Onderwijs in Plan Vlaanderen 2050:  ‘learning parks’ i.p.v. scholen!?? De verbeelding aan de macht.

We lezen in het plan Vlaanderen 2050 : “ Onderwijs is van iedereen. De school van de toekomst is daarom een learning park, waar leerlingen, ouders, leerkrachten, ondernemingen en verenigingen elkaar fysiek of virtueel ontmoeten en kunnen leren. Alle belanghebbenden kunnen er 24 uur op 24, 7 dagen op 7 terecht om gebruik te maken van de aanwezige faciliteiten en elkaars kennis. Leren gebeurt immers op elk moment van de dag, zowel formeel als informeel. Het learning park is daarom een leer- en een leefomgeving van de lokale gemeenschap, waarin vrijetijdsactiviteiten gekoppeld worden aan het leerplan.”

De Vlaamse overheid investeerde al veel centen in het Learning Park-concept. Indien minister Crevits en Co het learning park-project uitvoeren dan krijgen we straks totaal andere eindtermen en leerplannen, bestuurlijke schaalverkleining i.p.v. grootschaligheid; totaal andere lerarenopleiding  ...

In de publicatie  ‘De Nieuwe school in 2030 : HOE makEN WE LErEN EN WErkEN aaNtrEkkELIjk?,  een publicatie van het ‘Departement Onderwijs, VLOR &  KBS wordt uitvoerig geschetst hoe een toekomstige school als leerpark er zou moeten uitzien. We citeren de belangrijkste passages.  

1.Het learning Park  in beeld gebracht

De principes hierboven zijn de vertrekpunten voor het concept ‘Learning Park’. Dat kan mettertijd een aantrekkelijk en effectief alternatief worden voor onze huidige scholen. In wat volgt worden beelden opgeroepen bij het Learning Park als plek, de verschillende betrokken actoren, hoe leren er ingericht wordt...

1.1  Ingebed in de nabije leefomgeving

 Het Learning Park is een zowel fysieke als virtuele plaats. Er is een grote variatie aan open en gesloten ruimtes die uitnodigen tot ontmoeting en dialoog. De schaal kan variëren, afhankelijk van de ruimtelijke – en in 2030  vooral stedelijke – context, maar er is alleszins betrokkenheid bij de wijk,  de buurt. De inbedding in de lokale gemeenschap is cruciaal. Een Learning

 Park is een plek waar leeractiviteiten georganiseerd worden, maar waar ook  plaatselijke sportclubs, cultuurverenigingen, maatschappelijke organisaties, buurtwerkingen, lokale overheden… hun plaats vinden. De fysieke plek van een Learning Park is sterk verbonden met het dagelijkse leven.  In een Learning Park krijgt de dimensie ‘ontmoeten’ prioriteit. Kinderen en  jongeren ontmoeten elkaar en ook andere buurtbewoners, ouders, ouderen… vinden er aanknopingspunten om elkaar te ontmoeten. De zorg voor de gebouwen en de sfeer op het Learning Park is een zaak van die lokale  omgeving. In dit beeld zijn al elementen van de coöperatieve structuur van een Learning Park herkenbaar.

1.2 Een projectgedreven leeromgeving 

Kinderen en jongeren zitten niet langer een hele dag in een klas. Het leer- en ontwerplab schetst een ander toekomstbeeld: op een gewone dag kunnen leerlingen gedurende enkele uren in een vaste leergroep bijvoorbeeld talen en wiskunde leren, maar het grootste deel van de dag zijn ze bezig met projecten waarin ze hun competenties actief ontwikkelen. Zo’n beeld veronderstelt dat leerlingen volop over mogelijkheden beschikken om eigen keuzes te maken voor hun leertraject. Bovendien kunnen ook vrijetijdsactiviteiten een plaats vinden binnen de leeromgeving.

1.3      Ingrijpende verandering in rol van lerarenstaf

 Welk beeld roept het Learning Park op van de leraar? Leraren zullen niet  langer alleen ‘lesgeven’. Er wordt geïnvesteerd in een team van volwassenen, een ‘leerteam’, dat bestaat uit mensen met een complementaire kennis en complementaire vaardigheden, zowel ‘praktische’ als ‘academische’. Het  team ondersteunt de betrokkenheid, de samenwerking en het leren van en door leerlingen.

