|
Kritische reacties
van academici op Koppen-reportage in De Morgen bevestigen onze eerdere
kritiek
Inleiding: Morgen verschijnt in de krant De Morgen een
bijdrage over de kritische reactie van academici op het Koppen-experiment over
racisme: Academici nemen 'Koppen'-reportage onder vuur: "Geen racisme, wel
manipulatie" (zie kapittel 2 en 3). We stellen vast dat de kritiek van de
academici onze eerdere analyse, verontwaardiging en kritiek onderschrijft (zie
kapittel 1).
1. Bevestiging van onze kritiek voor en na de uitzending
Zelf publiceerden we even voor de Koppen-reportage en de dag
erna al een aantal kritieken over de
Koppen-reportage op de blog Onderwijskrant Vlaanderen en op fb Raf Feys. We
schreven o.a.: De vele kritiek op dit experiment is Koppen blijkbaar niet
bekend. We lazen de voorbije jaren geregeld dat het experiment van Jane Elliott
allesbehalve wetenschappelijk onderbouwd was en aanleiding gaf tot foute
conclusies. Eén belangrijke kritiek luidde: If you can stress people enough in
a particular way, theyll tend to be less questioning, more compliant and more
susceptible to the premise (cf. ook kritiek op experiment Milgram). Zon
experiment met kinderen leek ons ook ethisch niet aanvaardbaar! (zie ook punt 3
over dit thema).
Prof. Hans Op de Beeck stelde achteraf: : Bewezen: kinderen
zijn beter in rollenspel dan volwassenen in de interpretatie er van.
Leerkracht Lieve drukt het ook zo uit: "Deze reportage geeft een totaal
vertekend beeld, is helemaal in scène gezet. Als leerkracht kan ik alleen maar
zeggen dat wij, leerkrachten en directie, op onze multiculturele school niemand
benadelen, NIET discrimineren en geen racistisch gedrag aanleren bij onze
leerlingen, integendeel we stimuleren alle kinderen maximaal. Kinderen kunnen
soms hard zijn en elkaar pesten. Wij, leerkrachten, dulden geen uitspraken als
'rosse','flapoor', 'spleetoog', 'makak' enz... Klassenraden gebeuren met de
grootste beroepsethiek en alle leerlingen, van welk ras dan ook, worden eerlijk
geëvalueerd. De beleidsmaatregel die de Turkse politicologe Zeynep Balci
voorstelt om een onafhankelijke persoon in de klassenraden te laten zetelen,
getuigt van een grote twijfel aan de beroepsernst van de directie en
leerkrachten.
De reacties op het programma vanuit de universitaire wereld
klinken bijna unaniem en heel kritisch: Prof. Arne Roets, sociale psychologie
UGent, schreef op Facebookpagina van Koppen dit: "Voor alle duidelijkheid:
de "Jane Elliott" methode is niet wetenschappelijk onderbouwd, en
wordt zelfs onderwezen aan psychologen om te tonen hoe het NIET moet net omdat
het vaak omgekeerde effecten heeft en vooroordelen vergroot (Los van de
ethische en pedagogische bezwaren om kinderen hieraan te onderwerpen). Aan
iedereen die denkt dat het een goed idee is om dit eens te proberen in de klas:
think again." Zon rollenspel is dus ook moreel onverantwoord.
Wouter Duyck : Ik
raad al wie ondersteboven is van het experiment (1968) in koppen aan zich in te
schrijven in 1e bachelor psychologie UGent. Wim Van den Broeck: Denkt men nu
echt dat d.m.v. een dergelijk experiment op school men meer tolerante, open
mensen maakt? Kan het nog naïever? Tim Smits :@koppentv over Elliot's blue vs
brown eyes en dan meteen conclusies over aangeleerd racisme. Tijd voor een
herexamen van de redactie. Stefaan Sintobin : Manipulatie van kleine kinderen
om een politiek-correcte boodschap te brengen! "Ver beneden alle peil om kinderen
2 dagen lang de duvel aan te doen om mager politiek puntje te scoren Wie
herinnert zich nog de tijd dat linkshandigen gedwongen werden om rechtshandig
te worden? Was dat "racisme"? Filip Buekens: Racisme niet
aangeboren. Nooit van ingroup/outgroup bias gehoord, zeker?
