Geen grootschalige scholengroepen!

 1 ‘Revolutionair akkoord over grootschalige scholengroepen

 De Vlaamse Regering heeft in de maand maart een naar eigen zeggen revolutionair akkoord bereikt over een ingrijpende schaalvergroting voor het lager en het secundair onderwijs, over scholengroepen met gemiddeld 6.000 leerlingen en invoering van gesloten enveloppenfinanciering. De schaalvergroting die de Vlaamse Regering wil invoeren gaat veel verder dan de huidige scholengemeenschappen en stuurt aan op doorgedreven centraal bestuur en centrale sturing. Binnen de scholengemeenschappen staat het centraal bestuur eerder op de achtergrond en ligt het accent op de afzonderlijke scholen – die meestal ook hun eigen budget behouden. Gesloten enveloppenfinanciering leidt ertoe dat de financiering losgekoppeld wordt van de reële behoeften en leidt tot allerlei perverse effecten.

 Minister Smet gewaagde van een “revolutionaire ingreep”. Smet en de beleidsmakers gaan er kritiekloos van uit dat bestuurlijke grootschaligheid per se leidt tot beter bestuur, tot verhoging van het beleidsvoerend vermogen. Enkel binnen het kader van grote scholengroepen kunnen volgens de minister andere hervormingen als loopbaanpact, hervorming secundair onderwijs, lerarentekort,... succesvol doorgevoerd worden. Uit praktijkervaringen blijkt dat schaalvergroting veelal leidt tot afstandelijk bestuur, wanbeleid en geldverspilling ... In de hoorzittingen over het loopbaanpact bleken heel wat deskundigen, de vertegenwoordigers van de lerarenbonden, van de koepel van Steden en Gemeenten, van de congregaties ... geen voorstander van zo’n schaalvergroting.

 Voor landelijke basisscholen en voor het gemeentelijk onderwijs is zelfs het behalen van minimum 2000 leerlingen een onmogelijke zaak. De grootschaligheid is het meest funest voor het basisonderwijs. Om de vooropgestelde normen te bereiken zijn veel meer scholen in de fusie betrokken dan in de hogescholen en zijn combinaties van secundaire en lagere scholen noodzakelijk. Dit laatste is nadelig voor de identiteit, de specifieke opdracht en cultuur, de autonomie, ... van de basisscholen. De nieuwe schaalvergrotingsplannen reiken veel verder dan de huidige scholengemeenschappen; ze nemen het model van de hogescholen over, centraal bestuur, één vzw, gesloten enveloppenfinanciering ... De autonomie, inspraak en betrokkenheid van de plaatselijke directies en de leerkrachten zullen – net zoals in de hogescholen - veel kleiner zijn dan in de huidige scholengemeenschappen. De overhead zal net zoals in de hogescholen een veel te groot deel van het budget in beslag nemen. Onze beleidsmakers verwijzen geregeld naar Finland als modelland, maar vermelden er niet bij dat uitgerekend Finland zich kenmerkt door kleinschalige scholen.

 2            Aantasting van kwaliteit

 De voorbije jaren is men zich in Nederland bewust geworden van de vele nefaste gevolgen van de grootschaligheid en enveloppenfinanciering in het hoger onderwijs en in (een aantal) secundaire scholengroepen (vooral ROC’s: middelbaar beroepsonderwijs): afstandelijk (wan)bestuur, geldverspilling door de grotere overhead, bureaucratisering, aantasting van de autonomie van de scholen, ontevredenheid bij leerkrachten en directies ... Twee onderzoekers van ‘Berenschot’ stelden onlangs vast dat er geen bestuurlijke schaalvoordelen optraden en dat de (bestuurlijke) overhead-efficiency niet hoger, maar lager is (Wie heeft de overhead gezien?). Schaalvergroting zorgde niet voor meer efficiëntie. In grote scholengroepen wordt altijd een bovenlaag (koepel, overhead) gecreëerd waar veel geld naar toe gaat ten koste van het lesgebeuren. Erger nog dan de grotere bestuurlijke omvang is de wijze waarop bestuurd wordt – het afstandelijk bestuur, en dus ook minder betrokkenheid bij de organisatie, al te vaak onbeschaamd graaien aan de top ... Ook politici beseften dat de schaalvergroting te ver was doorgeschoten en veel nadelige effecten en bestuurlijke problemen opleverde. “Het begrip ‘de menselijke maat’ en ‘small is beautiful’ deden hun herintrede in politieke milieus”. Er is ook een streven naar defusie en er werd een fusietoets ingevoerd. De Nederlandse beleidsmakers zijn geenszins van plan de in Vlaanderen voorgestelde schaalgrootte in het lager en secundair onderwijs op te leggen. Er kwam zelfs enig protest tegen het recente advies van de Ouderraad om de scholen een minimumomvang van 100 leerlingen op te leggen.

