Heel erg lang, heeft hij er over gezwegen. Als kind was ik nieuwsgierig, zeker na de lessen geschiedenis, wanneer we 't er over hadden gehad. De tweede wereldoorlog. Waarom die trouwens met hoofdletters moet geschreven worden, weet ik niet. Een wereldgebeuren was het wel, en hij heeft vreselijk lang geduurd. Toch, hoofdletters gebruik ik liever met respect naar het gebeuren toe. Hier dus niet. Het respect blijft me voor deze gruwel echt wel achterwege. 'k Krijg het gevoel dat ik nazi's of neo-nazi's ophemel, als ik hoofdletters zou begruiken. Niet dus!
Ik stelde hem vragen, want ik wist dat hij in Duitsland in een kamp had gezeten. Ik weet niet welk. Hij was geen prater, dat is hij nooit geweest. Ik stelde hem dus vragen, maar blijkbaar teveel, want boos snoerde hij me de mond. Ik moest er over ophouden. En dat deed ik dan, teleurgesteld, maar wél met respect. Ik voelde het aan alsof hij geleden had, zonder woorden. Empathisch ben ik altijd wel geweest, vermoed ik. Of, ik verbeeldde me dat gevoel... enfin, punt is, dat ik het zo aanvoelde. Nooit ofte nimmer durfde ik er hem nog over aanspreken. Heel lang heb ik met hem een rare relatie gehad. Wanneer ik, praatvaak, met hem alleen in de kamer was, wist ik niet wat zeggen. Niettegenstaande konden we samen wel heerlijk grappen. Nu weet ik wel beter, grappen doen een mens dikwijls ontsnappen aan de werkelijkheid. Later, toen ik volwassen werd, ging het praten met vader veel makkelijker. Achteraf bekeken vermoed ik dat hij het niet zo had, met spraakwatervallen als ik, hardop zeggend wat maar beter gedacht kon worden... Maar dàt, kan ik hem niet kwalijk nemen, mensen hebben nu eenmaal een voorkeur of voelen zich beter met bepaalde persoonlijkheden, da's normaal. Maar ook toen we wél gemakkelijk konden converseren, heb ik nooit nog de moed gehad hem te vragen over die oorlogsperiode. Ook van moeder heb ik nooit gehoord in welk kamp hij heeft gezeten. Misschien vraag ik het haar nog wel, als ze goed is. Ze is ondertussen immers 82. Wanneer ze niet teveel medicatie heeft ingenomen, kan ze nog erg goed mee in conversaties...
Terug naar vader... Op een dag, toen ik op bezoek was, met m'n oudste zoon, bij m'n ouders, stelde ook hij vragen. Hij had er -net als ik toen- in school over geleerd. Hij had een vriend, z'n grootvader had de jongen een litteken laten zien van een kogel waardoor hij gewond was geweest tijdens de oorlog. Voor mannekes van 11jaar is dit enorm indrukwekkend. Die gastjes hebben de neiging om aan te nemen dat, wanneer je iets ergs hebt meegemaakt, je een held bent. Een litteken staat daarvoor symbool. 'k Weet niet meer hoe we er zijn op gekomen, maar mijn zoon had iets geraakt bij m'n vader. Grootvader heeft toen dingen verteld, die ik nooit geweten heb. Die hij vroeger niet gezegd kreeg, nu wel. Ondertussen was er natuurlijk de 50-jarige vrijheid gevierd geweest. Waarvan ik me herinner dat moeder vertelde dat, telkens er beelden en getuigenissen over de oorlog op het nieuws kwamen, vader nachtmerries had. Nou, niet telkens, maar toch regelmatig. Hij wilde dus liever niet meer naar die uitzendingen kijken, bedoeld om de jongere mensen hun ogen te openen voor de echte betekenis van 'oorlog'. Vroeger vertelden ze wel eens over die ene droom van vader. Ze hadden nog geen kinderen. Moeder had in haar slaap, haar arm over vader 's borst gelegd. Hij sliep ook, maar door de druk van haar arm, had hij gedroomd dat hij in het kamp was. Een Duits bewaker had hem gegrepen en hij zag kans om zich te weren en in die Duitser z'n arm te bijten. Moeder was wakker geschrokken van de pijn. Z'n tanden hadden een wonde gevormd in haar arm. Ze heeft het hem niet kwalijk genomen, maar voor mij was dit voldoende om te weten dat een oorlog niet voorbij is, na het laatste schot.
Nu vertelde m'n vader aan m'n zoon over z'n deportatie. Over hoe hij overleefde in dat kamp. Hoe weinig z'n leven nog waarde had, voor hem. Hoe hij voor een pakje sigaretten, of wat meer eten, z'n leven waagde en zich opgaf om bommen te ontmijnen onder toezicht van die oorlogszuchtige Duitsers. Hij was toen een jaar of 17 en ging ervan uit dat hij niet lang meer te leven had. Hij zou liever sterven bij een explosie van zo'n bom, dan wie weet, een leven lang onderdrukt door hen te moeten leven in gevangenschap. Boe-oemmmmm!!!! en gedaan, zo simpel als dat. De 'ieder-voor-zich-strategie' die mensen ontwikkelen in slechte omstandigheden, maar toch, mekaar helpen waar het kan. Zijn vlucht. Geholpen door Den Duits, kon hij te voet terugkeren naar België. Een tocht van maanden, die hij te voet maakte. Duitse boeren gaven hem onderdak en eten, zodat hij verder kon. Zo heeft hij de duitse taal geleerd trouwens. Thuis mocht hij het nooit spreken van moeder, zij walgde ervan. Maar hij kon goed Duits en prees de Duitse burgers, er waren veel meer goede dan slechte Duitsers, verbeterde hij m'n moeder altijd. Zij... heeft nooit iets goeds over hen kunnen zeggen, maar had een inval van soldaten meegemaakt in hun huis. M'n grootmoeder is in de oorlog bevallen, maar m'n grootvader was toen al lang overleden. Er wordt niet over gepraat, of ja, toch wel, maar er wordt een draai aan gegeven. M'n moeder en grootmoeder 's walging van de Duitsers komt niet uit het niets, dat weet ik wel zeker.
En dan zijn er de hoofdbrok gedupeerden, waarover we lezen, beelden zien in documentaires. De honderden, duizenden, miljoenen slachtoffers door die oorlog. Telkens ik het zie, lees, zet het me aan't denken. Droevig. Triest. Gedégouteerd. Het is niet fair, dat wij, hier en nu, ons afvragen hoe de mensen zo naïef konden zijn en alles zomaar geloven wat die Duitste propagande hen voorkauwde. Maar, ik weet immers, dat wij, moderne mensen nog steeds even beïnvloedbaar zijn als er nog zo'n charlatan de macht moest kunnen grijpen...
