1  Ongenuanceerde en vrijblijvende uitspraak 

Ex-rector André Oosterlinck deed in de krant ‘De Tijd’ en in ‘De Ochtend’ uitspraken over het  te laag intellectueel niveau van de 'gemiddelde' leraar en ook over het tekort aan leraren. Op het eerste gezicht is dit een moedige uitspraak.  Zelf vinden we het een eerder ongenunanceerde en ongelukkige uitspraak. We vinden de uitspraak ook te vrijblijvend, omdat uitgerekend  Oosterlinck meegewerkt heeft aan grootschalige en bureaucratische hervormingen van het universitair en hoger onderwijs die het beroep van docent/professor veel minder aantrekkelijk hebben gemaakt.  Oosterlinck zei tussendoor dat men de leraars weer meer professionele autonomie moet toekennen. Terecht!  Maar die klacht  is ook een klacht van zijn eigen ‘werknemers’, de docenten/professoren van zijn Leuvense Associatie. Als oud-docent lerarenopleiding vraag ik me af of ik er zelf nog opnieuw aan zou beginnen. Als Oosterlinck professionele autonomie  en arbeidsvreugde belangrijk vindt, dan moet hij ook hervormingen waaraan hij meewerkte ter discussie durven stellen. Het probleem van de demotivatie en misnoegdheid stelt zich ook bij de leraars hoger en universitair onderwijs.

We slagen er minder in dan vroeger in om getalenteerde jongeren warm te maken voor het leraarsberoep, maar dat betekent nog niet dat men zomaar de indruk mag wekken dat onze Vlaamse leraars zwak presteren (zie volgens punt) en dat  tso-leerlingen geen goede en breed getalenteerde leerkrachten kunnen worden. Hoe komt het dat zelfs de universitaire lerarenopleidingen er niet in slagen meer en betere studenten aan te trekken en  steeds minder kandidaten rekruteren. Het vinden van een leraar-licentiaat wiskunde, fysica, scheikunde ... is uiterst moeilijk geworden.  Zolang er leraars tekort zijn en de beleidsmakers het beroep steeds minder aantrekkelijk en uitvoerbaar maken, kunnen we ons geen experimenten permitteren  en moeten we oppasssen met krasse en ongenuanceerde uitspraken die het beroep nog verder degraderen.  We moeten uiteraard proberen om in alle lerarenopleidingen  - ook de universitaire - zoveel mogelijk breed getalenteerde studenten aan te trekken, maar dit is niet eenvoudig. Bij invoering van selectie bij de start van de (universitaire)  lerarenopleiding zouden er nog minder kandidaten opdagen. Bij  selectie alleen al voor de gesproken en geschreven taal die voor een leraar wenselijk is,  zouden er ook al een aantal sneuvelen.  Voldoende intellect  voor het leraarsberoep is belangrijk, maar is tegelijk onvoldoende. Oosterlinck is zeker intellectueel voldoende begaafd, maar dat betekent nog niet dat hij voldoende breed getalenteerd zou zijn om les te geven aan 7 à 15-jarigen. 

2. The proof of quality of the Flemish teachers in the success of the Flemish pupils

De voorbije jaren ergerden we ons aan te lichtzinnig uitspraken over de kwaliteit van ons onderwijs, van onze leraars en van hun opleiding.  Men stelt - en grotendeels terecht – dat  de kwaliteit van het onderwijs staat of valt met de kwaliteit van de leraars en van hun opleiding. Wie A zegt, moet echter ook B-zeggen: als de kwaliteit van het onderwijs (relatief gezien) hoog is, als Vlaanderen b.v. op PISA-2012-wiskunde op alle vlakken de Europese topscore behaalt, dan is dit toch ook te danken aan de kwaliteit van de onderwijzers en regenten en van hun opleiding. We moeten in de eerste plaats kijken naar de kwaliteit van het effectief optreden van de leerkrachten in relatie tot de leerresultaten en de tevredenheid van leerlingen en ouders. De tervredenheid van de ouders en leerlingen is nog heel hoog. En dan luidt de conclusie: The proof of the teacher-quality is in the success of the Flemish pupils .

In landen die voor PISA-2012 een hoge score behalen  worden de leraars geprezen door de beleidsverantwoordelijken en de onderwijskoepels.  Dit was de voorbije dagen opnieuw het geval naar aanleiding van de PISA-test probleemoplossend vermogen. In Vlaanderen is dit nooit het geval, en vinden veel beleidsmakers en onderwijskoepels het zelfs spijtig dat de 15-jarigen de Europese topscore behalen, omdat daaruit blijkt dat onze lagere cyclus s.o. nog steeds een succescylus is die beter functioneert dan de gemeenschappelijke lagere cyclus in comprehensieve landen.

