06-01-2012 om 22:38 geschreven door Eric De Bruyn  

06-01-2012 om 22:38 geschreven door Eric De Bruyn  

06-01-2012 om 21:54 geschreven door Eric De Bruyn  

05-01-2012 om 22:08 geschreven door Eric De Bruyn  

04-01-2012 om 23:11 geschreven door Eric De Bruyn  

04-01-2012 om 22:19 geschreven door Eric De Bruyn  

01-01-2012 om 23:40 geschreven door Eric De Bruyn  

30-12-2011 om 22:02 geschreven door Eric De Bruyn  

30-12-2011 om 00:43 geschreven door Eric De Bruyn  

30-12-2011 om 00:00 geschreven door Eric De Bruyn  

Een boecxken van een nieuwe creature (Jan Pelgrim Pullen) XVIB

[Teksteditie: L. Reypens S.J. (ed.), “Pullen’s tractaatje ‘Van een nieuwe creature’”, in: Ons Geestelijk Erf, jg. XVIII (1944), nr. I, pp. 126-213 = Van een nieuwe creature ed. 1944]

Genre

Een mystiek traktaatje.

Auteur

De priester, predikant en biechtvader Jan Pelgrim Pullen die volgens het opschrift van de tekst in ’s-Hertogenbosch verbonden was aan de Sint-Jan. Hij werd circa 1550 geboren in het Noord-Limburgse Venray en overleed te ’s-Hertogenbosch in 1608.

Situering / datering

Het traktaatje, dat in de tweede helft van de zestiende eeuw dient geplaatst, bleef in kopie bewaard in twee handschriften (de autograaf bleef niet bewaard).
- Handschrift B: hs. Brussel, Koninklijke Bibliotheek, nr. 4920-21, fol. 1r-68v. De taal is hier Brabants.
- Handschrift E: hs. Leuven, Theologische Faculteit S.J., nr. 346 K 10, pp. 70-135. Hier is de taal Vlaams.
Rijpens drukte de tekst af naar B, met verwijzingen naar de varianten in E. [ed. 1944: 156-157]

Inhoud / thematiek

Zie voor een uitgebreide samenvatting van de dertien hoofdstukjes ed. 1944: 127-139. De thematiek wordt handig en beknopt weergegeven door de ondertitel van de tekst: Waer-in geleert wort hoe een mensche door oedtmoedicheyt ende saechtmoedicheyt, door veel laten ende lyden etc. sal comen tot een gelycheyt ende onveranderlycheyt in alle dingen ende soo waerachtelijck Godt sal beschouwen ende met Hem vereenicht ende overformt ende eene nieuwe creature in Godt worden sal [ed. 1944: 158]. De tekst staat in de traditie van Ruusbroec en leert, onder invloed van andere mystici zoals Johannes Tauler (XIV) en Claesinne van Nieuwlant (XVI), hoe de mens door Christus na te volgen en zich af te keren van de wereldse ijdelheden op mystieke wijze één kan worden met God.

Receptie

Pelgrim Pullen schreef zijn teksten niet voor een breed publiek, maar wel voor persoonlijk gebruik. Onderhavige tekst is blijkbaar gericht aan één bepaalde priester die behoorde tot Pullens gelijkgezinde kennissenkring [ed. 1944: 127/145/154]

Profaan / religieus?

Manifest religieus.

Persoonlijke aantekeningen

Reypens noteerde in de inleiding bij de tekst: ‘Dit alles belet niet, dat Pullen’s tractaatje Van een nieuwe creature voor ons een diamant blijft van het echtste soort. Wel moeten we betreuren dat het zo ongeslepen bleef. Herhalingen, onduidelijkheden, slordige zinsbouw, met veranderingen van onderwerp en onlogische constructie, gebrek aan compositie en overzichtelijkheid komen er wel in voor; maar de inhoud is van het hoogste en beste dat echte mystiek ons kan geven’ [ed. 1944: 155]. Ons deed Pullens vol herhalingen en wazigheden zittende werkstukje eerder denken aan wat Roger Marijnissen ooit schreef in verband met zijn zoektocht naar laatmiddeleeuwse teksten die de geschilderde wereld van Jeroen Bosch zouden kunnen verhelderen: ‘De lectuur van de drukken die in Bosch’ tijd verschenen, is vooral een vermoeiende bezigheid. Men heeft spoedig zijn bekomst van het zaniken over gulzigheid, wereldse levenswandel, de zeven hoofdzonden en der zielen zaligheid. Het zoveelste vroom tractaatje vermag de aandacht niet meer te wekken’ [Marijnissen 1977: 13]. Probatum est! Ondanks het feit dat er via de stad ’s-Hertogenbosch een duidelijke link is tussen Bosch en Pullen, moeten we helaas vaststellen dat beider wereldvisie mijlenver uit elkaar ligt en dat lezing van dit mystieke traktaatje dus een nuloperatie oplevert wat verbanden met Bosch betreft. In het eerste deel van Knuvelders Handboek tot de Geschiedenis der Nederlandse Letterkunde [1970, p. 472] krijgt Pullen overigens een half regeltje toebedeeld. Hetzelfde is het geval in Nederlandse Literatuur, een geschiedenis [1993, p. 209].

[explicit 26 december 2011]

26-12-2011 om 18:21 geschreven door Eric De Bruyn  

19-12-2011 om 00:00 geschreven door Eric De Bruyn  

12-12-2011 om 22:00 geschreven door Eric De Bruyn  

THE CANTERBURY TALES (Geoffrey Chaucer) XIVd

[Teksteditie Middelengels: Larry D. Benson e.a. (eds.), The Riverside Chaucer. Oxford, 1987 (3), pp. 23-328 = The Canterbury Tales ed. 1987]
[Teksteditie modern Engels: Nevill Coghill (vert.), Geoffrey Chaucer. The Canterbury Tales. Translated into modern English. Penguin Classics, Harmondsworth, 1972 (1ste editie: 1951) = The Canterbury Tales ed. 1972]
[Nederlandse vertaling: Ernst van Altena (vert.), Geoffrey Chaucer. De Canterbury-verhalen. Vertaald, ingeleid en van aantekeningen voorzien. Ambo-klassiek, Baarn, 1995 = The Canterbury Tales ed. 1995]

Inleiding

Canterbury is een vriendelijk provinciestadje, gelegen tussen Dover en Londen en gebouwd aan weerszijden van een schattig riviertje (de Stour). Canterbury is de hoofdstad van de Church of England (de anglicaanse kerk dus) en wordt gedomineerd door haar kathedraal, de zetel van de aartsbisschop. Kort na 597 werd een eerste versie van deze kathedraal gebouwd door Sint-Augustinus (niét de kerkvader!), die vanuit Rome naar Canterbury kwam om aan de Angelsaksen het christendom te prediken. Augustinus werd de eerste aartsbisschop van Engeland (toen nog katholiek en niet protestants-anglicaans uiteraard).

De bekendste aartsbisschop van Canterbury is echter ongetwijfeld Thomas Becket (1120-1170), die op 29 december 1170 in de kathedraal vermoord werd door vier ridders van koning Henry II Plantagenet. De koning en de aartsbisschop waren goede vrienden maar hadden een meningsverschil over de vraag of geestelijken onder het kerkelijk dan wel het wereldlijk recht vielen. Op een bepaald moment moet de koning – in een slechte bui – iets gezegd hebben in de trant van ‘who will deliver me from this low-born clerk!’ en de vier ridders interpreteerden dit al te letterlijk: om de koning te plezieren staken ze Thomas neer. Deze werd in zijn eigen kathedraal begraven, waarna al zeer snel een aantal mirakelen plaatsgrepen (het eerste zes dagen na de moord). Twee jaar later, in 1172, werd Thomas dan ook reeds heilig verklaard en Canterbury werd een bedevaartsoord.

Dit laatste gegeven speelt een centrale rol in wat algemeen als het meesterwerk van de Middelengelse literatuur wordt beschouwd: The Canterbury Tales, geschreven door Geoffrey Chaucer (ca. 1342-1400) tijdens de laatste decennia van de veertiende eeuw. In rijmende verzen (enkele gedeelten in proza niet te na gesproken) beschrijft Chaucer hoe een dertigtal pelgrims (waaronder hijzelf) op bedevaart gaan van Londen naar Canterbury. Om de tijd te doden spreken zij af om onderweg elk vier verhalen te vertellen, twee op de heenreis en twee op de terugreis. Normaal zou dit dus geleid hebben tot zo’n 120 verhalen, maar Chaucer stierf vóór hij het werk kon voltooien. Het resultaat is dat er slechts 24 verhalen zijn: 20 volledige, 2 onafgewerkte en 2 die met opzet door de pelgrims onderbroken worden, omdat zij het verhaal in kwestie vervelend vinden. Eén van de twee vertellers die de mond gesnoerd worden, is overigens Chaucer zelf (wat bewijst dat de man zin voor humor had).