Learning Parks zullen vrijer en flexibeler het personeelsbeleid voor hun lerarenstaf kunnen invullen. Leraren van hun kant krijgen de kans om hun job te   heroriënteren   volgens   hun   eigen   ervaringen,  verwachtingen   en   competenties. Ze kunnen naar keuze meer belang hechten aan activiteiten in verband met het leren zelf, het coachen of het projectmanagement. Zij worden bovendien bijzonder gewaardeerd: het zijn spilfiguren in het omgaan met  complexiteit.

1.4      Samenvattend

Dankzij het verbeelden en ontwerpen van een Learning Park kon het leer-en ontwerplab de principes verder ontwikkelen. De ontwerpmodus heeft de leden van het lab uitgedaagd om creatief dóór te denken en naar buiten te durven komen met concrete oplossingsstrategieën.  Zijn deze beelden bepalend? Sluiten ze andere concepten uit? Wellicht niet.

2.  Persoonlijke leerpaden;   leerfamilies & projectgroepen i.p.v. jaarklassen;  leerling als eigenaar van zijn eigen leerproces

Het centrale uitgangspunt achter dit concept is de vaststelling dat kinderen en jongeren op veel punten erg van elkaar kunnen verschillen: in manieren van denken, passies en interesses, mogelijkheden en onmogelijkheden, niveaus van motivatie, aspiraties en dromen… De aanpak in een Learning Park probeert zo goed mogelijk aan te sluiten bij deze verschillen. Het verschil productief maken: daar gaat het om. Dat kan door kinderen een veelheid aan ervaringen aan te reiken.

 Er kan nog een verdere stap gezet worden. Echt aansluiten bij de diversiteit van kinderen en jongeren kan maar als ze ook zelf de regie kunnen voeren en stuurlui kunnen zijn van hun eigen leren, binnen de aangeboden rijkdom aan ervaringen. Het gaat er niet om dat kinderen volledig ‘zelfsturend’ worden in het Learning Park, wel dat hun eigen aspiraties, wensen, verlangens, verschillen… meegenomen worden in het creëren van persoonlijke leerpaden. In een Learning Park zullen de kinderen gecoacht worden om hun eigen leertraject aan te sturen in de richting van de competentieniveaus die ze nodig hebben en willen halen.

Welk beeld kunnen we koppelen aan kinderen en jongeren die op deze manier leren? Vijftien tot twintig kinderen zullen samen deel uitmaken van een ‘leereenheid’ of ‘leerfamilie’. Die vervangt de vroegere klassen. Binnen  zo’n leereenheid kunnen leerlingen twee jaar ouder of jonger zijn.     Diversiteit is er een belangrijke waarde: leerfamilies zijn een afspiegeling van de  variatie in de samenleving: diverse achtergronden, talenten, culturele en etnische herkomst komen er samen.

Leerlingen van een leereenheid brengen ongeveer de helft van de dag samen door. ’s Morgens is er een gesprekskring en ze kunnen er ook ’s avonds  één bijwonen, afhankelijk van de activiteiten. Om beurt nemen ze de rol van moderator en verslaggever op zich. De facilitator is een sleutellid van  de groep. Hij reflecteert over de dag en deelt zijn gedachten met de groep.

Naast de leertijd die ze samen doorbrengen in hun leerfamilie, splitsen de leerlingen zich op in projectgroepen, waar ze leren en werken met het oog op de competenties die ze willen verwerven, om hun ondernemersvaardigheden te ontwikkelen en om de credits te halen die ze nodig hebben om  toegang te krijgen tot hoger onderwijs. Ze beschikken tot slot ook over veel vrije tijd, die ze kunnen doorbrengen met kunst, IT, muziekworkshops, sport  en spel.

Het is niet eenvoudig om leerlingen helemaal eigenaar te laten worden (en  zijn) van hun eigen leerproces. Dat veronderstelt reflectie en het kunnen   innemen van een metaperspectief, maar ook duidelijk kunnen benoemen  wat iemand wil betekenen in het leven en wat je daarvoor nodig hebt. Om dit soort reflecties en gedachten te ondersteunen worden leerlingen begeleid door een persoonlijke coach. Samen nemen ze de nodige tijd en ruimte om na te denken over wie ze zijn, wat ze willen worden en hoe ze dat doel  kunnen bereiken. De coaches geven de leerlingen de kans om na te denken  over hun mislukkingen en successen, over hun ambities en over wat maakt dat ze zich soms minder goed voelen. De coaches helpen ten slotte om keuzes te maken in het eigen leerpad. Ze stimuleren kinderen en jongeren om bepaalde ervaringen op te zoeken en daarin bewust te experimenteren met  hun eigen gedrag.

