Op 16 maart 1894 werd in Rijkevorsel in het gezin van Frans Hermans en Joanna Loomans hun zoontje Emiel geboren. De knaap bracht het grootste gedeelte van zijn jeugd door in de omgeving van het Kanaal Dessel-Schoten bij Brug 7. Bij het begin van de Eerste Wereldoorlog werd Miel Hermans gemobiliseerd en soldaat in de rangen van de 7e cie. 2/3 van het 6e Linieregiment. Op 27 mei '18 werd hij in een voorpost tussen Pilkem en Boezinge in het voorhoofd geschoten door een Duitse sluipschutter. Hij overleed een paar minuten later in de armen van zijn broer Jozef die in dezelfde compagnie diende. Miel Hermans werd oorspronkelijk onder een heldenhuldezerk begraven op de BMB Westvleteren. Op 19 september 1922 werden zijn stoffelijke resten herbegraven in zijn geboortedorp en werd zijn heldenhuldzerk in Westvleteren van de site verwijderd en wellicht vernietigd. Zijn broer had de doorschoten helm van zijn broer van het front meegebracht en hing hem op het grafkruis in Rijkevorsel.
1915 was ongetwijfeld een belangrijk jaar, volgens mij zelfs een scharnierjaar, in de Eerste Wereldoorlog. Het stabiliseren van de fronten in de winter van '14-'15, leidde vooral dan in het westen tot een reeks van technische en strategische innovaties die de status quo dienden te doorbreken. Op 22 april '15 opende het keizerlijke Duitse leger de dodendans met de eerste grootschalige gifgasaanval de moderne geschiedenis in een poging een doorbraak bij Ieper te bewerkstelligen. Een paar maanden later volgde nieuwe horror toen de Duitsers op 30 juli '15 bij Hooge probeerden met vlammenwerpers een doorbraak te forceren. Voor het eerst kon men spreken over een 'moderne oorlog', die onder meer door de razendsnelle technische ontwikkelingen zou uitgroeien tot een blinde vernietigingsoorlog op industriële schaal. Maar niet alleen de Duitsers probeerden de impasse te doorbreken. In juni lanceerden de Italianen in het westen van wat nu Slovenië is de eerste van een lange reeks van bloederige - en vooral pijnlijk mislukte - offensieven aan de Isonzo-rivier. In de herfst werd hun voorbeeld gevolgd door de Fransen en Britten die met het Champagne- en Artoisoffensief (25 september - 6 november) en de hiermee verbonden Slag bij Loos (24 september-14 oktober) de toon zetten voor een al even bloederige reeks van niet al te succesvolle geallieerde offensieven in de volgende oorlogsjaren. Niet alleen door het gebruik van moderne vernietigingswapens werden meer en meer morele grenzen overschreden. In 1915 was er al lang geen sprake meer van de 'frischer und fröhlicher Krieg'. Met het begin van de genocide op het Armeense volk in april '15 door het Ottomaanse Rijk werden wellicht de laatste grenzen overschreden...Hierover en nog veel meer kan u de volgende maanden op deze blog lezen...
Op de laatste dag van het jaar waarin 100 jaar Eerste Wereldoorlog werd herdacht lijkt het mij aangewezen om even stil te staan bij de manier waarop deze herdenking het afgelopen jaar gestalte heeft gekregen. Tijdens de begrotingsbesprekingen 2014 in de Antwerpse provincieraad waarschuwde ik al voor een eenzijdig en weinig kritisch verhaal en ik geef in dit verband graag een citaat uit de tekst die ik toen bracht: ' Het instrumentaliseren van de geschiedenis met het oog op hedendaagse doelstellingen kan leiden tot een eenzijdig en politiek gestuurd gebruik van de geschiedenis. En dat zou ronduit jammer zijn. Niet voor niets stellen ernstige historici zich kritisch op ten aanzien van het normatieve karakter van de herinnering. Zo bekijken heel wat historici met de nodige scepsis het gegeven dat de 'cultus van de herinnering' zich steeds meer ontpopt tot een 'plicht tot herinnering', terwijl de historische realiteit vaak niet zo simplistisch is. Zo bestaat het risico dat de zgn. 'waardeclaims' van het herinneren voor het gros van de bevolking - die voornamelijk met populistische herinneringsinitiatieven maar doorgaans amper met wetenschappelijk onderzoek en academisch onderbouwde geschiedschrijving in aanraking komt - de status krijgen van historische 'waarheidsclaims'. Het gevaar is dan groot dat op deze manier een officiële versie van de geschiedenis wordt voorgespiegeld die de uitdrukking vormt van een politiek correct denken. Een canon, die niet langer in vraag kan of mag worden gesteld. Dit kan uitmonden in een verstarde en steriele doctrinaire herinneringscultus. Het zou jammer zijn dat door het institutionaliseren van de herinneringscultus afbreuk wordt gedaan aan de ernstige historiografie die altijd kritisch, weerbarstig en zeker niet eenduidig is...Het gevaar is niet denkbeeldig dat een geïnstitutionaliseerde benadering van de herinnering aan de Grote Oorlog het, de facto open en dialogisch karakter van de geschiedschrijving bedreigt...'