Ondanks het onvoltooide karakter worden The Canterbury Tales zoals gezegd toch algemeen beschouwd als hét hoogtepunt van de Middelengelse literatuur en zelfs als één van de drie werken die je moet gelezen hebben om de middeleeuwen echt te kunnen begrijpen (de andere twee zijn Dante’s La Divina Comedia en de Roman de la Rose van de Fransen Guillaume de Lorris en Jean de Meun). Chaucer geeft ons een prachtig beeld van de middeleeuwse maatschappij, omdat alle sociale klassen (van molenaar en schipper tot ridder en monnik) vertegenwoordigd zijn, en bovendien past elk verhaal perfect bij het karakter van degene die aan het vertellen is. Wanneer men Chaucer leest, dan heeft men vaak de indruk dat men luistert naar een moderne auteur, wat vrij zeldzaam is in het geval van teksten uit de middeleeuwen. Dat komt niet alleen omdat een aantal van Chaucers verhalen erg pikant en gewaagd zijn, maar ook omdat zijn schrijfstijl aantrekkelijk is en zijn boek heel wat humor en goedmoedigheid bevat. In de Uitleiding zal nader ingegaan worden op de vraag of men The Canterbury Tales met recht tot de literatuurcanon mag rekenen. Hieronder wordt echter eerst elk verhaal van de Tales apart samengevat en besproken.

General Prologue [Fragment I, Group A, vs. 1-858]

“In april, wanneer zoete regenbuien de maartse droogte doordringen, verlangen de mensen om op pelgrimstocht te gaan, onder meer naar Canterbury, naar het graf van de H. Thomas Becket. De auteur bevindt zich in The Tabard, een herberg in Southwark (ten zuiden van Londen), en staat op het punt om samen met een dertigtal andere pelgrims naar Canterbury te vertrekken. Deze medereizigers worden vervolgens uitgebreid één voor één voorgesteld en beschreven. De auteur kondigt dan aan dat hij een nauwkeurig verslag zal schrijven van deze pelgrimstocht en verontschuldigt zich op voorhand voor het soms ruwe taalgebruik dat een aantal van de reizigers in de mond nemen. Na het avondmaal stelt de waard van de herberg voor om mee te reizen en bovendien heeft hij een idee om onderweg de verveling te verdrijven: elke pelgrim moet vier verhalen vertellen, twee op de heenweg en twee op de terugweg, en wie het beste verhaal vertelt, krijgt bij de terugkeer een gratis maaltijd aangeboden. Iedereen vindt dit een aardig voorstel en ’s anderendaags, kort na het vertrek, worden strootjes getrokken om de eerste verteller aan te duiden: het is de ridder.”

The Knight’s Tale [Fragment I, Group A, vs. 859-3.108]

Deel 1

“Nadat hij het rijk van de Amazones heeft veroverd, keert hertog Theseus terug naar zijn vaderstad Athene, samen met Hippolyta (de Amazonekoningin die zijn vrouw is geworden) en haar zuster Emily. Onderweg komt hij een groep huilende vrouwen tegen die erover klagen dat koning Creon (die hun stad, Thebe, heeft veroverd) hen niet wil toelaten om de beenderen van hun verslagen echtgenoten te begraven. Zij roepen Theseus’ hulp in. Deze laatste vertrekt onmiddellijk naar Thebe en verslaat Creon. Op het slagveld worden achteraf twee Thebaanse prinsen gevonden. Theseus laat hen als krijgsgevangenen naar Athene overbrengen en is van plan hen nooit meer vrij te laten. De prinsen zijn twee neven: Arcita en Palamon.
Op een dag krijgt Palamon vanuit het raam van zijn gevangenistoren de wondermooie Emily in het vizier en hij wordt meteen verliefd op haar. Arcita ziet haar echter eveneens en ook bij hem is het liefde op het eerste gezicht. De twee neven maken klinkende ruzie over de vraag wie nu de minnaar van Emily mag worden: Palamon voert aan dat hij haar als eerste zag, terwijl Arcita stelt dat hij het meisje liefheeft als een menselijk wezen (Palamon dacht namelijk eerst dat het om de godin Venus ging).
Het toeval wil dat een tijd later Arcita wordt vrijgelaten, dankzij de voorspraak van een oude vriend die goed overeenkomt met Theseus. Hij wordt echter wel verbannen en zal gedood worden, als hij ooit nog naar Athene terugkeert. Hij klaagt erover dat hij nu nooit meer in staat zal zijn Emily terug te zien en stelt dat Palamon gelukkiger is dan hijzelf, omdat deze laatste Emily nog elke dag vanuit zijn gevangenis kan zien. Palamon denkt echter op zijn beurt dat Arcita de gelukkigste is, omdat deze een oorlog zal kunnen beginnen tegen Theseus, en als hij deze oorlog wint, zal hij Emily kunnen huwen.”

Het thema van dit verhaal is duidelijk: de strijd om de liefde (twee mannen beminnen één en dezelfde vrouw). Bovendien is dit een verhaal over ridders, verteld door een ridder. ‘Ridderlijkheid’ (zeg maar: hoofsheid) is dus een tweede belangrijk thema en op die manier is het onderwerp van dit verhaal een weerspiegeling van het karakter van de verteller (Theseus helpt de huilende vrouwen onmiddellijk, hij verslaat Creon op een ridderlijke wijze, Palamon beschuldigt Arcita ervan geen waardige ridder te zijn omdat deze laatste de vrouw wil beminnen die Palamon éérst beminde, en de twee neven worden beiden verliefd op het eerste gezicht, wat typerend is voor de ‘hoofse liefde’ in de middeleeuwen).

Chaucer was een uitstekende verzenschrijver, iets wat je eigenlijk pas echt kan appreciëren als je talloze andere middeleeuwse epische teksten hebt gelezen, die vaak vol stoplappen en onduidelijke passages zitten. Het hierboven samengevatte eerste deel bevat – verborgen tussen de (talrijke) regels – zelfs een dot van een liefdesgedichtje, dat ook in de modern-Engelse versie van Nevil Coghill nog klinkt als een ruisend beekje en niet moet onderdoen voor het talent van een Shakespeare:
“And with a deep and piteous sigh he said:
‘The freshness of her beauty strikes me dead,
Hers that I see, roaming in yonder place!
Unless I gain the mercy of her grace,
Unless at least I see her day by day,
I am but dead. There is no more to say.’”

Het merkwaardige vers 887 heeft overigens met zijn prachtige beeldspraak altijd al onze aandacht getrokken. De ridder zegt dat hij een stuk van zijn verhaal wil overslaan, omdat hij nog een groot veld te bewerken heeft en het bewuste vers luidt dan: And wayke been the oxen in my plough. In de hertaling van Coghill klinkt het zo mogelijk nog mooier: Weak are my oxen for such mighty stuff. Ernst van Altena vertaalde: God weet dat ‘k nog een zeer groot veld moet ploegen / En ‘k kan mijn ossen niet méér laten zwoegen. Het zal wel aan onze perverse geest liggen, maar dat vers roept bij ons steeds het beeld op van een man die net is klaargekomen bij een prachtig geschapen vrouw, die echter onverzadigbaar is en nóg meer wil: mijn ossen zijn te zwak om zulk een drassig veld te ploegen …

Deel 2

“Gedurende twee jaren leeft Arcita in ellende en verdriet, tot hij op een dag bezocht wordt door de god Mercurius, die hem beveelt naar Athene terug te keren. Arcita vertrekt, vermomd als arbeider, en wordt slaaf aan het hof van Theseus waar hij een zeer goede indruk maakt. Na nog eens twee jaren wordt hij voor drie jaar de kamerdienaar van Theseus. Zeven jaar na de vrijlating van Arcita ontsnapt Palamon uit zijn gevangenis. Hij verbergt zich buiten Athene, waar hij toevallig Arcita tegenkomt. Ze beginnen opnieuw ruzie te maken over Emily en besluiten de volgende ochtend te duelleren. ’s Anderendaags worden de duellerende neven echter betrapt door Theseus: zij vertellen hem wie zij zijn en vragen om gedood te worden. Theseus staat op het punt dit verzoek in te willigen, maar de koningin, haar zuster Emily en de hofdames smeken om genade. Theseus schenkt de twee jongemannen dan vergiffenis en draagt hen op over een jaar terug te keren met honderd ridders voor een veldslag die zal beslissen wie er met Emily mag huwen.”

In de passage over het Lot (Fortuna) (p. 64 in de Penguin-hertaling) hebben we te maken met de typisch middeleeuwse vermenging van christelijke godsdienst en antieke mythologie.