3.      Diversiteit als kapitaal –leren begint bij diversiteit!

Diversiteit noemden we al eerder bij de principes. In een Learning Park is diversiteit een bron voor onderwijzen en leren. Diversiteit benutten om te  leren kan leiden tot waardevolle ervaringen en inzichten. Stel je een groep  kinderen voor. Ze komen samen in een leerfamilie, elk met hun eigen ver wachtingen en doelstellingen, en misschien met een concrete visie over wat ze als resultaat van hun leerproces willen zien. Het verwoorden van hun doelstellingen en het verbinden van die doelen met die van anderen is al een deel van het leerproces.

Wat heeft deze groep nodig om het leren op het goede spoor te zetten?  Verbondenheid, openheid, het gevoel met elkaar in verbinding te staan, de ervaring dat anders-zijn kan en dat ook de anderen... anders kunnen zijn.

En dat leren juist begint door het verbinden van de verschillen. Wat zijn  mijn en jouw ervaringen? Kunnen we ons comfortabel genoeg voelen om te midden van de verschillen te staan? En geven we elkaar een pauze, de tijd  om ons weer met ‘onszelf’ in verbinding te stellen?

4.    Het curriculum –competenties opbouwen  en adequaat beoordelen

Welk curriculumconcept gaat er schuil achter het beeld van een Learning  Park? Is zoiets als een curriculum nog wel nodig in 2030? Als we voortbouwen op het uitgangspunt ‘leren gebeurt altijd en overal’, zou men kunnen zeggen dat een standaardcurriculum onrecht doet aan het karakter van  leren en aan de diversiteit aan ‘leerstijlen’ en leerbehoeften. De vraagt blijft dus overeind: komt een curriculum tegemoet aan de complexiteit van leren en volwassen worden?

Los van het antwoord op deze vraag is het leer- en ontwerplab ervan overtuigd dat een vorm van curriculum noodzakelijk is. Een curriculum geeft  houvast en biedt een kader om leren vorm te geven en te ondersteunen. Gekoppeld aan de finaliteit van onderwijs kan men niet anders dan stellen dat er bepaalde basisvaardigheden, waarden, normen, principes en overtuigingen zijn die wenselijk of zelfs noodzakelijk zijn om aan kinderen en jongeren mee te geven. Vanuit deze gedachte werd het idee van een drieledig curriculum ontwikkeld: • Formeel curriculum  • Projectgebaseerd curriculum  • Informeel curriculum

4.1 Hoe kan het formeel curriculum eruitzien?

Een eerste deel van het curriculum omvat de competenties, vaardigheden, waarden en normen… die nodig zijn om te kunnen participeren aan de samenleving van 2030. Het gaat om minimumcompetenties en basisvaardigheden. Het is lastig om nu al te bedenken welke de minimumcompetenties  zullen zijn voor deelname aan de samenleving aan 2030, al leven daarover  wel al een aantal ideeën. We denken aan wiskundige geletterdheid, geletterdheid tout court, wetenschappelijke kennis… maar ook aan sociale vaardigheden, solidariteit, probleemoplossende vaardigheden… Belangrijk is dat  het gaat over minimumcompetenties.

 4.2 Hoe kan het projectgebaseerd curriculum eruitzien?

 Een tweede belangrijk deel van het curriculum bestaat uit projectgericht leren en werken. Met echte opdrachtgevers (woon- en zorgcentra, cultuur- en welzijnsorganisaties, bedrijven, natuurbeheerders, steden en gemeenten…)  werken leerlingen projectgebaseerd samen aan vraagstukken. Ze werken in de projecten steeds met drie lagen:

  >  Inhoud: waar het project over gaat  • Doelen die vooropstaan • Resultaten die vooropstaan• De probleemstelling die aan de grondslag van het project ligt  •  Verkennen van thema’s binnen projecten

 >  Procedure: hoe het project ingericht wordt  • Elementen van de aanpak • Projectmanagement  • Maken van afspraken • Stappen zetten, voortgang maken

>  Proces: de manier waarop ze als leerlingen omgaan met het project  •  Vind ik dit fijn of niet? Hoe komt dat?  • Wat vind ik belangrijk in deze problematiek? • Hoe lukt het samenwerken? Hoe vind ik mijn rol in deze groep?

Bij het werken aan de projecten en het reflecteren daarop verwerven ze de nodige competenties. Daarover wordt voortdurend een gesprek gevoerd met elkaar en met de begeleidende staf.