3. Geen simpele en noodlottige remedies

Velen staren zich ook blind op het academisch opleidingsniveau en op de opleidingsduur en daaraan gerelateerd het veronderstelde  kennisniveau van leraren. Ze houden geen rekening met de resultaten die de leerkrachten bij de leerlingen bereiken.  Het Vlaams onderwijs kent al een eeuw lang een ijzersterke traditie. Ook uit landenvergelijkend onderzoek blijkt sinds 1995 (TIMSS,  PISA, IALS) dat Vlaanderen een Europese topscore behaalt. Maar dit wordt  merkwaardig genoeg niet in verband gebracht met de kwaliteit van de leerkrachten en van hun opleiding.

Oosterlick verwees terloops naar de universitaire lerarenopleiding in Finland die garant zou staan voor onderwijskwaliteit. Hier valt o.i. een en ander op af te dingen.  Finland - een land met weinig kansarme en allochtone leerlingen – behaalde voor de 10-jarigen (TIMSS 2011) en voor de 15-jarigen (PISA-2012) telkens een lagere score voor wiskunde. Voor PISA-2012 telde Vlaanderen 25% toppers en Finland slechts 14%. In Vlaanderen behalen meer kansarme leerlingen een topscore (10,3% en 7.5% in Finland).En toch wordt Finland als het onderwijsparadijs voorgesteld en wordt hun PISA-score rechtstreeks op naam geschreven van de hoge kwaliteit van de universitair opgeleide leerkrachten. Er zijn overigens allang veel klachten over het te lage niveau van de Finse 18-jarigen bij de docenten en professoren hoger onderwijs. In de lagere cyclus s.o. vindt men  in Finland  te weinig  leraars (masters) voor vakken als wiskunde, fysica ... Zelfs daar worstelt men met tekorten.

Dat onze 10-jarigen, onze 14-jarigen, onze 15-jarigen voor TIMSS, PISA & PIRLS een hogere score behalen dan in de vele  landen waarin de leraren een universitaire opleiding genoten hebben, wordt uiteraard ook verzwegen.  Universitar opgeleide leraars, betekent  nog niet dat de kwaliteit van het basisonderwijs en van de lagere cyclus s.o. hoger is.  Het aantrekken van breed getalenteerde leerkrachten is in de meeste landen een groot probleem. Simplistische ingrepen zullen geen soelaas brengen. Verlenging van de opleiding of een verplicht masterdiploma zou b.v. tot een enorme daling van het aantal kandidaten  voor het basisonderwijs en voor de lagere cyclus s.o. leiden.  

Wat professor Oosterlinck probeerde aan te klagen in zijn interview is iets wat elke leerkracht in de lagere school - die pas afgestudeerde docenten begeleidt - dagdagelijks ondervindt. Jonge leerkrachten hebben inderdaad minder parate kennis,  lijken minder goed opgeleid, bezitten een aantal noodzakelijke vaardigheden niet, enz. Vraag is of hij nieuwe leerkrachten mag indelen op basis van hun intelligentie. Bij mijn weten worden kandidaat leerkrachten niet getest op hun cognitieve bekwaamheid vooraleer zij hun opleiding aanvangen. Als oudere ex-leerkracht en directie van een school voor buitengewoon onderwijs, durf ik te stellen is dat onze jonge studenten anders opgeleid zijn dan wij destijds. En dat begint al zeer vroeg in de lagere school. Ik kan en wil niet ontkennen, dat van onze lagereschoolkinderen vroeger meer verwacht werd wat betreft de kennisvakken. Vroeger was correct leren lezen en schrijven veel belangrijker als nu. Als school word je nu veroordeeld tot 'ouderwets en wat ikzelf meemaakte : old school' tijdens de schooldoorlichting als je kinderen teveel spelling geeft of teveel tijd steekt in het automatiseren van rekenvaardigheden. Ik herinner me nog goed dat wij een opmerking kregen omdat wij kinderen versjes lieten van buiten leren. De klemtoon moest gelegd worden op het functionele, en het realistische en op het aanleren van vaardigheden. Ook nu weer lees ik in het M-decreet dat leerkrachten compenserende en dispenserende maatregelen mogen gebruiken, weliswaar na een periode van remediërende en differentiërende maatregelen maar eigenlijk mogen wij van kinderen cognitief niet teveel verwachten. Kinderen hoeven niet meer na te denken over hun denken en het is nochtans dit denken dat zij nodig hebben om later succesvol te zijn.