Deel 3

“Theseus laat een enorm stadion bouwen, met tempels voor Venus, Mars en Diana. Op een zondag arriveren de twee legers. Palamon bidt in de tempel van Venus, Emily in die van Diana en Arcita in die van Mars. Diana laat Emily weten dat zij met één van de twee ridders zal moeten huwen. Palamon en Arcita vernemen beiden dat hun gebed verhoord zal worden en dat zij de overwinning zullen behalen. In de hemel is er ruzie tussen Mars en Venus, maar de oude en wijze Saturnus belooft Venus dat haar Palamon zal overwinnen.”

Deel 4

“Op de ochtend van de veldslag besluit hertog Theseus dat er geen dodelijke wapens mogen gebruikt worden en dat de gewonden niet mogen gedood worden, om een bloedbad te vermijden. De veldslag begint en uiteindelijk wordt Palamon zo erg gewond dat hij het slagveld moet verlaten. Arcita is dus de overwinnaar, maar terwijl hij een ronde door het stadion maakt, schiet Pluto vanuit de onderwereld een bliksem naar boven. Arcita’s paard schrikt en werpt zijn berijder op de grond: hij is zwaar gewond en sterft. Enkele jaren later zoekt het Parlement van Athene een middel om de Thebanen in bedwang te houden, en daarom wordt Palamon naar Athene geroepen om uiteindelijk toch met Emily te huwen.”

The Knight’s Tale is een vrije, sterk bekortende bewerking van Boccaccio’s Il Teseida delle nozze d’Emelia [Het verhaal van Theseus betreffende het huwelijk van Emelia], geschreven rond 1339-41. Chaucers versie kan beschouwd worden als een middeleeuwse ridderroman met filosofische inslag. Een ridderroman (chivalric romance) is een fictief avonturenverhaal, vaak met bovennatuurlijke elementen, over beroemde koningen en ridders, geschreven in de volkstaal. Deze koningen en ridders gaan een strijd aan om een vrouw te behagen die het voorwerp is van hun hoofse liefde. De pseudohistorische stof van deze verhalen komt uit drie bronnen: de geschiedenis van Griekenland en Rome, de geschiedenis van Frankrijk en de geschiedenis van Engeland. The Knight’s Tale speelt zich af in het oude Griekenland.

Het verhaal van de ridder past uitstekend bij het karakter van zijn verteller die volgens de Algemene Proloog een zeer gedistingeerd en wijs man is. Uit The Miller’s Prologue, die onmiddellijk op dit verhaal aansluit, blijkt dat de andere pelgrims, maar vooral de edelen onder hen, de geschiedenis van Arcita en Palamon verheven en onthoudenswaard vinden. Op ons maakt het verhaal van de ridder echter een bijzonder saaie, naïeve, oninteressante en verwarde indruk, vooral in de laatste twee delen. Niets wijst er nochtans op dat Chaucer de ridder wou voorstellen als een weinig spirituele liefhebber van loze verhaaltjes over vrouwen en vechten. Het is wel zeer waarschijnlijk dat Chaucer een nog onvoltooide bewerking van de Teseida had klaarliggen en dat hij deze verder afgewerkt heeft om ze in zijn Canterbury Tales in te passen. Interessant om weten is dan dat de Teseida 9.904 verzen telt, en de Knight’s Tale ‘slechts’ 2.249: dit verklaart niet alleen de manifeste oppervlakkigheid van Chaucers bewerking, onder meer op het psychologische vlak (geen enkel personage weet het medeleven van de lezer op te wekken), maar laat ook vermoeden dat het origineel van Boccaccio nog een stuk langdradiger moet zijn. Al met al vormt dit eerste verhaal van The Canterbury Tales niet echt een ideale binnenkomer. Wellicht besefte Chaucer dit zelf ook, en zette hij daarom als tegendosis het verhaal van de molenaar op de tweede plaats.

The Miller’s Prologue [Fragment I, Group A, vs. 3.109-3.186]

“De waard vraagt de monnik of hij een verhaal wil vertellen dat even goed is als dat van de ridder, maar hij wordt brutaal onderbroken door de dronken molenaar Robin, die erop staat dat hij zijn verhaal éérst mag vertellen. Chaucer verontschuldigt zich bij de lezer voor het ontuchtige verhaal dat hij nu moet navertellen, maar de molenaar is nu eenmaal een ruwe kerel en wie bang is geshockeerd te worden, wordt aangeraden meteen maar een ander verhaal te nemen.”

The Miller’s Tale [Fragment I, Group A, vs. 3.187-3.854]

“Een oude timmerman (John) heeft een mooie jonge vrouw (Alison) én een kostganger, een jonge student (Nicholas). Alison wordt door deze laatste het hof gemaakt en ook door de koster van het dorp. Nicholas slaagt erin Alison te overreden om met hem naar bed te gaan, maar daarvoor moet eerst de timmerman uit de buurt zijn. Nicholas maakt John dus wijs dat er een nieuwe zondvloed op komst is en dat hij drie badkuipen onder het dak moet hangen, één voor hemzelf, één voor zijn vrouw en één voor Nicholas. ’s Avonds kruipen ze alle drie in hun badkuip, maar als de timmerman vast slaapt, dalen Alison en Nicholas weer af om samen naar bed te gaan. Diezelfde nacht verschijnt de koster (Absalon) onder het raam van Alison om haar zijn liefde te verklaren. Zij stemt er enkel in toe om hem één kus te geven: ze steekt haar naakte achterwerk uit het raam en Absalon zoent niet haar lippen maar haar billen. Absalon ontsteekt daarop in woede en loopt naar de smid om een heet ijzer te halen. Daarmee keert hij terug naar Alison om nog een zoen af te smeken. Deze keer steekt echter Nicholas zijn blote billen naar buiten en hij laat bovendien een harde wind, recht in Absalons gezicht. Deze duwt onmiddellijk het hete ijzer tegen Nicholas’ achterwerk, zodat de student begint te roepen om water. De timmerman, die deze kreten hoort, denkt dat de zondvloed eraan komt, snijdt het touw van zijn badkuip door en dondert naar beneden. De buren die op het lawaai afkomen, geloven het verhaal van de timmerman niet, aangezien Alison en Nicholas zeggen dat hij gek geworden is.”

Dit vrij triviale en pikante verhaal past natuurlijk goed bij het ruwe karakter van de molenaar die in de Algemene Proloog als volgt wordt voorgesteld: A wrangler and buffoon, he had a store / Of tavern stories, filthy in the main. Molenaars hadden in de middeleeuwen sowieso een slechte reputatie, en bij Chaucer is dit niet anders: volgens de Algemene Proloog is de molenaar een sterke, knoestige man met een rosse baard (als van een zeug of vos), een wrat op zijn neus en een grote mond. Roodharigheid werd in de middeleeuwen argwanend bekeken, als iets des duivels. De molenaar steelt graan van zijn klanten, draagt een blauwe kap (blauw is in de middeleeuwen onder meer de kleur van het bedrog) en speelt doedelzak (een instrument dat geassocieerd werd met de lagere klassen en met losbandigheid en onkuisheid). Na de ridder, die de adel vertegenwoordigde, is de molenaar een typisch exemplaar van de middeleeuwse lagere klasse.

Het verhaal, waarvan geen voorbeeld bekend is, behoort tot het genre van de fabliau: een kort, amusant verhaal, vaak ook obsceen, dat meestal een kritiek inhoudt op de vrouwen, op het huwelijk en op de clerus. Typische personages zijn de jaloerse of pantoffelheldachtige echtgenoot, de doortrapte schelm, de ontrouwe gehuwde vrouw en de geile clericus. The Miller’s Tale is natuurlijk flink obsceen (Chaucer verontschuldigt zich zelfs omdat hij het moet navertellen, ironisch uiteraard), maar ook erg amusant en boeiend verteld, boeiender in elk geval dan het nogal langdradige verhaal van de ridder. The Riverside Chaucer merkt in dit verband wat venijnig op: ‘The Miller thus offers not merely a change in tone but what seems a positive alternative to the Knight’s idealism, which fails to take account of a great deal in life, including a sense of fun’.

The Reeve’s Prologue [Fragment I, Group A, vs. 3.855-3.920]

“Het verhaal van de molenaar lokt verschillende reacties uit, maar de meesten moeten er toch om lachen. Behalve de oude rentmeester (reeve) Osewald, die zelf ook timmerman is (vergelijk de Algemene Proloog). Hij scheldt een beetje op de molenaar, geeft vervolgens vol zelfkennis een preekje over de ondeugden van oude mannen en kondigt aan dat hij de molenaar zal terugbetalen met een verhaal waarin een molenaar belachelijk wordt gemaakt.”