 4.3 Hoe kan het informeel curriculum eruitzien?

Aansluitend bij het uitgangspunt ‘leren gebeurt 24/24 en 7/7’ maken ook vrijetijdsactiviteiten in de sportclub, vereniging en/of jeugdbeweging deel uit van het curriculum. Deze activiteiten gebeuren dan ook steeds meer op het domein van een Learning Park. Leerlingen krijgen credits voor hun deel-  name aan en reflectie op deze activiteiten.

4. 4   Evaluatie en certificering van het drieledige curriculum

Het leer- en ontwerplab heeft ook intens gediscussieerd over meten, certifiëren, beoordelen en kwaliteitszorg van het leren. De onderliggende vraag  blijft immers: wanneer is iemand klaar om volwaardig zijn rol in de samenleving te gaan opnemen? Is dat op 18 jaar of vroeger? Is het nadat iemand gekwalificeerd is en dus een diploma heeft behaald? En wanneer ben je dat,  ‘gekwalificeerd’?

 Het blijft lastig om over deze vragen eenduidige uitspraken te doen. Voor het beoordelen en meten van leerresultaten wordt het volgende basisprincipe vastgelegd: in een Learning Park draait alles om ontwikkeling en groei, om de toekomst, om iemand de beste versie van zichzelf te laten worden…

 De beoordeling, de evaluatie en het assessment moeten die doelstelling ondersteunen. Beoordelen in een Learning Park is daarom per definitie ontwikkelings- en groeigericht.

Om dit leer- en evaluatiesysteem dat leerlingen zelf aansturen, te organiseren, wordt een systeem van leerkrediet voorgesteld. Daarin kunnen leerlingen credits verdienen voor de competentieniveaus die ze hebben bereikt.

Ze beschikken over hun persoonlijke digitale portfolio, waar ze blijk kunnen geven van de competenties die ze hebben ontwikkeld en de nodige certificaten verzamelen, net als verslagen van projecten, notities met feedback  enz. De verworven credits kunnen opgespaard worden en resulteren in een  diploma of certificaat voor een bepaald domein.

Het formeel curriculum zou normerend getest kunnen worden. Gap-gericht kijken naar de minimumcompetenties is een belangrijk deel van het curriculum. Het evalueren in de projectgebaseerde en informele delen van het curriculum moet anders verlopen dan in het formele deel het draait rond feedback, niet langer rond normerende examens en toetsen. De nadruk ligt op doen, meer dan op het memoriseren van kennis. Leerlingen nemen deel aan tal van projecten, groepen, teams, opdrachten... Ze verwerven vaardigheden in uiteenlopende domeinen. Ze worden voortdurend gemonitord door experts, projectmanagers en facilitatoren, die nagaan en beslissen wanneer een kind een nieuwe vaardigheid heeft verworven. Een belangrijk instrument om de ontwikkeling van een competentie te certifiëren is het ‘Vaardighedencertificaat’ dat leerlingen krijgen van de expert, projectmanager, facilitator.

Om naar het hoger onderwijs te gaan zullen jongeren moeten beantwoorden aan de eisen voor de specifieke studie waar ze voor kiezen. Leerlingen zullen allemaal hun persoonlijke coach/mentor hebben om hen bij hun keuzes te begeleiden en problemen aan te pakken als dat nodig is.de student is eigenaar van Het eigen leren –kinderen  en jongeren Hebben zeggenscHap over Hun leertraject

5 Sleutelactiviteiten, lerarenopleiding, leiding e.d.

 Het Leerlab pleit voor de volgende sleutelactiviteiten om de transitie te maken naar een onderwijs dat diversiteit ziet als bron van inspiratie:

   >  Het aanwerven van een diverse staf die de diversiteit in onze gemeenschappen weerspiegelt.

   >  De opleiding van leraren: het curriculum van de lerarenopleiding is een weerspiegeling van de culturen van lokale en globale gemeenschappen. Criteria om te worden toegelaten tot de lerarenopleiding houden onder meer het expliciet engagement in dat men les wil geven in een divers  samengestelde gemeenschap.

 >  Geef nieuwe inhoud aan leeractiviteiten; focus op:  • onderlinge verbondenheid van mensen en omgevingen;  • kennis, vaardigheden en attitudes die diversiteit koesteren;  •  globale en lokale thema’s; • het ontwikkelen van leervaardigheden.

 >  Moedig alle gezinnen aan om hun kinderen naar de kleuterschool te sturen.

 > Voorzie in mogelijkheden om ouders en andere leden van de gemeen schap te laten leren en participeren.

>  Flexibel leren aan de hand van een brede waaier van activiteiten, binnen en buiten de gebouwen van het Learning Park.