http://www.doorbraak.be/
/kinderen-als-kanonnenvoer-het-rac
2. Bijdrage in De
Morgen Analyse. Choquerende oefening heeft weinig met racisme te maken
Remy Amkreutz
Volgens de VRT toont de oefening aan hoe racisme nog altijd
in onze maatschappij zit ingebakken en hoe het dankzij een simpel rollenspel
boven water komt. Het leidde tot veel consternatie bij kijkers, maar ook bij
(kranten)commentatoren. De reportage wordt een wake-upcall genoemd, die ons een
spiegel voorhoudt waarin we wellicht liever niet zouden kijken.
De achterliggende boodschap - die gebracht wordt de
Amerikaanse schooljuf Jane Elliott, die deze oefening in 1968 voor het eerste
uitvoerde - is duidelijk: Vlaanderen kampt met een groot probleem. "Dit is
krankzinnig", zegt ze. "Jullie zijn een beschaafd land en dit gebeurt
elke dag op straat, in de winkel, op de schoolbus, op de speelplaats?"
Juist tegen die conclusie verzetten meerdere academici zich.
Zij verklaren dat de oefening niets te maken heeft met racisme, maar wel met de
psychologische processen die eraan ten grondslag liggen. "We weten al lang
dat als we mensen in groepen verdelen er een interne solidariteit met de eigen
groep ontstaat die aanleiding geeft tot uitsluiting en een gevoel van
meerderwaardigheid", stelt moraalfilosoof Patrick Loobuyck
(UGent/UAntwerpen). "Als men dan nog eens mechanismen aan het werk zet die
de groepen tegen elkaar opzetten, dan krijgen we wat in de reportage te zien
was."
'Ik heb het moeilijk
met de boodschap aan het einde. Want daar gaat dit niet over. En een
racismeprobleem kun je hier ook niet uit afleiden'
Wij-zijdenken
Het is een proces dat
alomtegenwoordig is onze maatschappij. Als twee voetbalploegen het tegen elkaar
opnemen, dan gebeurt in het stadion hetzelfde. De twee supportersgroepen willen
elk winnen en gebruiken spreekkoren om elkaar te kwetsen. Niet omdat ze per
definitie racistisch zijn of discriminatoir zijn, wel omdat het in hun natuur
ligt. Zo'n situatie kan uitmonden in racisme, maar dat hoeft zeker niet. Zelfs
in een ideale wereld, waarin niemand omwille van zijn afkomst, huidskleur of
voetbalploeg als minderwaardig werd weggezet, zou volgens wetenschappers het
wij-zijdenken bestaan. Zelfs dan zou de klas van meester Jan Bergs hetzelfde
hebben gereageerd.
Die duiding ontbrak nu in de reportage, zo halen de
wetenschappers aan. "Ik heb het moeilijk met de boodschap die aan het
einde wordt meegegeven", zegt expert in persuasieve communicatie Tim Smits
(KU Leuven). "Racisme zou in één dag kunnen worden aangeleerd en dus ook
snel kunnen worden afgeleerd. Maar daar gaat dit niet over. Dit rollenspel
toont vooral aan dat het wij-zijdenken niet is aangeleerd, maar aangeboren.
Elliott is een onderwijzeres en komt dan meedelen dat België met een
racismeprobleem zit. Of dat waar is, laat ik in het midden, maar je kunt het
alvast niet uit deze reportage afleiden. Een wetenschapper had dat in de
uitzending zelf kunnen nuanceren."