Jammer genoeg bleken deze woorden een profetische ondertoon te hebben gehad want in 2014 hebben de gevestigde machten in dit land geen kans onbenut gelaten om hun eenzijdige visie op wat er een eeuw geleden gebeurd is op te dringen aan de goegemeente. De kersverse vorst van Belgenland haastte zich om het beeld van zijn overgrootvader als nobele koning-ridder bij te stellen en kritiekloos te propageren. Dat Albert I in het najaar van '14 ernstige twijfels had bij het nut van het nog langer verderzetten van de gewapende strijd en tot ver in de oorlog nog via diplomatieke weg aanstuurde op een 'vrede door vergelijk' werd daarbij gemakkelijkheidshalve genegeerd. Dat een prestigieuze tentoonstelling als de 'Expo '14-'18 Dit is onze geschiedenis' in het Legermuseum nauwelijks aandacht besteedt aan het activisme of de Frontbeweging is in deze optiek niet verwonderlijk maar vanuit historisch opzicht meer dan een blunder... En dan zwijg ik nog zedig over de historica Sophie De Schaepdrijver die haar hand- en spandiensten aan dergelijke vorm van historisch revisionisme in 2014 beloond zag met het lintje van Commandeur in de Kroonorde, wellicht in afwachting van een adelbrief als barones... Ik had eerlijk gezegd méér verwacht van dit eerste herdenkingsjaar en ik geef ruiterlijk toe dat ik een beetje op mijn honger ben blijven zitten... Het voorgaande betekent echter niet dat alles kommer en kwel was in 2014. Een groot aantal initiatieven, vaak kleinschalig, loonden wél de moeite en lieten zich niet verminken door politiek gekleurde aansturing. Ik denk hierbij onder meer aan de Collectiedagen die in tal van gemeenten hebben plaatsgevonden, of aan herinneringsinitiatieven zoals Black Watch Corner aan de rand van Polygon Wood, het Welshe monument in Pilkem of de 'Dodendraad'-route in mijn eigen Noorderkempen. Dergelijke initiatieven bewijzen dat er nog hoop is op beterschap. En hoop dat wens ik voor u allemaal in 2015....
Op 22 oktober 1914 bereikten de gevechten, die later in de geschiedenisboeken zouden terechtkomen onder de noemer van 'IJzerslag' een kritieke fase. De Duitsers slaagden er iets voor de dageraad immers in om ter hoogte van de zwak verdedigde bocht van Tervate de IJzer over te steken. Wanneer de Belgische generale staf om 08.30 u. officieel op de hoogte werd gesteld, bevonden er zich al twee Duitse infanteriebataljons, ondersteund door twaalf machinegeweren in de voor hen - uit tactisch oogpunt - uiterst gunstig gelegen IJzerbocht. Deze situatie vormde een levensgrote bedreiging voor de hele Belgische verdedigingslinie. Alle beschikbare troepen werden dan ook ingezet in een reeks van wanhopige tegenaanvallen door de Ie, IVe en VIe Legerdivisies. Vooral de Karabiniers en Grenadiers van de VIe Legerdivisie leden hierbij verschrikkelijke verliezen. De slechte coördinatie van de aanvallen en het gebrek aan vuursteun liet de aanvallers doodbloeden in het door diepe grachten doorsneden gevechtsterrein.
De 30-jarige karabinier Petrus Faes (°1884) uit Meerle was één van de vele slachtoffers van deze desperate aanvallen. Hij sneuvelde 'ergens in de bocht van Tervate'. Na de oorlog werd hij officieel als vermist geregistreerd. Zijn stoffelijke resten werden nooit teruggevonden. Faes was amper een paar maanden voor de oorlog naar Merksplas - Kolonie verhuisd waar hij aan de slag was gegaan als meester-bakker van deze instelling. Hij was gehuwd met Maria Schrijvers en had één zoontje, Gust, die een paar weken voor zijn vader werd gemobiliseerd, was overleden... Karabinier Jan Verstraelen, die op de Kleine Plaats in Wortel boerde, werd bij dezelfde aanval ernstig gewond door granaatscherven. Hij wist zich echter op eigen krachten in veiligheid te brengen en werd uiteindelijk geëvacueerd naar Engeland.