The Reeve’s Tale [Fragment I, Group A, vs. 3.921-4.324]

“In de buurt van Cambridge woont Symkyn de molenaar, die geregeld graan steelt van zijn klanten. Op een dag brengen John en Aleyn, twee studenten van Cambridge, graan naar de molen en zij gaan er prat op dat de molenaar hén niet zal kunnen bedotten. Maar Symkyn doet hun paard op hol slaan en terwijl zij het dier proberen te vangen, rooft hij een deel van hun graan. Het is al avond als de twee klerken eindelijk hun hengst te pakken hebben, en zij krijgen de toelating om te blijven eten en slapen in de molen. Er is echter slechts één slaapkamer, zodat John en Aleyn bij de molenaar, zijn pronte vrouw, zijn volslanke dochter en zijn nog in de wieg liggende baby moeten slapen. In het midden van de nacht kruipt Aleyn bij de dochter in bed en heeft gemeenschap met haar. Ondertussen gaat John het wiegje van de kleine verzetten en als de molenaarsvrouw even opstaat om naar de baby te kijken, komt zij in het duister in het bed van John terecht, die met haar zijn gangen gaat. In de vroege ochtend verlaat Aleyn het bed van de dochter maar omdat het wiegje verplaatst is, komt hij naast de molenaar terecht en – denkend dat het zijn collega is – vertelt hij deze wat hij met de dochter gedaan heeft. De molenaar wordt razend en er ontstaat een handgemeen, waarbij de molenaar door zijn eigen vrouw per ongeluk bewusteloos wordt geklopt. De studenten ontsnappen, en nemen (zonder te betalen) hun gemalen graan én het brood dat de molenaar van het gestolen graan had gebakken, mee.”

Dit verhaal over een bedrogen molenaar wordt door de rentmeester dus verteld om de molenaar zijn verhaal over een bedrogen timmerman betaald te zetten (de rentmeester is zelf namelijk ook een timmerman). Dit past goed bij het karakter van de rentmeester die oud en ervaren is en niet bepaald het type lijkt om zich op de kop te laten zitten (zie de Algemene Proloog). Het verhaal van de rentmeester is weer een voorbeeld van een fabliau. Het vertoont een sterke gelijkenis met het zesde verhaal van de negende dag uit de Decamerone, maar is hoogstwaarschijnlijk een vrije bewerking van een Franse fabliau die in verschillende versies bewaard bleef. Chaucer maakt hier (voor de eerste maal in de Engelse literatuurgeschiedenis) gebruik van dialect om een komisch effect te bereiken: de twee studenten spreken namelijk een Noord-Engels dialect, dat door Chaucer erg aardig wordt weergegeven. Het verhaal van de rentmeester is even beknopt en vlot verteld als dat van de molenaar, maar zit ten gevolge van enkele psychologische leemtes (bijvoorbeeld Aleyn die de dochter bekruipt, zonder dat deze ook maar in het minst protesteert: in het Decamerone-verhaal wordt dit veel beter verantwoord), toch net iets minder sterk in elkaar.

The Cook’s Prologue [Fragment I, Group A, vs. 4.325-4.364]

“De kok is erg geamuseerd door het verhaal over de bedrogen diefachtige molenaar, maar wordt door de waard al lachend op zijn eigen ondeugden als kok gewezen. De kok zelf lacht nu maar groen en belooft op de terugweg van Canterbury naar Londen een verhaal over een herbergier te vertellen. Eerst zal hij echter een ander verhaal ten beste geven.”

The Cook’s Tale [Fragment I, Group A, vs. 4.365-4.422]

Chaucer heeft het verhaal over het losbollige knechtje Perkyn (Pierke dus) nooit voltooid, maar alles wijst erop dat het weer een fabliau (zich afspelend in Londen deze keer) zou geworden zijn. Zijdelings interessant (en een bewijs dat niet alleen over Bosch àlles reeds een keer geschreven werd) is dat een zekere meneer Stanley in een tijdschriftartikel ooit heeft trachten aan te tonen dat het verhaal van de kok zoals wij het kennen, wél volledig afgewerkt was (zie The Canterbury Tales ed. 1987: 853).

Introduction to the Man of Law’s Tale [Fragment II, Group B1, vs. 1-98]

De onvoltooid gebleven Canterbury Tales zijn overgeleverd in tien fragmenten of tekstgroepen, die nu eens aangeduid worden met een Romeins cijfer, dan weer met een hoofdletter. De afzonderlijke verhalen vormen groepen omdat zij via de overgangen en prologen naar elkaar verwijzen, zoals duidelijk het geval was met de vier verhalen die wij tot nog toe bespraken. Deze vier verhalen, die aansluiten bij de Algemene Proloog, moeten bovendien manifest aan het begin van de Tales geplaatst worden. De volgorde van de overige tekstgroepen is echter heel wat minder duidelijk en wil in de moderne edities dan ook nogal eens verschillen. Wij volgen hier de volgorde van The Riverside Chaucer (1987), nog steeds dé standaardeditie van het verzamelde werk van Chaucer.

“Bij de aanvang van dit fragment neemt de waard het woord. Hij ziet dat het tien uur ’s morgens is en vraagt aan de advocaat om zijn verhaal te vertellen. Deze laatste heeft echter naar eigen zeggen op dat moment weinig inspiratie. Hij verwijst vervolgens naar Chaucer, die naar verluidt weliswaar vaak onhandig is als het op metrum en rijm aankomt (een mooi staaltje van Chaucers zelfrelativerende humor, en niet het laatste in de Tales), maar die toch al bijna alle verhalen, vooral over de liefde, verteld heeft (behalve wanneer het over incest gaat): Hij heeft toch over minnaars meer geschreven / dan zelfs Ovidius in heel diens leven (vertaling Ernst van Altena). Het liefst zou de advocaat de Metamorphosen citeren, en hij begint dan toch maar aan zijn verhaal.”

The Man of Law’s Prologue [Fragment II, Group B1, vs. 99-133]

“Deze proloog, net als het verhaal van de advocaat zelf geschreven in stanza’s met rime royal, houdt een verwerping van de armoede in en een lofrede op de rijkdom. De advocaat zal een verhaal vertellen dat hij onlangs van een koopman heeft gehoord.”

The Man of Law’s Tale [Fragment II, Group B1, vs. 134-1.162]

Deel 1

“Een aantal Syrische kooplui reizen naar Rome, waar ze de mooie dochter van de keizer, Custance, leren kennen. Terug thuis vertellen ze hun sultan over het bestaan van Custance en hij wil haar onmiddellijk huwen. Vooraleer hij dat kan doen, moet hij echter gedoopt worden. Als alles daarvoor geregeld is, wordt Custance naar Syrië gebracht. De moeder van de sultan vindt echter dat hun godsdienst (de islam) verraden werd, en zij maakt een plan om haar zoon en heel zijn gedoopt gezelschap te vermoorden.”

Deel 2

“Het plan van de moeder wordt uitgevoerd en Custance wordt op een boot zonder roer gezet. Dankzij de Goddelijke Voorzienigheid overleeft zij de gevaarlijke zeereis en uiteindelijk arriveert zij in Engeland, waar zij opgenomen wordt in de familie van een constable (een soort lokale heerser). Custance slaagt erin de vrouw van de constable te bekeren tot het christendom, en kort daarna wordt ook de constable zelf christen. Maar dan laat een ridder zijn begerig oog op Custance vallen. Zij wijst hem af, waarna de ridder de vrouw van de constable vermoordt met de bedoeling de schuld op Custance af te schuiven. Als de moord ontdekt wordt, komt de constable net terug van een reis, en de koning, Alla, is bij hem. Alla kan niet geloven dat Custance schuldig is en de ridder moet op de bijbel zweren dat zij inderdaad de moordenares is: de ridder wordt door de hand van God neergebliksemd. Alla huwt dan met Custance, en terwijl hij op oorlogspad is in Schotland, schenkt zij het leven aan een zoon, Maurice. Men stuurt de koning een brief, maar de moeder van Alla (die Custance ongunstig gezind is) verandert deze brief en laat uitschijnen dat Custance een soort van duivel ter wereld heeft gebracht. Alla antwoordt dat moeder en kind goed moeten verzorgd worden, omdat het Gods wil is. Déze brief wordt eveneens door de moeder onderschept, en zij schrijft aan de constable dat Custance en haar zoon moeten verbannen worden op het schip waarmee zij daarvoor gearriveerd was. Iedereen is wanhopig, maar de opdracht wordt uitgevoerd.”