  >  Een strategie op verschillende niveaus:  • Probeer niet langer leerlingen met ‘bijzondere noden’ te identificeren,  maar ga na wie drempels ervaart bij het leren en het participeren, en  ruim die uit de weg.

 • Rekruteer voor de lerarenopleiding actief studenten bij groepen die ondervertegenwoordigd zijn, zoals etnische minderheden en studenten met een beperking.  •  Leg links en maak bondgenootschappen met theater, dans, urban workshops, universiteiten...   •  Peer coaching en mentoraat... •  Ontwikkel een ‘geletterdheid van waarden’ en creëer mogelijkheden voor dialoog op de weg naar wat in het Engels heet ‘responsive schools’.

>  Leiderschap: •  gepassioneerd gedeeld leiderschap in scholen; •  de coördinator/manager van het Learning Park als lead learner •  bevorder het zelfmanagement inzake diversiteit bij volwassenen en kinderen.

6       Een alternatief betaalmiddel – naar een betrokken samenleving dankzij de edu

In bijna alle gesprekken in het leer- en ontwerplab wordt verwezen naar de rol van leerbegeleiders en leerkrachten als katalysatoren voor de effectieve leerprocessen. Het zijn vaak leerkrachten die dingen ‘net anders doen dan anders’ of die er ‘net dat tikkeltje meer’ aan toevoegen die blijvend impact hebben op mensen. Een Learning Park moedigt deze houding bij alle leerbegeleiders aan – dus bij iedereen van het team – en waardeert ze ook. Het heeft te maken met bevlogenheid, ondernemerschap, kwalitatief projectwerk, het aanspreken van een netwerk, het beste van jezelf willen geven...

Om zo’n houding te waarderen en te stimuleren stellen de leden van het  leerlab een alternatief betalings- en waarderingssysteem voor als incentive: de edu. De edu is een alternatieve munt én een fondsensysteem: Learning Parks kunnen er fondsen en incentives van diverse aard mee verwerven,  uitwisselen en toekennen.

 Het centrale idee is dat leerbegeleiders edu’s kunnen verdienen voor bepaalde initiatieven en projecten die zij opzetten. De edu’s kunnen aangekocht worden door bedrijven en non-profitorganisaties die belang hebben bij projecten of initiatieven, en waarvoor ze graag leerlingen van een Learning Park willen inschakelen. Edu’s kunnen worden gebruikt om diensten te betalen en projecten op te zetten waar een Learning Park en diverse stake- holders/partners bij betrokken zijn.

De edu zou verspreid kunnen worden door een publieke dienst – bijvoorbeeld het Departement Onderwijs en Vorming – die optreedt als bemiddelaar of ‘bank’ en ook kan instaan voor een vorm van kwaliteitscontrole. De  munt wordt geconcipieerd in termen van ‘pedagogische’ winst: hij draagt  ertoe bij dat de pedagogische kwaliteit van projectwerk en de ervaringen die daarin gecreëerd worden, toenemen.

Welke waarde heeft een edu? Dat kan bepaald worden door de ‘bank’. Zo zou je aan een wisselwaarde kunnen denken in beschikbare uren, maar het zou evengoed een geldwaarde kunnen zijn. Specialisten moeten hier verder over nadenken en dit verder uitkienen.

Als Learning Parks en hun projectmanagers erin slagen partnerships op te zetten met andere actoren uit de samenleving, verdienen ze ook meer edu’s om in hun projecten te investeren. Dat kan leraren erg stimuleren om ‘naar  buiten’ te trekken, relaties te leggen, als ondernemers te handelen enz. Ook voor de externe partners zijn er voordelen mee verbonden. Zij zullen profijt halen uit de samenwerking met de onderwijssector, niet alleen dankzij  belastingvoordelen die verbonden zijn aan het gebruik van de edu,  maar vooral omdat uit die samenwerking nieuwe opportuniteiten, innovatieve praktijken en producten zullen voortkomen.

Het Learning Park of individuele leerbegeleiders kunnen hun verdiende  edu’s omwisselen voor een bepaald investeringsbudget (niet per se in geld) dat ze kunnen inzetten voor activiteiten die de pedagogische kwaliteit ten goede komen. We denken hierbij aan persoonlijke opleiding, uitstappen met de leerfamilie, didactisch materiaal… We hoeven daarbij niet altijd te denken in termen van absolute cijfers: er kan ook in schijven worden  gewerkt. Een voorbeeld: een leerbegeleider die op jaarbasis edu’s verdient in een schijf van 50 tot 100, krijgt de beschikking over een bepaald       investeringspotentieel.