Een aantal mannen van het 2e bataljon van het 1e Regiment Grenadiers slaagden erin om tot aan de IJzer op te rukken. Bij hen was Jan Frans Cox (° 1893) uit Rijkevorsel. In de loop van de nacht van 22 op 23 oktober werden de meeste van deze grenadiers, die afgesneden waren van hun hoofdmacht en kampten met een manifest gebrek aan munitie, uitgeschakeld door infiltrerende Duitse eenheden. Ooggetuige M. Senesael beschreef de strijd om het brute overleven van dit handvol militairen in zijn boek 'De IJzerslag 1914': 'Daar staan nu nog 200 tot 250 grenadiers, de zo erg geslonken 1e Compagnie van het 2e Bataljon van het 8e Linie, alsmede een dertigtal mannen van het 4e Linie en een handvol karabiniers. Het is een doornatte, verkleumde en afgematte schamele groep, die een bocht van 3 km. moet verdedigen tegenover een vijand voor hen, in de flanken en in de rug. De bedreiging komt het meest uit de hoeven, die nu echte vestingen zijn geworden en elke verkenning onmogelijk maken. Men vraagt, smeekt om versterking, om hulp, maar het hevig spervuur belet het aanrukken ervan. er ontstaat verwarring, bevelen worden niet begrepen; grenadiers trekken zich terug, andere afdelingen blijven of dolen rond, tot de nieuwe dag aanbreekt over dit tragische oord van ellende en dood. Een laatste handvol mannen, uit verschillende regimenten, vuurt van op de IJzerdijk, slinkt, schiet, kruipt terug en vermindert tot de overblijvenden het brandende Stuivekenskerke of het beschoten Pervijze bereiken.'
Jan Cox was niet bij de gelukkigen die uit de hel wisten te ontkomen. Hij sneuvelde op de IJzerdijk, net zoals de 22-jarige Turnhoutenaar Paul Senden, de broer van de latere Hoogstraatse deken Leo Senden. Jan Cox woonde bij het uitbreken van de oorlog op het Rijkevorselse gehucht Bolk dat kerkelijk onder de parochie Wortel valt, waardoor zijn naam zowel op het monument voor de gesneuvelden van Rijkevorsel als dat van de Wortelse gesneuvelden voorkomt. Pas lang na de oorlog werden zijn stoffelijke resten ontdekt en geïdentificeerd. Hij kreeg een laatste rustplaats in graf nr. 92 op de BMB van Keiem. Hij ligt er begraven naast zijn compagniebevelhebber, kapitein-commandant Clement von Stockhausen (°1875), die aan het hoofd van zijn eenheid sneuvelde. De catastrofale tegenaanvallen tussen Tervate en Schoorbakke werden verheerlijkt in de naoorlogse patriottische propaganda, maar de bittere realiteit was behoorlijk ontluisterend. Ter illustratie een citaat uit '14-18: Oorlog in België' dat dit jaar door het Davidsfonds werd uitgegeven: 'De liberale regimentscommandant van het 1ste Regiment Grenadiers, de m'a tu vu-kolonel Clément Lefébure, twijfelde publiekelijk aan de moed van de katholieke majoor Henri d'Oultremont. Daarop viel de in zijn eer gekrenkte majoor onophoudelijk aan, tot hijzelf en vele andere grenadiers van zijn 2de Bataljon sneuvelden of gewond raakten'...
Frans Geboes was een geboren en getogen Turnhoutenaar. Hij werd op 7 april 1894 in de Binkenstad geboren in het gezin van Jan Geboes en Rosalie Van Dyck en bracht het grootste deel van zijn jeugd door op het gehucht Schorvoort. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog was hij papierbewerker. Op 22 september 1914, een paar weken voor zijn geboortestad door de Duitsers werd bezet, werd hij als milicien van de klas van 1914 onder de wapens geroepen. Na een korte basisopleiding kwam hij als simpele piot met het stamnummer 104/59665 in de 1e compagnie 1/1 van het 4e Linieregiment terecht. Op 5 juli '17 werd hij dodelijk getroffen door een kogel in het voorhoofd toen hij in Kaaskerke in de eerste lijn van wacht was. Hij overleed ter plaatse en werd twee dagen later begraven op de militaire begraafplaats van Oeren in graf nr. 108. Een drietal maanden na zijn begrafenis werd op zijn graf een heldenhuldzerk geplaatst die was betaald door zijn frontkameraden. De zerk van Frans Geboes was een van 36 heldenhuldezerken die in de nacht van 9 op 10 februari '18 op de BMB Oeren door 'onbekenden' werden geschonden, door de AVV/VVK-opschriften dicht te smeren met cement. Deze provocatie werd meteen beantwoordt door Vlaamsgezinde soldaten die de volgende nacht de besmeurde zerken overschilderden. De 'gecompromitteerde' grafzerk van Frans Geboes was één van de eerste heldenhuldezerken die in het voorjaar van 1925 op bevel van de Dienst der Militaire Grafsteden van deze site werd verwijderd, vernietigd en vervangen door een Belgische standaardzerk.