Deel 3

"Koning Alla ontdekt wat zijn moeder gedaan heeft en veroordeelt haar tot de doodstraf. Ondertussen landt Custance ergens op een kust, waar de plaatselijke heerser haar bijna verkracht, maar de Heilige Maagd redt haar. Custance vaart verder, de Middellandse Zee op, en wordt uiteindelijk opgepikt door een Romeinse senator, die naar Syrië was gereisd om aldaar de misdaad van de moeder van de sultan te wreken. Custance woont een tijdje bij de familie van de senator. Alla gaat dan op bedevaart naar Rome, komt te weten dat Custance en haar zoon nog steeds leven, vertelt hen de ware toedracht over de verbanning en gaat met hen naar de keizer. Custance vertelt deze dat zij zijn dochter is. Eind goed, al goed: Maurice, de zoon, wordt later keizer en na Alla’s dood keert Custance terug naar Rome, waar zij verder een vroom en gelukkig leven leidt tot aan haar eigen dood.”

Dit verhaal, een christelijke romance (liefdesgeschiedenis) waarvan de thematiek draait rond verbanning en terugkeer onder het oog van de Goddelijke Voorzienigheid, gaat uiteindelijk terug op een Anglo-Normandische wereldkroniek die rond 1334 geschreven werd door de dominicaan Nicholas Trevet (of Trivet). De Sergeant of the Law behoort tot de intellectuele klasse en weer laat Chaucer het verhaal overeenstemmen met het karakter van de verteller. Volgens de Algemene Proloog is deze hoge advocaat of noted excellence en his sayings were so wise. Het verhaal bewijst ook dat hij een eerbare, intelligente man is die goed op de hoogte is van heel wat zaken. Hij is ook godsdienstig aangelegd (zie de verwijzingen naar de bijbel) en ‘discreet’: ofschoon het verhaal (weer) over de liefde gaat en een aantal ‘seksscènes’ bevat, worden deze laatste niet plastisch beschreven (in tegenstelling tot gelijkaardige scènes bij de molenaar en de rentmeester). Overigens is deze lange romance, die zo men wil tegelijk kan beschouwd worden als een soort profaan heiligenleven, niet overdreven boeiend: het is louter een dorre opsomming van feiten en gebeurtenissen, vlug en onhandig verteld, en met wat te veel bijbels gepreek.

The Man of Law’s Epilogue [Fragment II, Group B1, vs. 1.163-1.190]

“De waard spoort de dorpspastoor aan om op zijn beurt een verhaal te vertellen, maar als deze aanstalten maakt om te gaan preken, wordt hij onderbroken door de waard en door iemand anders.” Wie deze ‘iemand anders’ is, daarover zijn de Chaucer-kenners het niet eens. De bewaarde manuscripten lopen op dit punt namelijk uiteen, al lijken een aantal zaken erop te wijzen dat het om een vrouw gaat. Bovendien zou deze epiloog door Chaucer eigenlijk bedoeld zijn ter afsluiting van het (proza)verhaal van Melibee, dat oorspronkelijk bij de Man of Law hoorde, terwijl de Shipman’s Tale (die in een laat manuscript en in sommige moderne edities nu volgt) oorspronkelijk door de Wife of Bath had moeten verteld worden. Of zoiets. Dit heeft natuurlijk alles te maken met het feit dat van The Canterbury Tales geen volledig afgewerkte versie bestaat.

The Wife of Bath’s Prologue [Fragment III, Group D, vs. 1-828]

“Alyson, de vrouw uit Bath, houdt een betoog over het huwelijk (naar verluidt en volgens haar eigen rijke ervaring: één grote ellende, dat huwelijksleven). Aan de hand van talrijke bijbelreferenties toont zij aan dat er geen bezwaar is tegen het hebben van verscheidene partners (achter elkaar) en dat, alhoewel het maagdendom zeer te respecteren valt, het huwelijk, de seks en de voortplanting nergens door God verboden worden. Vervolgens doet zij het verhaal van haar eigen vijf echtgenoten. De eerste drie waren rijk en oud, en dat speelde duidelijk in haar voordeel. Zij joeg hen van het kastje naar de muur. Alyson geeft dan een opsomming van de verwijten die haar mannen (en de mannen in het algemeen) haar (en de vrouwen in het algemeen) toezonden (toezenden). Op die manier krijgen we indirect een overzicht van de topische verwijtenlijst aan het adres van de vrouw uit de middeleeuwse, antifeministische literatuur. Haar vierde man had een minnares, maar zij gaf hem van hetzelfde laken een pak. Hij stierf toen zij van een pelgrimsreis naar Jeruzalem terugkeerde. Haar vijfde man (een gestudeerde jongen van 20 die zij leerde kennen toen zij zelf 40 was en nog gehuwd was met haar vierde man) sloeg haar, maar was tegelijk ook erg goed in bed. Van hem hield zij het meest, omdat hij zich afstandelijk gedroeg, en als vrouwen iets onthouden wordt, dan willen zij het met alle middelen verkrijgen. Tijdens een ruzie (omtrent een verzamelhandschrift met antifeministische werken) wordt Alyson halfdoof geslagen, maar daarna draaide haar man bij en was zij de baas.”

Heel Alysons betoog – dat kan beschouwd worden als een literaire biecht – is erop gericht om aan te tonen dat de vrouw de baas moet zijn in het huwelijk en vormt als het ware een feministisch antwoord op de antifeministische visie van vele middeleeuwse mannen (en vooral van de clerici onder hen). Tegelijk toont zij echter het gelijk van deze mannelijke visie aan (door toedoen van de – op de achtergrond gniffelende – mannelijke auteur Chaucer uiteraard). Deze Proloog van de Vrouw uit Bath behoort zonder enige twijfel tot de levendigste, amusantste en bestgeschreven stukken van The Canterbury Tales.

Words between the Summoner and the Friar [Fragment III, Group D, vs. 829-856]

“Na wat gekibbel tussen de monnik en de deurwaarder begint Alyson eindelijk haar verhaal.”

The Wife of Bath’s Tale [Fragment III, Group D, vs. 857-1.264]

“In de dagen van koning Arthur verkracht een ridder een meisje. De koning veroordeelt hem tot de doodstraf, maar de koningin weet hem (voorlopig) te redden: de ridder moet een reis ondernemen om binnen het jaar het antwoord te weten te komen op de vraag ‘wat verlangen vrouwen het meest’? Na een lange en tevergeefse zoektocht ontmoet hij een oude vrouw die het geheim beweert te kennen, en zij keert met de ridder terug naar het hof. Daar openbaart zij haar geheim: vrouwen verlangen het meest om de baas te spelen over hun mannen en minnaars. Alle vrouwen aan het hof zijn het hiermee eens en nu moet de ridder doen wat de oude vrouw wenst, zoals hij beloofd had. De oude vrouw wil met hem trouwen. Na het trouwfeest is de ridder erg teneergeslagen omdat zijn vrouw zo oud en lelijk is, maar tijdens de eerste huwelijksnacht zegt zij dat hij mag kiezen: wil hij een lelijke maar trouwe echtgenote, of een knappe die door alle andere mannen achternagezeten wordt? De ridder laat de beslissing uiteindelijk aan hààr over, en zij is hiermee zo tevreden dat ze zichzelf verandert in een knappe én trouwe vrouw. Op die manier heeft zij bewezen dat wat vrouwen het meest verlangen, inderdaad is: de baas spelen, doen wat zijzelf willen.”

Dit amusante en goedvertelde verhaal, dat kan beschouwd worden als een korte Arthurroman, illustreert duidelijk het levendige en brutale karakter van de vrouw uit Bath en vormt tegelijk een gniffelend staaltje van middeleeuwse (mannelijke) kritiek op vrouwen. Het is één van de hoogtepunten van The Canterbury Tales. Aardig om ook nog te vermelden: de film What women want (USA, 2000) van Nancy Meyers, met onder meer Mel Gibson, geeft op de in zijn titel aangeraakte kwestie hetzelfde antwoord als dit verhaaltje van Chaucer.

The Friar’s Prologue [Fragment III, Group D, vs. 1.265-1.300]

“De bedelbroeder complimenteert de vrouw uit Bath met haar verhaal maar voegt eraan toe dat de kwesties die zij aansnijdt, beter behandeld worden door predikanten en theologen. Hij kondigt dan aan zelf een verhaal te willen vertellen dat aantoont hoe slecht deurwaarders wel zijn. Na wat gekibbel met de deurwaarder uit het gezelschap, steekt hij van wal.”

The Friar’s Tale [Fragment III, Group D, vs. 1.301-1.664]

“Het verhaal gaat over een deurwaarder in dienst van een aartsdiaken (voorzitter van een kerkelijke rechtbank), die zich bezondigt aan allerlei corrupte handelingen. Op een dag meent hij een collega te ontmoeten, maar al snel blijkt het om een duivel te gaan. De deurwaarder neemt de duivel mee naar een oude vrouw die hem nog geld schuldig is, maar als de vrouw de deurwaarder naar de hel wenst, wordt deze laatste door de duivel effectief mee naar de hel gesleept. De moraal van het verhaal: niet zondigen en het hart rein houden, want de duivel is altijd op zoek naar een prooi. En vooral deurwaarders moeten dringend hun leven beteren, anders komen ze in de hel terecht.”

