool wordt ingevoerd, dan zou die reductie van de technische vakken en van de praktijk nog veel groter worden. Dit verklaart wellicht waarom in de hervormingsplannen met geen woord gerept wordt over de achteruitgang van de stielkennis.

5. Afwijzende reacties van onderwijskoepels op enquête Nieuwsblad

Ann Van Driessche van het gemeenschapsonderwijs ziet in de beoordeling van het onderwijsniveau een vroeger-was-alles-beter-reflex. ‘Veel leerkrachten houden meer van de manier van lesgeven die ze zelf hebben gekregen. Maar vandaag staat het onderwijs voor interactiviteit en mondigheid. De tijd van het pure kennis reproduceren is voorbij. Vandaag komt het erop aan die kennis toe te passen’.”

De woordvoerster van GO! suggereerde – net als minister Smet -  dat de kritische leraren ongelijk hebben en conservatieven zijn. Op 1  september  lieten Verdyck (GO!) en Smits (VVKSO) een opiniestuk  opnemen waarin ze lieten blijken dat ze het niet eens waren met het oordeel van de leerkrachten.

 Chris Smits, kopstuk katholieke koepel,  deed in zijn opiniebijdrage zijn best deed om de kritiek van de praktijkmensen te weerleggen  en zelfs in een verdacht daglicht te stellen. Smits verwierp in zijn opiniestuk ook de gedachte dat een aantal hervormingen tot een niveaudaling geleid hebben.

Kevin Van Laer, leraar GO!, betreurde op 30 augustus 2011 in Brief van de dag in De Standaard dat de beleidsverantwoordelijken van het ministerie en van de onderwijskoepels negerend en/of afwijzend       reageerden op de kritiek van de praktijkmensen in en rond de enquête van het Nieuwsblad.   

Opvallend en revelerend was dus dat minister Smet, vertegenwoordigers van onderwijskoepels, ... eens te meer  geen begrip toonden voor de kritiek van de praktijkmensen en hun uiterste best deden om de kritiek te weerleggen. 

6.Ook minister Smet ontkende niveaudalingen

Minister Smet zag op 27 augustus de bui al hangen en haastte zich om de mening van de leerkrachten/docenten te weerleggen. Op het VRT-journaal van 13 uur stelde hij o.m. dat het niveau niet gedaald is en dat  de ondervraagde leerkrachten nog een te romantisch beeld van het onderwijs hebben, een beeld van het onderwijs van de negentiende eeuw met brave kindjes, dat helaas niet terugkomt.

Hoofdredacteur Dewaele van Het Nieuwsblad repliceerde op 29 augustus: “De lerarenenquête is duidelijk in het verkeerde gat geschoten bij minister van Onderwijs Pascal Smet. Als de minister het echt meent met zijn reactie dan gaat hij ernstig uit de bocht. Veel leraren voelen zich geschoffeerd,     vooral omdat ze helemaal niet terug willen naar het verleden, maar juist bekommerd zijn om de toekomst van hun leerlingen .De leraren maken zich o.a. zorgen over  het kennisniveau van hun   leerlingen..Mag dat dan niet? Als de focus op gedrag en vaardigheden de basis van het onderwijs dreigt te verzwakken, dan heeft het onderwijsgild de plicht  om zijn stem te laten horen. Pascal Smet heeft twee keuzes. Ofwel legt hij de resultaten van deze bevraging bij vijfduizend (!) leraren resoluut naast zich neer, en zegt hij dat ze zijn blijven steken in een achterhaald droombeeld van wat onderwijs zou moeten zijn. Ofwel luistert hij aandachtig naar wat ze te vertellen hebben, hoe zij denken over ons onderwijsniveau en waarom ze zo ongerust zijn.”

 N-VA - voorzitter Bart De Wever reageerde ongemeen scherp op de negatie van de niveaudaling door minister Smet en stelde o.m.: “Pascal Smet zei op zijn typische, in mijn ogen niet al te intelligente manier: ‘De tijd dat de leerkracht vooraan stond en aan de kindjes zei hoe het moest, die is voorbij’ (De Morgen, 10 september). “Pascal Smet reageerde als door een wesp gestoken op de recente onheilsberichten over het onderwijs “(DS, 7 september).  

 7. Besluit: revelerende enquêtes, geen gehoor bij beleidsverantwoordelijken

7.1 Ontscholing

In het onderwijsdebat van augustus-september 2011 stond de thematiek van de ontscholing, de niveaudaling en de nivellering... centraal. We noteerden ook veel getuigenissen over de nefaste hervorming van het secundair onderwijs. Tijdens dit septemberdebat kwam ook nog eens duidelijk tot uiting dat veel beleidsverantwoordelijken en nieuwlichters vervreemd zijn van de praktijk en weinig waarde hechten aan het oordeel van de praktijkmensen. Zonder de sterke ontscholingsdruk zouden zowel de zwakkere als de sterkere leerlingen echter meer ontwikkelingskansen gekregen hebben. En                              arbeiderskinderen konden 40 à 50 jaar geleden gemakkelijker milieugebonden achterstanden wegwerken dan tijdens de voorbije decennia. De investering in het onderwijs steeg heel sterk, maar toch daalden  de kwaliteit en de ontwikkelingskansen.

Als Onderwijskrant ergeren we ons al  een kwart eeuw aan de oprukkende ontscholing en niveaudaling. We investeerden sinds 1993 enorm veel energie in de bestrijding ervan. We deden voorbije decennia – samen met vele anderen –  ook ons best om de sterke kanten van onze Vlaamse traditie te behouden en te optimaliseren. Ook via lippendienst aan tal van hervormingen konden de praktijkmensen de schade beperken.  Zonder het tegengewicht van de praktijkmensen zouden de ontscholing en niveaudaling veel groter geweest zijn.

7.2   Beleidsverantwoordelijken vervreemd van de praktijk

De voorbije 25 jaar bleek voortdurend dat de beleidsverantwoordelijken van het departement en van de onderwijskoepels, en het brede vernieuwingsestablishment geen rekening houden met de standpunten en visie van de praktijkmensen.  In punt 1 schreven we al: het feit dat de visie van de praktijkmensen weinig of geen gehoor vindt bij de beleidsmensen, verklaart waarom de leraren ook niet happig zijn om deel te nemen aan de 50-dagen - eindtermencampagne van minister Hilde Crevits.