ZONDAG FRONTPOÃZIEDAG - VERZAMELD WERK DAAN BOENS
Vandaag uitzonderlijk geen frontgedicht, maar de aankondiging dat een paar dagen geleden bij uitgeverij Lannoo de verzameling van de frontgedichten van Daan Boens is verschenen. Ik heb op deze blog al herhaaldelijk gewezen op deze bijna vergeten dichter en gelukkig ben ik niet de enige die het belang van zijn werk inziet. Getuige de nieuwe gezamenlijke uitgave van zijn drie dichtbundels 'Van glorie en lijden' (1917), 'Menschen in de grachten' (1918) en 'De verrijzenis' (1920). Deze eerste heruitgave van Boens oorlogspoëzie werd verzorgd door Yves T'Sjoen, die als hoofddocent verbonden is aan de vakgroep Letterkunde van de Universiteit Gent terwijl Dr. Els Van Damme tekende voor het nawoord. Een uitgave die, als u het mij vraagt, geen ogenblik te laat komt...
Lodewijk 'Louis' Cox werd op 26 februari 1893 geboren in Meer in het gezin van landbouwer Adriaan Cox en Maria Catharina Schellekens. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog was Louis Cox landbouwersknecht en woonde hij bij zijn ouders op het Meerse gehucht Ippenrooi. Hij werd op 31 juli '14 gemobiliseerd en diende als soldaat in 2/1 van het 7e Linieregiment. Hij overleed op 19 september 1914 om 01.15 u. in het krijgshospitaal aan de Marialei in Berchem. Na de zgn. 'Tweede uitval ' uit de Nationale Vesting Antwerpen was hij er binnengebracht met een dum-dumschot in zijn dijbeen. Hij overleed aan de complicaties van deze verwonding. Louis Cox was een van de eersten die begraven werden op de pas geopende begraafplaats Schoonselhof. Hij ligt er vandaag begraven op het militaire ereperk in Blok L, rij 5 in graf nr.22.
BLOED IN DE BEEMDEN - DE TRAGISCHE DOOD VAN JEANNE PHILIPSEN
Op 27 december 1914, omstreeks 14.00 u. naderden drie mensen op de Castelréweg in Minderhout de rijksgrens ter hoogte van de brug over de Mark. Eén van hen was de 22-jarige Joanna 'Jeanne' Philipsen. Deze geboren en getogen Hoogstraatse was dienstmeid in Antwerpen. In de eerste week van oktober '14 had ze toen de Duitsers de Scheldestad begonnen te beschieten, het zekere voor het onzekere verkozen en de veiligheid van de ouderlijke woonst aan de Vrijheid opgezocht. Ze werd die middag vergezeld door Joanna Somers, haar moeder en haar broer August. Deze laatste wou de grens oversteken om zijn broers Frans en Jozef bij het leger te vervoegen. De grens ter hoogte van de Markbrug was al ruim een week daarvoor met prikkeldraad versperd. De Duitsers hadden de brug 's morgens echter tot 11.00 u. opengelaten zodat de kerkgangers van het Nederlandse buurgehucht Castelré terug naar huis konden keren na de eucharistieviering in hun Minderhoutse parochiekerk. Het zou overigens hun laatste mis in hun kerk worden voor bijna vier jaar, want nadat de Castelrénaren de brug waren overgetrokken, werd ze - conform de instructies van luitenant-generaal von Weller, de militaire gouverneur van Antwerpen - definitief afgesloten met een slagboom en manshoge Friese ruiters. Een schildwacht verschanste zich in een bosje kreupelhout op ongeveer 100 meter ten westen van de brug. Toen hij merkte dat het Hoogstraatse trio de waarschuwingsborden naast de weg was voorbij gewandeld, sommeerde hij hen luidkeels halt te houden. Ze versnelden echter hun pas en negeerden de Duitser. Toen ze het op een lopen zetten, aarzelde de schildwacht niet en opende hij het vuur waarop het meisje dodelijk getroffen neerviel. Haar broer slaagde er evenwel in om in de verwarring de grens over te vluchten. De hysterisch huilende Joanna Somers werd ter plekke aangehouden door de inderhaast toegesnelde Duitsers. De zieltogende Jeanne werd met een opgevorderde kruiwagen naar de dichtstbijzijnde woning, die van koopman Karel Verheyen gebracht waar ze even later overleed. Tussen haar met bloed doorweekte kleren vonden de soldaten een brief die bestemd was voor haar broers aan het IJzerfront. Nog diezelfde dag werd haar stoffelijk overschot opgehaald door voerman A. Jansen en naar het Gasthuis van Hoogstraten overgebracht waar een Duitse legerarts een lijkschouwing verrichte. Leutnant von Rohr, een gerechtelijke officier van de Zivilverwaltung in Antwerpen, stelde 's nachts nog een proces-verbaal op en liet Joanna Somers - om humanitaire redenen - vrij uit haar voorlopige hechtenis. 's Anderendaags werd Jeanne Philipsen begraven aan de zuidzijde van de St. Catharinakerk, waar ze overigens nog steeds rust op het ereperk. De tragische dood van jeanne Philipsen kreeg een ruime weerklank in de Belgische en Nederlandse pers.