Dit verhaal past natuurlijk uitstekend bij een rondtrekkende bedelbroeder. Het is een exemplum: een korte anekdote, verteld door predikers met de bedoeling een stichtelijke boodschap op aanschouwelijke wijze over te brengen. Het gekibbel tussen de bedelbroeder en de deurwaarder illustreert de tweedracht die er in de veertiende eeuw heerste tussen de bedelorden en de seculiere geestelijkheid. Dit exemplum maakt overigens maar een flauwe indruk: het is zeker niet één van de meest memorabele vertegenwoordigers van het genre.

The Summoner’s Prologue [Fragment III, Group D, vs. 1.665-1.708]

“De deurwaarder (summoner) trilt van ingehouden woede en vertelt over een bedelbroeder die door een engel in de hel werd rondgeleid, waar bleek dat onder de staart van Lucifer, in diens aars, tienduizenden bedelbroeders hun eeuwige straf moesten uitzitten.”

The Summoner’s Tale [Fragment III, Group D, vs. 1.709-2.294]

“Ook het verhaal dat de deurwaarder vervolgens vertelt, is bedoeld als revanche op het verhaal van de bedelbroeder. De hoofdpersoon is dan ook een hypocriete bedelbroeder die op bezoek gaat bij een zieke man om geld van hem los te krijgen. Wanneer de vrouw van de zieke klaagt over de norsheid van haar echtgenoot, begint de bedelbroeder uitgebreid te preken tegen de hoofdzonde van de Toorn. Uiteindelijk spiegelt de zieke de bedelbroeder een beloning voor, die zogenaamd onderaan zijn rug verborgen zit en die door de bedelbroeder onder zijn medekloosterlingen eerlijk moet verdeeld worden. Wanneer de bedelbroeder zich begerig vooroverbuigt, laat de zieke een knallende wind. De bedelbroeder, die net nog in alle rhetorische toonaarden de Toorn veroordeelde, wordt nu zelf razend kwaad en gaat zijn beklag doen bij de plaatselijke heerser. Diens schildknaap weet echter een oplossing voor het probleem: de bedelbroeder moet een karrenwiel halen, met twaalf spaken. De bedelbroeder moet zijn neus onderaan de as houden en zijn collega’s moeten met hun neus aan het uiteinde van de spaken gaan zitten. Als dan de zieke nogmaals een wind laat bovenaan de as, zal de ‘beloning’ eerlijk kunnen verdeeld worden, en de bedelbroeder zal het beste voor zichzelf kunnen houden … “

Dit venijnige en ietwat platvloerse verhaal past uitstekend bij de deurwaarder, die in de Algemene Proloog niet al te sympathiek wordt voorgesteld, en kan beschouwd worden als een fabliau of als een door Chaucer uitgewerkte bekende mop. Door het gepreek van de bedelbroeder komt het verhaal wat omslachtig over en blijkt het minder sprankelend dan bijvoorbeeld de fabliau van de molenaar.

The Clerk’s Prologue [Fragment IV, Group E, vs. 1-56]

“De waard spoort de klerk uit Oxford aan om op zijn beurt een verhaal te vertellen. De klerk kondigt aan dat hij een verhaal van ‘een klerk uit Padua’, Petrarca namelijk, zal ten beste geven.”

The Clerk’s Tale [Fragment IV, Group E, vs. 57-1.212]

“Walter, de markies van Saluzzo, wordt door zijn onderdanen verzocht te trouwen en voor een nakomeling te zorgen. Walter laat zijn oog vallen op de knappe Grisildis, een eenvoudig volksmeisje dat samen met haar vader leeft. Zij huwen en kort daarna baart Grisildis een dochter. Walter wil dan om een of andere reden de gehoorzaamheid en de trouw van zijn echtgenote op de proef stellen. Hij zegt tegen Grisildis dat hun dochter moet verdwijnen omdat het volk mort over haar lage komaf. Grisildis protesteert niet, en in het geheim laat Walter de dochter opvoeden door zijn zuster in Bologna. Hetzelfde gebeurt vier jaar later met het zoontje dat geboren wordt. Nog eens acht jaar later verzoekt Walter de paus om een echtscheiding toe staan, en hij laat Grisildis weten dat hij opnieuw gaat huwen, zogenaamd met zijn eigen dochter (ondertussen 12 jaar oud) die hij samen met haar broertje vanuit Bologna laat overkomen. Grisildis wordt terug naar haar vader gestuurd. Grisildis ondergaat al deze als test bedoelde vernederingen zonder ook maar één keer in opstand te komen en uiteindelijk brengt Walter de waarheid aan het licht. Alles valt nu terug in zijn plooi en Walter en Grisildis leven nog lang en gelukkig.”

Voor dit verhaal maakte Chaucer gebruik van een Franse vertaling van Petrarca’s De obedientia ac fide uxoria mythologia [Een fabel over vrouwelijke gehoorzaamheid en trouw], dat zelf een Latijnse vertaling is van het laatste verhaal uit Boccaccio’s Decamerone [X.10]. Met de inhoud van dit verhaal, dat overigens door Boccaccio veel beknopter en trefzekerder verteld wordt dan door Chaucer, heb ik persoonlijk de grootste moeite: de manier waarop die Grisildis zich als een absolute schotelvod onderwerpt aan de grillen van die malle Walter komt bijzonder pijnlijk en in feite ook ontzettend dwaas over, daar hoef je niet eens een feminist voor te zijn. In de moderne Chaucer-exegese zijn er trouwens wel meer auteurs over dit staaltje van legendarische vrouwonvriendelijkheid gevallen, en ook reeds in de middeleeuwen voelde men aan dat er hier over de schreef werd gegaan. Petrarca maakte daarom van de hele story een christelijk exempel door op het einde het geduld van Grisildis ten voorbeeld te stellen aan alle mensen, die ook veel geduld moeten hebben als God hen op een of andere manier in het ongeluk stort, en door deze ingreep op het einde wordt de wreedheid van de plot toch nog enigszins draaglijk. Chaucer laat de klerk uit Oxford trouwens een gelijkaardige draai aan het verhaal geven, wat tegelijk mooi past bij de onder meer op het theologische geconcentreerde universitaire opleiding van deze laatste, en Chaucer zelf voegt ook nog eens een envoy toe, waarin hij de vrouwen aanspoort zich niet door hun mannen op de kop te laten zitten maar integendeel van zich af te bijten als een Indische tijgerin.

The Merchant’s Prologue [Fragment IV, Group E, vs. 1.213-1.244]

“De koopman in het gezelschap stelt dat het geduld en de onderdanigheid van Grisildis bij zijn eigen vrouw ver te zoeken zijn. Hij is pas twee maanden getrouwd maar hij heeft daar nu al dik spijt van, aangezien zijn echtgenote een ware duivelin is. Omdat de koopman blijkbaar een expert is in huwelijkszaken, spoort de waard hem aan een verhaal rond deze thematiek te vertellen.”

The Merchant’s Tale [Fragment IV, Group E, vs. 1.245-2.418]

“De bejaarde ridder Januarie uit Lombardije, die zijn hele leven vrijgezel is gebleven en van het leven geprofiteerd heeft, besluit uiteindelijk toch nog te trouwen, maar het moet wel met een jonge frisse vrouw zijn. Na een discussie met zijn vrienden Placebo en Justinus over vrijgezel blijven of huwen is Januarie vastbesloten zijn wil door te drukken en hij laat zijn oog vallen op de mooie maagd May. Tijdens de bruiloft wordt echter Damian, een schildknaap van Januarie, smoorverliefd op May zodat hij ziek wordt van liefdesverdriet. Na de wittebroodsweken, waarin Januarie zich op bedaarde wijze aan zijn echtelijke plichten probeert te wijden (zo goed als dat gaat) en May dat allemaal ondergaat, ligt Damian nog steeds te bed en Januarie beveelt zijn vrouw hem op te zoeken om hem te troosten. Damian krijgt zo de kans zijn liefde aan haar te openbaren en May blijkt daar niet ongevoelig voor, zodat de schildknaap al vlug herstelt. Januarie wijkt echter geen moment van May’s zijde, zodat de tortelduifjes geen enkele kans krijgen. Dan wordt Januarie echter plots blind en May werkt een plannetje uit. Zij gaat zich namelijk regelmatig met Januarie vermeien in een afgesloten tuin (al is het eerder omgekeerd) en zij bezorgt Damian een sleutel van de poort, zodat die zich bij de volgende gelegenheid kan verstoppen in een perenboom.
De god Pluto heeft het echter allemaal gezien en wil de onbetrouwbaarheid van May (en van de vrouwen in het algemeen) afstraffen door Januarie plots weer te laten zien terwijl May en Damian ‘bezig zijn’. Pluto’s vrouw Proserpina is het daar echter niet mee eens, en zij zal May een perfecte uitvlucht laten verzinnen. Zo gebeurt. May en januarie dartelen weer eens door de tuin, en May zegt dat ze geweldige zin heeft in een sappige peer. Zij kruipt in de perenboom en laat zich meteen bespringen door de schildknaap. Als Januarie plots niet meer blind is en ziet wat er gaande is, wordt hij uiteraard razend kwaad. May legt hem echter uit dat hij na die lange blindheid nog een beetje wazig uit zijn ogen kijkt en dat zij in de perenboom is gekropen omdat men haar verteld heeft dat dat een trucje is om haar man te genezen van zijn blindheid. Januarie slikt de uitvlucht, draait bij, excuseert zich zelfs en samen gaan zij terug naar het paleis.”