Het is bovendien lang niet de enige vraag die rijst. Is het
wel verstandig om kinderen uit het vijfde leerjaar aan zo'n oefening bloot te
stellen? Daarover zijn onderwijsexperts, psychologen en communicatiewetenschappers
het niet eens. Sommigen stellen dat de oefening zeker kan worden uitgezonden,
maar dat hij beter had moeten worden gekaderd. Anderen vinden het ethisch op
het randje, spreken van sensatiedrang en menen dat het vooral de kijkcijfers de
hoogte in moest stuwen. (In punt 3 stellen Gentse professoren terecht dat zon
rollenspe met kindeenl ook ethisch onverantwoord is.)
Bij de VRT laten ze het niet aan hun hart komen.
Koppen-eindredacteur Lin Delcour zegt benieuwd te zijn naar wat academici ervan
denken. "Wij hebben nooit enige wetenschappelijkheid gepretendeerd.
Integendeel, het was een sociale oefening die we anno 2015 wilden
herhalen." ....
3. Over misbruik van
zo'n soort rollenspel
In 'De Morgen' vinden we ook de korte bijdrage 'Misbruik van
Rollenspel' met kritische uitspraken van Hans Op de Beeck (hoogleraar brein
& cognitie), Tim Smits, sociale wetenschappen en Frederik Anseel
(organisatiepsychologie Gent). We citeren een paar uitspraken. "Mensen met
bruine ogen zijn geschikt als vuilnisman, want ze hebben weinig talenten.
" Als je een kind dit kunt laten zeggen , voor een camera van Koppen, dan
zijn er dringend beleidsmaatregelen nodig tegen racisme? Nee dus. Dit kind zat
in een rollenspel dat tot grote betrokkenheid leidde bij leerlingen en leraar.
Het spel maakte duidelijk hoe doordringend psychologische processen zoals
groepsdenken en stereotypisering kunnen zijn, zowel bij de stereotyperende (in
dit geval een kind met blauwe ogen) als de gestereotypeerden (de kinderen met
blauwe ogen). ...
Groepsdenken is overal in onze maatschappij....de ene
voetbalploeg tegen de andere., mijn eigen familie, clan, vriendenkring versus
de rest. ... Dit rollenspel demonstreert dat zo'n wij-zij-onderscheid een
aangeboren psychisch proces betreft en niet zoals de reportage suggereert, dat
het om aangeleerd racisme gaat. Zelfs in een utopische wereld zonder racisme
zou het rollenspel net zo verlopen. We kunnen mensen inzicht verlenen in deze
processen, maar het proces zelf blijft. Ook in 2050 en 2100 zal het resultaat
van het experiment van Jane Ellliott hetzelfde zijn, zolang de deelnemers maar
hun best doen om zich in te leven. (We voegen er aan toe: en om het spel van
meester Jan mee te spelen en te voldoen aan zijn verwachtingen en aan deze van
de Koppen-reportage. Prof. Op de Beeck schreef ergens elders ook terecht: :
Bewezen is dat kinderen beter zijn in rollenspel dan volwassenen (en ook
meester Jan) en in de interpretatie er van" ) ...
Sommigen concluderen ook dat het 'bewijst dat België een
racismeprobleem heeft. Daarin tonen ze duidelijk hun¨engagement, maar niet hun
grondigheid. Het is jammer dat zij en de reportagemakers meer dan 40 jaar
onderzoek ter zake negeren. "
Noot over de gevaren
van zo'n soort rollenspel. Prof. Arne Roets, sociale psychologie UGent, schreef
o.i. ook terecht op Facebookpagina van Koppen dat zo'n rollespelen met kinderen
ook nefaste gevolgen hebben: "Voor alle duidelijkheid: de "Jane
Elliott" methode is niet wetenschappelijk onderbouwd, en wordt zelfs
onderwezen aan psychologen om te tonen hoe het NIET moet net omdat het vaak
omgekeerde effecten heeft en vooroordelen vergroot- en dit nog los van de
ethische en pedagogische bezwaren om kinderen hieraan te onderwerpen. Aan elke
leerkracht die denkt dat het een goed idee is om dit eens te proberen in de
klas: think again."
|