Daarom zijn onze nieuwe leerkrachten jonge mensen die teveel vaardigheden bezitten en te weinig kennis. Ik geeft vanuit De Rekenacademie geregeld opleidingen aan leerkrachten die kinderen met rekenproblemen en/of dyscalculie moeten behandelen. Ik merk zeer dikwijls dat het rekenniveau van mijn cursisten veel te laag is en dat zij onvoldoende snel kunnen rekenen. Heeft dit iets met hun intelligentie te maken? Ik vermoed het niet. Wel ben ik ervan overtuigd dat zij te weinig denkwerk hebben moeten verrichten in hun schoolcarrière. Zij zoeken wel alles vlug op, maar weten echt te weinig. Het onbeperkt kunnen beschikken over internet en het kritiekloos aannemen van de internetinformatie heeft ook geen goed gedaan aan de kwaliteit van de kennis van onze kandidaat-leerkrachten. Hoe dikwijls ik niet de opmerking krijg van jonge leerkrachten: dat moet je toch niet weten, dat zoek je toch zo op. Onvoorstelbaar.

Ikzelf vind dat onze minister 'wel' werk moet maken van een meer kennisgericht onderwijs. En kennis kunnen overdragen vinden kinderen leuk. De laatste jaren hoor ik van leerkrachten en van inspectie teveel dat 'het zich goed voelen' zoveel belangrijker is als het 'veel weten en kennen'. Niets is minder waar. Een kind met leerproblemen voelt zich pas goed als het terug meekan met de klasgenootjes. Daarom vind ik ook dat leerkrachten veel parate kennis moeten hebben en doorgeven. Immers, wat je niet weet, kan je niet doorvertellen. Ik durf de stelling van professor Oosterlinck lichtjes nuanceren en zeggen: de intelligentie van de leerkrachten is niet veranderd, maar onze nieuwe leerkrachten weten gewoon te weinig. En om dit probleem te verhelpen, zal onze minister opnieuw moeten toelaten dat scholen en hun leerkrachten ongestoord het kennisniveau van hun toevertrouwde kinderen mogen verhogen. Ook vind ik dat de leerkrachtenopleiding hier een tandje mag bijsteken. Een ingangsproef zal weinig resultaat hebben als het resultaat ervan vrijblijvend blijft voor de student. Ik heb nooit begrepen waarom - en ik heb het nu over de onderwijzersopleiding - leerkrachten uit het buitengewoon en gewoon lager onderwijs niet de praktijklectoren kunnen zijn in de leerkrachtenopleiding. Onze kandidaat-leerkrachten moeten toch begeleid kunnen worden door mensen vanuit de praktijk, door goede leerkrachten uit de lagere school die hunne 'stiel' door en door kennen. Onze onderwijzers zijn zowat de enige vaklui die opgeleid worden door docenten 'zonder praktijkervaring'. Ik merk dit ook als ik opleiding geef  aan leerkrachten die kinderen met dyscalculie moeten begeleiden. De expertise die zij opgebouwd hebben is er eentje van wat ze zelf hebben moeten ervaren, maar de feedback op deze expertise krijgen zij te weinig van praktijkmensen en teveel van - zoals zij het zelf zo mooi zeggen - mensen van de boekjes. Leerkrachten moeten toepasbare kennis kunnen doorkrijgen van mensen die deze kennis getoetst hebben aan de realiteit. En ik denk ook dat een leerkracht in dienstervaring het best weet welke kennis aspirant-leerkrachten moeten bezitten vooraleer zij in een school mogen tewerkgesteld worden. En laat me duidelijk zijn. Leerkrachten moeten de nodige vakkennis (ook de parate kennis) bezitten vooraleer zij afstuderen. Het verder opleiden van nieuwe leerkrachten of het vervolledigen van hun opleiding mag niet de taak zijn van de school die de nieuwe leerkrachten tewerkstelt. In plaats van de kandidaat-onderwijzers te testen voor hun intelligentie, zou ik eerder de lagere scholen de leerkrachtenopleiding laten evalueren. Nu de meeste leerkrachtenopleidingen samengesmolten zijn tot grote opleidingscentra, is de concurrentie en zodoende ook het verschil in kwaliteit van de opleidingen herleid tot niks. Lagere scholen moeten maar content zijn met wat de opleiding aflevert en als je leerkrachten prioriteiten opbouwen binnen een scholengemeenschap, dan heb je als directie al helemaal geen keuze meer wat de betreft de kwaliteiten van je toekomstige leerkrachten. Daarom vind ik dat de verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van de leerkrachten eerst moet opgelegd worden aan de hogere scholen met leerkrachtenopleiding.

Mvg Ludo Kenens
www.derekenacademie.be

11-04-2014 om 23:39 geschreven door ludo kenens