Epilogue to the Merchant’s Tale [Fragment IV, Group E, vs. 2.419-2.440]

“De waard vindt het een mooi verhaal dat prachtig aantoont welke listige wezens vrouwen wel zijn. Hij zou kunnen uitweiden over de ondeugden van zijn eigen echtgenote, maar doet dat liever niet, omdat hij bang is dat anderen dat achter zijn rug allemaal gaan terugvertellen aan zijn vrouw.”

In de Algemene Proloog schetst Chaucer een nogal positief portret van de koopman als een respectabele man die nogal plechtstatig spreekt (Chaucers eigen vader was overigens ook een koopman). Hoewel sommige Chaucer-exegeten dat tegenspreken, past het verhaal op die manier goed bij zijn verteller: het is naar de inhoud een fabliau (opgebouwd rond de topos: oude impotente bok huwt groen blaadje en wordt door zijn jonge gade al snel bedrogen met een jongere kerel) maar de stijl is eerder die van een hoofse roman. Die verheven stijl werpt hier en daar wel een merkwaardig licht op de vrij pikante materie die behandeld wordt. Het verhaal, dat in elk geval ook goed aansluit bij de eraan voorafgaande proloog waarin de koopman klaagt over zijn kersvers en toch reeds ongelukkig huwelijk, lijkt verder bedoeld te zijn als een soort tegenhanger van het verhaal van de klerk over de superonderdanige Grisildis: de vrouwen komen uit dit verhaal duidelijk naar voren als gepatenteerde bedriegsters en geilteven.
We moeten overigens vaststellen dat het verhaal van de koopman zeker niet tot de hoogtepunten van de Tales behoort: ondanks de in wezen wel interessante discussie in het begin en het met frivoliteiten overstrooide laatste deel, wordt dit verhaal veel te lang gerokken en laat het vrij abrupte einde de lezer met een onbevredigd gevoel achter.

Introduction to the Squire’s Tale [Fragment V, Group F, vs. 1-8]

“Door een niet nader genoemde persoon wordt de schildknaap aangemoedigd een verhaal over de liefde te vertellen, iets waarin hij naar verluidt een expert zou moeten zijn. De schildknaap laat zich niet lang porren.”
Ofschoon het verhaal van de schildknaap tot een ander fragment behoort, zijn de meeste exegeten het erover eens dat het einde van fragment IV en het begin van fragment V bij elkaar aanknopen. In dat geval zou dus de niet nader genoemde persoon in deze aanloop tot het verhaal de waard zijn …

The Squire’s Tale [Fragment V, Group F, vs. 9-672]

“In het land van de Tartaren geeft koning Cambyuskan een groot feest. Op dit feest biedt zich in naam van de koning van Indië en Arabië een ridder aan met vier geschenken. Voor de koning zelf een koperen paard dat hem via een geheim mechanisme overal naartoe kan brengen en een zwaard dat alles doorklieft en wonden maakt die alleen door het zwaard zelf kunnen geheeld worden. En voor de mooie dochter van de koning, Canacee, een spiegel die valsheid en bedrog kan ontmaskeren en een ring waarmee men de taal van de vogels kan verstaan en spreken. De morgen na het feest draagt Canacee de ring en ontmoet zij een droevige vrouwelijke valk, die vertelt dat zij verliefd was op een mannelijke valk, maar dat deze haar verliet en verliefd werd op een andere vogel. Nadat de verteller nog allerlei andere avonturen heeft aangekondigd, breekt het verhaal van de schildknaap abrupt af.”

Gelukkig, is men onmiddellijk geneigd te zeggen, want dit verhaal, een zich in het Verre Oosten afspelende ridderroman die goed lijkt te passen bij de nog wat onrijpe, twintigjarige schildknaap, weet vanaf het begin geen moment te boeien en wordt op een onhandige, haast irriterende manier verteld (waarbij de verteller voortdurend signaleert wat hij niét uitgebreid gaat beschrijven, maar het ondertussen toch maar even doet). Wellicht voelde Chaucer ook aan dat het verhaal niet vlotte en dat het allemaal nog veel te lang zou duren, en gaf hij er vrij snel de brui aan.

Words of the Franklin to the Squire and of the Host to the Franklin [Fragment V, Group F, vs. 673-708]

“De grondbezitter prijst de schildknaap voor zijn welsprekendheid en moreel inzicht en wordt vervolgens door de waard aangespoord om zelf een verhaal te vertellen.”

The Franklin’s Prologue [Fragment V, Group F, vs. 709-728]

“De inwoners van Bretagne maakten vroeger mooie berijmde avonturenverhalen (lais), en één daarvan kent de grondbezitter nog. Hij zal het nu voordragen, maar excuseert zich vooraf omdat hij niet beslagen is in de kunst van de welsprekendheid of rhetorica.”

The Franklin’s Tale [Fragment V, Group F, vs. 729-1.624]

“In Armorica, zoals Bretagne vroeger heette, trouwen een ridder en een voorname dame. Arveragus en Dorigen zweren dat ze elkaar altijd trouw zullen blijven en elkaar altijd in alle nederigheid zullen gehoorzamen. In een terzijde stelt de grondbezitter dat binnen het huwelijk vaak ruzies ontstaan doordat de partners hun eigen willetje doordrijven en doordat men elk verkeerd woord met een wederwoord wil bantwoorden. Wie zich in de liefde geduldig, verdraagzaam en vergevingsgezind toont, zal het langste plezier hebben van de liefde. Wanneer Arveragus gedurende enkele jaren oorlog moet gaan voeren in Engeland, bekent de schildknaap Aurelius Dorigen zijn liefde. Zij wijst haar minnaar echter af door te stellen dat ze trouw wil blijven aan haar man. Alleen wanneer Aurelius erin slaagt alle gevaarlijke rotsen voor de kust van Bretagne te doen verdwijnen, zal hij zijn wil met haar mogen doen. Aurelius, die tot de god Apollo heeft gebeden om bijstand, komt via zijn broer in Orléans in contact met een tovenaar die tegen betaling de illusie wil creëren dat alle kustrotsen in Bretagne verdwenen zijn. Zo gebeurt, en Aurelius trekt naar Dorigen om te vragen of zij haar belofte wil inlossen. Dorigen is radeloos van verdriet, maar haar man, die ondertussen is teruggekeerd, zegt dat hij bereid is om zijn eer even opzij te zetten, zodat Dorigen Aurelius’ verlangens kan inwilligen. Wanneer Aurelius echter ziet hoe bedroefd Dorigen is, ontslaat hij Dorigen van de verplichting om haar belofte na te komen. Hij gaat het gebeurde vertellen aan de tovenaar, aan wie hij nog duizend pond in goud moet betalen, maar deze is zo onder de indruk van Aurelius’ ridderlijk gedrag, dat hij de schildknaap zijn schuld kwijtscheldt. De grondbezitter stelt zijn luisteraars dan de vraag wie in dit verhaal het edelst heeft gehandeld, zonder zijn vraag zelf te beantwoorden.”

Het verhaal van de grondbezitter is een Bretoense lai : een korte romantische verhaalsoort die ontstond in het Keltische Bretagne en gewoonlijk draait rond liefde en het bovennatuurlijke. Voor zijn lai gebruikte Chaucer verscheidene bronnen, onder meer de Decamerone (X: 5). Dit vrij lang uitgevallen verhaal met zijn ietwat melige finale vormt niet direct één van de hoogtepunten van The Canterbury Tales, maar is anderzijds te vlot verteld om de lezer echt te vervelen.

