Kritische vragen bij voorleessoftware   (op website van Klasse)

LaptopVoorleessoftware kan nadelige effecten hebben voor leerlingen met dyslexie. Dat blijkt uit onderzoek van doctoraatsstudent Eva Staels en ontwikkelingspsycholoog professor Wim Van den Broeck (Vrije Universiteit Brussel).

Voor het onderzoek, dat deel uitmaakt van haar doctoraatsonderzoek en dat onlangs gepubliceerd werd in het wetenschappelijk tijdschrift Journal of Learning Disabilities, liet Staels 65 ‘zwakke’ lezers uit het vierde of vijfde leerjaar nieuwe woorden leren.De helft van de leerlingen moest de nieuwe woorden, die verwerkt werden in enkele eenvoudige teksten, leren met ondersteuning van voorleessoftware. De andere leerlingen kregen geen ondersteuning bij het lezen van de teksten. Een aantal dagen later bleek dat de leerlingen die geen gebruik hadden gemaakt van voorleessoftware, de nieuwe woorden beter geleerd hadden dan de andere.

“Leerproblemen aanpakken, niet omzeilen”

De onderzoekers denken dat het laten horen van nieuwe woorden via software een negatief effect heeft op het onthouden van de woorden. “De lezer moet de woorden dan niet actief decoderen”, zegt Staels. “Uit ander wetenschappelijk onderzoek is al gebleken dat een woord letter voor letter verklanken cruciaal is voor het memoriseren van het letterbeeld waaruit een woord is opgebouwd.”

“Je mag kinderen dit soort software daarom pas laten gebruiken nadat de leesontwikkeling in grote mate voltooid is”, zegt Staels. “‘Zwakke’ lezers al in de basisschool voorleessoftware laten gebruiken, raad ik daarom sterk af. Het is ontzettend belangrijk dat zij zoveel mogelijk actief bezig zijn met lezen om hun leesvaardigheden te verbeteren.”

“Met voorleessoftware omzeil je de lees- en spellingproblemen van deze leerlingen, in plaats van ze aan te pakken. Wetenschappelijk onderzoek toont nochtans aan dat dat leerlingen met dyslexie wel degelijk vorderingen kunnen maken, als hun problemen effectief aangepakt worden. Scholen moeten vooral daarop inzetten en het gebruik van compenserende hulpmiddelen zo lang mogelijk uitstellen.”

Eva Staels: Dit onderzoek is het eerste internationale onderzoek dat de effecten van het gebruik van voorleessoftware op de leesvaardigheid nagaat. De ‘verzameling wetenschappelijke artikels’ waar naar verwezen wordt zijn geen internationale onderzoeken die verschenen zijn in peer-reviewed wetenschappelijke tijdschriften. De kwaliteit van die studies is dan ook onbekend en zowel wetenschappers als mensen uit het praktijkveld kunnen dan ook maar beter niet voortgaan op de resultaten van die studies.

 In dit onderzoek werd aangetoond dat de leesvaardigheid van een zwakke lezer niet verbetert wanneer die gebruik maakt van voorleessoftware bij het lezen van teksten. Wanneer zwakke lezers teksten lezen zonder hulp van voorleessoftware zien we echter dat hun leesvaardigheid wel toeneemt. Dit komt doordat een leerling die een tekst leest met behulp van voorleessoftware zelf niet actief betrokken zal zijn in het leesproces. De leerling moet de geschreven woorden immers niet zelf decoderen. Wanneer men leerlingen met dyslexie dus gebruik laat maken van voorleessoftware zullen ze eigenlijk minder leeservaring opdoen dan hun medeleerlingen zonder leesproblemen. Terwijl het juist voor deze zwakke lezers uitermate belangrijk is dat zij zoveel mogelijk actief betrokken worden in het leesproces. Uit onderzoek blijkt immers dat de leesvaardigheid, zelfs van zwakke lezers (en dyslectici), blijft toenemen tot een leeftijd van 15 jaar. Ook al zal de leesvaardigheid van dyslectici nooit hetzelfde niveau bereiken als de leesvaardigheid van leeftijdsgenoten, er is wel degelijk verbetering mogelijk mits voldoende en effectieve remediëring. Wij geven dan ook het advies om het gebruik van voorleessoftware zoveel mogelijk te beperken in de lagere school.

 Voorleessoftware wordt inderdaad ook vaak gebruikt als compenserend hulpmiddel wanneer het bijvoorbeeld gaat om begrijpend lezen, lezen van vraagstukken/opdrachten bij wiskunde of wanneer nieuwe leerstof wordt aangeboden aan de hand van een leestekst (vb: wereldoriëntatie). Leerlingen met dyslexie krijgen dan vaak de mogelijkheid om die tekst te lezen met behulp van voorleessoftware. Het spreekt voor zich dat het gebruik van voorleessoftware hier inderdaad een positief effect heeft op het begrijpen van de tekst en op de snelheid waarmee de tekst gelezen wordt. Het gebruik van voorleessoftware heeft dus zeker een aantal voordelen maar men moet er zich van bewust zijn dat deze voordelen ten koste gaan van de leesvaardigheid van de leerling. Want ook teksten die aangeboden worden in het kader van begrijpend lezen hebben een invloed op de leesvaardigheid van alle leerlingen en het zijn juist de zwakke lezers die extra nood hebben aan leeservaring om hun leesvaardigheid te verbeteren. Voorleessoftware kan in sommige gevallen dus zeker wel gebruikt worden maar we raden toch aan om het gebruik ervan te beperken en zwakke lezers zoveel mogelijk actieve leeservaring te laten opdoen. Zwakke lezers extra tijd geven bij het lezen van een tekst lijkt ons dan bijvoorbeeld ook een betere maatregel dan ze gebruik te laten maken van voorleessoftware.

 Reactie van leerkracht Anne:

Op onze type 8-school werken we al een hele tijd met voorleessoftware. We doen dit dan bij kinderen met een ernstige dyslexie, dus meer dan een zwakke lezer. Mijn ervaring is dat kinderen die 10-11,…jaar zijn en nog steeds op een niveau M3,E3,M4 zitten hun leesvaardigheid verhoogt door voorleessoftware in te schakelen. In eerste instantie mag je de factor motivatie niet vergeten die een enorme schakel is om tot leerwinst te komen. Bovendien betrekken we onze leerlingen actief bij het gebruik van leessoftware. We laten de kinderen niet gewoon ‘luisteren’ naar de tekst maar ze moeten actief meekijken, meewijzen tikken,…met de stem. Deze manier van werken wordt ondersteund door Braams en Smits.  We blijven steeds op de techniek werken. het is dus een ‘en’ ‘en’ verhaal.

Antwoord: van  prof. Van den Broeck

  Dit is natuurlijk al een ander verhaal en het is duidelijk dat er niet veel verkeerd gaat als zowel de leestechniek als de leesmotivatie de nodige aandacht krijgen. Toch zal ook hier het remediërend effect niet komen van de voorleessoftware op zich (daar is deze overigens ook niet voor bedoeld). Braams en Smit hebben daar geen onderzoek naar gedaan.