 Een zestal Nederlandse lerarenopleidingen die zelfstandig zijn gebleven - zoals de Katholieke PABO-Zwolle met 650 studenten - behalen de beste leerresultaten, beschikken over meer docenten en worden beter bestuurd dan opleidingen die opgenomen zijn binnen grote multisectorale hogescholen. Ze konden ook hun identiteit, eigen cultuur, eigen stagereglement ... behouden. De tevredenheid bij docenten en directies is er opvallend hoger. Men stelde vast “dat de docenten zich in grote hogescholen miskend voelen en zich opsluiten in een eigen wereld, die beperkt is tot het eigen vakgebied en de studenten waaraan onderwijs gegeven wordt. Ze voelen zich niet betrokken bij de rest van de organisatie” (Baarda en Smets, 2005). Volgens het subsidiaritetsprincipe moeten de verantwoordelijkheden op een zo laag mogelijk niveau liggen. Ook in Vlaanderen zijn de docenten en departementshoofden van lerarenopleidingen zich ter dege bewust van de nefaste gevolgen van de opname binnen steeds groter wordende hogescholen en associaties: geldverslindende overhead, afstandelijk bestuur, sterke beperking van de autonomie, bureaucratisering, stroomlijning ten koste van de eigen identiteit en cultuur,.. Binnen onze lerarenopleiding is er momenteel minstens driemaal zoveel overhead dan voor de hervorming van 1995. Veel erger is dat de opname binnen een grote hogeschool leidde tot afstandelijk bestuur.

 3            Oproep tot verzet

 In 1995 was er een massaal protest tegen de schaalvergroting en enveloppenfinanciering die minister Van den Bossche en Monard het s.o. wilden opdringen – naar het model van de hervorming in het hoger onderwijs. Er waren ook grote betogingen. Er was een breed debat en de hervorming werd afgevoerd. Het verrast ons dat momenteel de twee grootste koepels (VSKO en GO!) samen met CD&V en N-VA overstag zijn gegaan en dat er zo weinig protest komt. De OVSG-onderwijskoepel verzet zich tegen de geplande schaalvergroting en gelooft niet in de door minister Smet vooropgestelde zegeningen. Leo Tindemans schreef in 2000 in zijn memoires: “De kwaal van de mastodontscholen mag het onderwijs niet verder ondermijnen. Als deze ziekte tenminste nog kan worden tegengehouden.“ Tindemans’ jongere partijgenoten denken daar blijkbaar anders over, anders ook dan de CVP-ers in 1995. Mieke Van Hecke, topvrouw katholiek onderwijs, stelde dat de directeurs zich binnen grote(re) scholengroepen meer zullen kunnen inlaten met hun pedagogische taken. Zelfstandige directeurs basisonderwijs met 600 leerlingen en met amper een halftime secretaresse, konden vroeger veel meer tijd investeren in de pedagogische leiding. Binnen de scholengemeenschappen rest er hiervoor vaak minder tijd omdat schaalvergroting alles veel complexer maakt, omdat er voortdurend vergaderd moet worden, enzovoort.