Wellicht was Jeanne Philipsen een van de allereerste dodelijke slachtoffers van grensincidenten tijdens WO I in ons land. Zij was een van de eersten in een erg lange rij want alleen al aan de rijksgrens in het kanton Hoogstraten zouden tijdens de Grote Oorlog meer dan 50 mensen bij grensincidenten omkomen. Twee dagen nadat Jeanne was doodgeschoten verscheen in de, onder Duitse censuur verschijnende 'Gazet van Brussel' volgend, wel érg merkwaardige berichtje: 'Hoogstraten - Alhier werd een meiske doodgeschoten dat ondanks het streng verbod en ondanks de schildwachten over de grenzen wilde gaan. De betrekkingen tusschen de bezettingstroepen en de bevolking zijn hier uitmuntend, ja hartelijk'....
Godfried Cypers werd op 5 februari 1890 in Menen geboren. Zijn vader was er wachtmeester in de plaatselijke Rijkswacht. Een paar jaar na zijn geboorte verhuisde het gezin Cypers naar Hoogstraten waar zijn, inmiddels tot adjudant bevorderde vader, commandant werd van de plaatselijke brigade. In maart 1909 was Godfried in de voetsporen van zijn vader getreden en had hij dienst genomen bij de Rijkswacht en een opleiding gekregen als keuronderofficier. Bij het uitbreken van de oorlog maakte hij deel uit van de brigade van Oostende. Omdat het Belgisch leger in augustus '14 kampte met een ernstig tekort aan kaders werden tientallen onderofficieren van de Rijkswacht in het kader van het veldleger opgenomen als hulpofficieren. Godfried Cypers werd hulponderluitenant in de compagnie machinegeweren van het 3e Linieregiment. Hij werd op 30 september 1914, zoals de legerdagorder vermeldde, gedood door een artillerievoltreffer nadat 'hij heldhaftig het hoofd had geboden aan een veel sterkere Duitse aanvalsmacht'. Hij bevond zich op dat ogenblik in zijn machinegeweerstelling ter hoogte van de Goorboslei, ten noorden van het station van Sint-Katelijne-Waver. Verschillende bronnen, waaronder het boek 'Onze Helden' geven foutief het fort van Walem als plaats van overlijden op. Godfried Cypers werd begraven in een geïmproviseerd veldgraf ter streke Hogevelden. Begin '15 werden zijn stoffelijke resten overgebracht naar de BMB van Lier. In 1922 werden hij met militaire eer herbegraven in Hoogstraten. Dit graf is jammer genoeg tijdens de heraanleg van het oude kerkhof van Hoogstraten verdwenen....
In het eerste deel dat ik op deze blog plaatste over de vroegste Duitse bezettingstroepen had ik vooral aandacht voor de Landsturm-eenheden die vier jaar lang deel zouden gaan uitmaken van het straatbeeld in het Hoogstraatse. Vooral in het eerste bezettingsjaar kwamen daar ook nog heel wat cavaleristen bij. Het ging meestal om kurassiers of Jagers te Paard, die voor een paar weken tot maximaal vier maanden werden ingezet bij het bewaken van de rijksgrens. Vrijwel dagelijks probeerden jongemannen immers de grens over te steken om via het neutraal gebleven Nederland het Belgisch leger te vervoegen in Engeland of Frankrijk. Duitse cavaleristen begonnen vanaf de eerste week van december '14 in het kanton Hoogstraten patrouille te rijden in de grenszone om dit te verhinderen. Maar ze werden bij deze klus ook ingezet als gewone infanteristen, zoals de foto met als infanteristen poserende ulanen laat uitschijnen... Naast deze ruiters en de Landsturm werden trouwens ook feldgendarmen en militaire politie ingezet bij de grensbewaking in de Noorderkempen. Deze politionele troepen waren gemakkelijk te herkennen aan de grote borstplaat die ze aan een ketting rond hun nek droegen. Het gebeurde echter ook vaak dat gewone infanteristen of mannen van de Landsturm voor politiedienst werden ingezet. De nachtpatrouille in Hoogstraten-centrum bestond bv. uit deze tijdelijke 'polizisten'. Ze waren herkenbaar aan een armband die ze rond de rechterbovenarm van hun uniformjas droegen.
Op het grondgebied van het kanton Hoogstraten werden de feldgendarmen tegen eind februari "15 gekazerneerd in de in beslag genomen rijkswachtkazernes van Hoogstraten, Meerle, Rijkevorsel en Merksplas. Bovendien kreeg ook het pasbureau op het stadhuis van Hoogstraten en het pasbureau aan de splitsing van de Meerse- en de Bredaseweg in Minderhout een permanentie van feldgendarmen. De coördinatie van deze politietroepen gebeurde echter niet lokaal door de ortskommandant maar vanuit de Militär Polizei-Stelle Turnhout. Deze MPS was in de St. Antoniusstraat gevestigd en stond onder toezicht van de Kreischef Oberst Drimborn. Vanuit deze centrale opereerden trouwens ook de agenten van de Duitse contraspionage die in het raam van het bestrijden van het lokale verzet en het illegale grensverkeer in onze regio werden ingezet.
Op 5 oktober 1914, op het hoogtepunt van de afweergevechten in de sector Lier, was een compagnie van het 3e bataljon van het 7e Linieregiment vanuit Lint op weg om de troepen in de eerste lijn te gaan versterken toen een zware Duitse artilleriegranaat in hun rangen terechtkwam. Enkele tientallen militairen raakten gewond en minstens zes werden gedood door deze explosie. Eén van de gesneuvelden was de piepjonge korporaal Jozef Janssens De Vroom uit Hoogstraten. Hij was op 11 maart 1897 in Merksplas Kolonie als enige zoon geboren in het gezin van bewaker Jacob Janssens De Vroom en Anna Catharina Blockx. Kort na zijn geboorte kreeg vader Janssens De Vroom promotie en muteerde hij als hoofdbewaker naar het Bedelaarswerkhuis van Hoogstraten. Het gezin verhuisde naar een woning op de hoek van de Lindendreef en de Gelmelstraat. Na zijn pensionering opende vader Janssens De Vroom hier de populaire herberg 'De Prins'. Een paar dagen nadat Jozef 17 jaar was geworden koos hij voor werkzekerheid en nam hij op aansporen van zijn vader dienst als beroepsvrijwilliger in het leger. Toen de oorlog uitbrak was hij kandidaat onderofficier en volgde hij de bijhorende opleiding in de regimentsschool in Antwerpen.
Oorspronkelijk werd hij begraven op de plaats waar hij was gesneuveld, maar in 1915 werden zijn stoffelijke resten bijgezet op de BMB in Lier in graf nr. 63. Hier ligt hij samen met nog drie andere gesneuvelden uit het Hoogstraatse begraven op nog geen dertig kilometer van zijn woonplaats...
Enige historisch verantwoord melodrama gaat er altijd wel in op Kerstdag. Daarom vandaag een fragment uit 'Joyeux Noël', een film uit 2005, geregisseerd door Christian Carion.
Op heel wat plaatsen aan het westelijke front kwam het tijdens de kerstperiode van 1914 tot spontane 'verbroederingen' tussen de strijdende partijen, de zgn. 'kerstbestanden'. De kenners kennen natuurlijk het herdenkingskruis dat in 1999 door de Khaki Chums werd opgericht om de 85e verjaardag van de historische voetbalwedstrijd die in St. Yves, nu een gehucht van Komen / Waasten werd gespeeld, te herdenken. Op 11 december van dit jaar werd door UEFA-voorzitter en oud sterspeler Michel Platini in St. Yves een monument van de UEFA onthuld dat deze wedstrijd herdenkt. Twee dagen eerder was er overigens al net over de taalgrens, in Mesen ook een monument onthuld dat het kerstbestand van 1914 in de vallei van de Douve belicht.
Bij wijze van troost voor iedereen die - net zoals ik - geen kaartje meer kon bemachtigen voor het speciale 'Kerstbestand'-concert dat Alan Stivell vorige donderdag in de St. Michielskerk van Boezinge gaf... Een fraaie uitvoering van 'Brian Boru' met een gastoptreden van Nolwenn Leroy in l'Olympia, twee jaar geleden. Ik vraag mij trouwens af of Alan wist dat hij in alle publiciteit van organisator Gowest steevast als Fransman/Bretoen ten tonele werd gevoerd... ?
Met kerstmis 1914 keken heel wat kinderen in het Hoogstraatse met ogen groot van verbazing naar de feestelijk versierde kerstbomen van de Duitse bezetters. Een verschijnsel dat helemaal nieuw was voor de meesten onder hen....
EEN EEUW LATER WENS IK AL MIJN LEZERS EEN FIJN JOELFEEST EN HET ALLERBESTE VOOR 2015
De volgende dagen zullen we wellicht om de oren worden geslagen met de verhalen over de beruchte kerstbestanden van 1914: de 'verbroederingen' langs het westelijke front in de eerste oorlogswinter. De focus zal daarbij natuurlijk vooral liggen op de 'verbroederingen' tussen de Britten in de loopgrachten tussen pakweg Loos en Ploegsteert en de Duitsers omdat deze het best gedocumenteerd zijn en ook het vaakst zijn voorgekomen. Er was heel wat minder toenadering tussen Fransen of Belgen in die periode en dat is niet zo verwonderlijk natuurlijk want de door de Duitsers begane gruweldaden bij het begin van de oorlog lagen nog vers in het geheugen. Toch was er ook aan het IJzerfront op sommige plaatsen sprake van een vorm van toenadering. Het bekendste voorbeeld van dergelijk gebeuren is ongetwijfeld dat van de monstrans van Diksmuide. Het inspireerde niet alleen soldaat en kunstschilder Sam De Vriendt tot een bekend schilderij maar werd onlangs ook nog verfilmd in die niet altijd zo historisch correcte VRT-dramaserie 'In Vlaamse velden'.
Voor alle duidelijkheid: de feiten speelden zich niet af in de kerstnacht of op kerstdag maar op 26 december 1914 ter hoogte van de restanten van de opgeblazen Hoge Brug die de verbinding over de IJzer vormde tussen Diksmuide en Kaaskerke. De gewezen kapelaan van Diksmuide Jozef van Ryckeghem beschreef na de oorlog zijn herinneringen aan het gebeuren: ' Een bijtende oostenwind zweepte over de hard toegevroren IJzervlakte. Aan de hemel joegen grauwe sneeuwwolken waartussen af en toe een bleke maan doorschemerde. Het was er stil. de kanonnen en mitrailleuses zwegen. Men hoorde zelfs geen geweerschot. Doch, opeens, hoor ! Stemmen, zingende stemmen, aarzelend eerst, vaster dan, aanzwellend, tot een machtig kerstlied. Ja, 't komt van over de IJzer, uit de loopgraven. De onzen, verstomd eerst, juichten begrijpend toe en uit Vlaamse soldatenborsten galmde als wedergroet een kerstlied. Wedergejuich der Duitsers ! Meer zang. Samenzang van 'Stille Nacht'. Er werd geroepen: 'Kerstnacht - Nacht van vrede, niet schieten!' Een der onzen waagt het hoofd boven de schansen, nog een, nog meer. Er wordt verbroederd. Sigaren, chocolade en allerlei snuisterijen worden elkaar toegeworpen. Een Duitse stem roept: 'Is daar niet een priester ? Dat hij nadere, als aandenken aan deze nacht willen wij u een gedachtenis overmaken.' Iets later vertoonde de Duitse officier met de wel erg Engels klinkende naam John William Anderson zich aan de overzijde van de IJzer. Anderson was majoor en bataljonscommandant van Ersatz Bataillon nr. 16, een onderdeel van de grotendeels Saksische 13e Gemischte Ersatz-Brigade van de IVe Ersatz-Division. Anderson was vergezeld door zijn ordonnans, die een in een deken gewikkeld remonstrans droeg. Dit religieuze object was door de mannen van Andersons' bataljon gevonden in de kolenkelder van de gasthuiskapel in Diksmuide waar het was verstopt door de voor het oorlogsgeweld gevluchte kloostergemeenschap van de gasthuiszusters van de Congregatie St. Vincentius à Paulo. Hij wou dit kostbare en nagenoeg ongeschonden object teruggeven aan de zusters en onderhandelde hierover met de inmiddels op de andere oever verschenen Guillaume 'Willy' Lemaire de Sart Lecomte, kapitein-commandant in het 1e Regiment Karabiniers. Die riep er Sabin Vendermeiren bij, een hulpaalmoezenier van de karabiniers die zich met een aantal brancardiers in een hulppost bij de zeepziederij - waar nu de IJzertoren staat - bevond. De IJzer was niet voldoende bevroren om ze te kunnen oversteken en daarom wierpen de karabiniers een lang stuk touw over het dunne ijs. Andersons' ordonnans stopte de remonstrans in een linnen zak en de karabiniers trokken het kostbare kleinood zo naar de linkeroever van de IJzer. Na elkaar te hebben gegroet, verdwenen beide officieren en hun gevolg opnieuw in de respectievelijke stellingen. Even hadden de wapens gezwegen aan de oevers van de bloedrivier....
Vandaag precies een eeuw geleden overleed de 33-jarige Hoogstraatse oorlogsvrijwilliger Jan Stoops. Hij was op 18 februari 1881 in Hoogstraten geboren in het gezinnetje van dagloner Lodewijk Stoops en Anne-Marie Jorissen. Voor de oorlog was Jan Stoops sigarenmaker en woonde hij in de Achtelsestraat bij zijn ouders. Op de eerste oorlogsdag meldde hij zich als oorlogsvrijwilliger op het Hoogstraatse stadhuis. Na een summiere infanterieopleiding te hebben gekregen, kwam hij eind oktober '14 als soldaat in de 4e compagnie 1/4 van het 1e Regiment Karabiniers aan het front terecht. Mogelijk heeft hij zelfs nog een deel van de IJzerslag meegemaakt, maar dat is niet heel duidelijk in zijn militaire stamboekdossier. Het staat echter wel vast dat hij nauwelijks een paar weken in de loopgrachten heeft doorgebracht, want half december '14 werd hij wegens ziekte van het front naar Calais geëvacueerd. Hij kwam uiteindelijk in een hulphospitaal in de Rue de la Rivière terecht waar hij op 21 december '14 om 17.40 u. bezweek aan wat zijn dossier omschrijft als 'tyfuskoorts'. Kort na de IJzerslag werden honderden Belgische militairen met tyfus of dysenterie gehospitaliseerd door de slechte hygiëne en het drinken van vervuild water in de loopgrachten. Jan Stoops was een van de velen die dit met de dood bekochten. Hij werd twee dagen later begraven op de stedelijke begraafplaats Calais Nord, waar hij tot op de dag van vandaag rust in graf nr. 224.
Vandaag een fragment uit het gedicht 'Droefheid' van de - in mijn ogen - te sterk als dichter onderschatte korporaal Daan Boens (zie ook mijn blog van 30.11.2014):
'Wij hebben samen in de posten en het slijk gewoeld, / en onze handen aan de steenen ruw-gebroken, / of onze harten, waar 't bloed scheen in verkoeld, / in de aarde, koortsig-dringend, als uit hoon verdoken./
Wij hebben lijken, rottend sinds een lang, lang jaar, / aan 't nooit versierde graf, met natte spaden ontdolven, - / de luchten waren zwart en vol granaat-misbaar, / en wij, we stonden loerend als een koppel wolven./
Wij hebben, in het brandend vuur, het werk volbracht, / van dieren, tegen dood en elementen strijdend, / van dompelaars, in over-luide bommenklacht,/ de hand van 's menschen ik-zucht en z'n moord vermijdend.'
Op de eerste foto ziet u het Fort van Kessel, onderdeel van de buitenste fortengordel van Antwerpen. In de onmiddellijke omgeving van dit fort sneuvelde op 4 oktober 1914 mijn oud-dorpsgenoot Karel De Bruyn. Hij was op 6 februari 1879 in Meer geboren in het gezin van dagloner Lodewijk De Bruyn en huisvrouw Joanna Maria Lochten. Karel vervulde in 1899-1900 als soldaat zijn militaire dienstplicht met stamnummer 105/7840 in het 5e Linieregiment. Hij was een handarbeider en woonde tot 1910 op het Meerse gehucht Werkhoven. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog woonde hij in de Mertensstraat nr. 20 in Antwerpen. Op 4 oktober '14 was het fort van Kessel kort voor de middag door het garnizoen onder leiding van kapitein - commandant Piraux ontruimd nadat het zwaar beschadigd was door de Duitse belegeringsartillerie. De meeste mannen waren naar het bos achter het fort gevlucht waar een aantal geïmproviseerde loopgrachten waren gegraven. In een van deze grachten werd Karel De Bruyn kort na de middag op slag gedood door een artillerievoltreffer. Volgens een nota in zijn militair stamboeldossier werd hij 'gansch verhakkeld' teruggevonden. Hij werd oorspronkelijk begraven in een veldgraf bij het fort maar later herbegraven op de BMB van Lier in graf nr. 196.