The Physician’s Tale [Fragment VI, Group C, vs. 1-286]

“De Romeinse ridder Virginius had een prachtige dochter, Virginia, die zeer deugdzaam en kuis was. De corrupte rechter Appius laat zijn verdorven oog op haar vallen en wil haar bezitten. Hij laat een zekere Claudius een valse getuigenis afleggen: Virginia zou niet de dochter van Virginius zijn, maar een gestolen slavin. Appius wijst het meisje zonder vorm van proces aan Claudius toe. Virginius slaat echter het hoofd van Virginia af (mét haar toestemming) en brengt het bloedende hoofd naar de rechter, die Virginius gevangen laat nemen. Het volk komt echter in opstand en zet de rechter gevangen, waarna hij zelfmoord pleegt. Zo straft God vroeg of laat de zondaar, hoe verborgen de zonde ook is, luidt de moraal.”

Het verhaal van de dokter ontleende Chaucer aan de Romeinse geschiedenis van Titus Livius. In de middeleeuwen kwam het in meerdere versies voor (onder meer in de Roman de la Rose) en kreeg het meestal de vorm van een exempel over slechte en corrupte beleidsmensen. Bij Chaucer gaat het eerder om een stichtelijk exempel over de verborgen zonden die zichzelf straffen, getuige de moraal op het einde, die overigens slecht lijkt te passen bij het verhaal: het gaat hier inderdaad niet om verborgen zonden, maar juist om zonden die heel de stad blijkt te kennen (zie het in opstand komende volk). Dit is slechts één van de redenen waarom het verhaal van de dokter op weinig appreciatie binnen de Chaucer-exegese kan rekenen. Het verhaal past ook niet zo goed bij de figuur van de dokter, is oppervlakkig uitgewerkt en bevat in het begin een vervelende uitweiding over de verantwoordelijkheid van ouders en opvoeders die de lectuur stoort. Duidelijk een Chaucer in mindere vorm hier, hoewel sommigen hebben geopperd dat Chaucer hier expres een slecht geschreven verhaal presenteerde om aan te tonen dat de dokter niet kan vertellen …

Words of the Host to the Physician and the Pardoner [Fragment VI, Group C, vs. 287-328]

“De waard zegt dat hij zeer ontroerd is door het verhaal van de dokter en vraagt de aflaatkramer om nu eens een grappig verhaal te vertellen, ter afwisseling. De andere pelgrims protesteren echter, en vragen om een nuttig verhaal met een moraal.”

The Pardoner’s Prologue [Fragment VI, Group C, vs. 329-462]

“De aflaatkramer (pardoner) zegt dat hij bij zijn preken tot het volk altijd dezelfde bijbeltekst ten berde brengt: ‘De hebzucht is de wortel van alle kwaad’ (1 Timoteus 6: 10). Hij doet dat opdat iedereen voor goed geld zijn aflaten of wondermiddeltjes zou kopen of zou offeren aan zijn relieken, want hij is zelf zo geldzuchtig als wat. Tijdens deze bekentenis verklapt de aflaatkramer ons ook enkele van zijn trucjes, waarvan het aardigste ongetwijfeld het volgende is: als hij preekt in een kerk, zegt hij dat vrouwen die overspel gepleegd hebben, geen geld aan zijn relieken mogen offeren, waarna alle vrouwen zich verdringen om te mogen offeren. Al noemt de aflaatkramer zichzelf in deze literaire biecht een schandelijk man, toch zal hij nu een verhaal met een mooie moraal vertellen.”

The Pardoner’s Tale [Fragment VI, Group C, vs. 463-968]

“De aflaatkramer begint met een uitgebreide preek, gericht tegen dronkenschap, vloeken en gokken, drie dingen die nauw verbonden zijn met de tempel van de duivel, namelijk de herberg, en die gemakkelijk tot de verdoemenis van de mens leiden. Om deze moraal te illustreren vertelt hij het verhaal van drie Vlaamse losbandige jongemannen, die al van ’s morgens vroeg in het café zitten te slampampen. Er wordt een doodskist voorbijgedragen en zij vernemen dat het één van hun kameraden is, die zopas onverwacht door de Dood gegrepen werd. Wanneer de herbergier zegt dat de Dood de laatste tijd veel slachtoffers heeft gemaakt ten gevolge van de rondwarende pest, besluiten de drie dwazen de Dood te grazen te gaan nemen.
Bij een hek ontmoeten ze eerst een magere oude man, in wie zij een spion van de Dood zien. Zij behandelen de oude op erg brutale wijze en dwingen hem hen de weg naar de Dood te wijzen. De oude verwijst hen naar een oude eik in de buurt. Daar aangekomen treffen de drie jonge kerels echter in plaats van de Dood een grote hoop gouden florijnen aan. Zij besluiten de buit onder hen te verdelen, maar zullen wachten tot het donker is om het goud te vervoeren. Zij trekken strootjes om aan te duiden wie van hen naar de stad eten en drinken moet gaan halen. Het lot valt op de jongste.
Terwijl deze laatste onderweg is, bedisselen de andere twee onder elkaar om de jongste bij diens terugkeer te doden, zodat zij de buit slechts in twee helften moeten verdelen. De jongste bedenkt onderweg echter ook een plan: hij koopt twee flessen met een dodelijk gif en vermengt het met wijn om de twee anderen daarvan te laten drinken, en dan heeft hij de buit voor hem alleen. Bij de terugkeer van de jongste knaap wordt hij door zijn gezellen neergestoken. Dezen drinken echter van het gif, en sterven eveneens ter plaatse. Zo hebben zij uiteindelijk alle drie de Dood gevonden!

Hierbij aansluitend begint de aflaatkramer meteen reclame te maken voor zijn aflatenhandeltje en de waard wordt als eerste uitgenodigd zijn geld te besteden aan het afkopen van zijn zonden. De waard maakt de aflaatkramer echter belachelijk door te zeggen dat die in staat is zijn met stront besmeurde onderbroek als relikwie aan te bieden. De aflaatkramer wordt razend, maar de ridder weet de gemoederen te bedaren, en de groep trekt verder.”

Ofschoon Chaucer de aflaatkramer in een bijzonder negatief daglicht stelt (in de proloog out de man zich als een gewetenloze geldwolf en bedrieger en in de Algemene Proloog wordt gesuggereerd dat hij een homo of een eunuch is), produceert hij één van de aardigste verhaaltjes van de ganse Canterbury Tales. In de Algemene Proloog wordt dan ook gesignaleerd: Wel koude he rede a lessoun or a storie [hij kon heel goed een bijbeltekst voorlezen en verhalen vertellen]. Het verhaal van de aflaatkramer is een sermoenachtig exempel dat een indringende illustratie vormt van het bijbelvers ‘de hebzucht is de wortel van alle kwaad’. Het verhaal is in allerlei varianten verspreid doorheen de wereldliteratuur, maar Chaucers versie mag bijzonder geslaagd heten. Volgens de Riverside Chaucer [p. 905] wordt dit verhaal algemeen beschouwd als één van Chaucers meest krachtige vertellingen. Terecht: het is één van de literaire hoogtepunten van The Canterbury Tales. Dat Chaucer het verhaal in Vlaanderen situeerde, geeft het voor ons overigens nog een extra speciaal cachet.

The Shipman’s Tale [Fragment VII, GroupB2, vs. 1-434]

“Een Franse koopman heeft een knappe vrouw en ook een goede vriend, de monnik Sir John. Op een dag klaagt de vrouw tegenover deze laatste dat haar man niet genoeg aandacht aan haar besteedt en zij vraagt om honderd francs te lenen, zodat zij zichzelf mooi kan maken om haar man meer te behagen. De koopman moet rond dezelfde tijd op zakenreis naar Brugge en vóór diens vertrek vraagt Sir John hem om honderd francs te lenen, zogenaamd om vee te kopen in opdracht van zijn abdij. Na het vertrek van de koopman geeft Sir John het geld aan de vrouw en hij gaat met haar naar bed. Als de koopman teruggekeerd is, bezoekt hij de monnik die zegt dat hij het geleende geld al aan zijn echtgenote heeft terugegeven. De vrouw kan niet anders dan zeggen dat dit waar is: zij is uiteraard spinnijdig omwille van het bedrog van de monnik, maar zij kan er niets aan doen zonder haar overspel te verraden. Tegen haar man zegt ze dat zij het geld al heeft uitgegeven aan kleren, maar zij zal hem terugbetalen in natura, in bed.”

Uit het gebruik van persoonlijke voornaamwoorden in de inleiding blijkt dat dit verhaal oorspronkelijk bedoeld was om door een vrouw verteld te worden, wellicht de vrouw uit Bath. Deze grappige en pikante fabliau (met de typische personages: een knappe, ontrouwe echtgenote, een naïeve man en een slimme, geile monnik) wordt nu verteld door de schipper, bij wiens grove karakter het verhaaltje ook wel past. Déze fabliau is nogal kort en eenvoudig, en minder geslaagd dan de voorbeelden van dit genre die eerder al aan bod kwamen. Het verhaal misstaat niet in The Canterbury Tales, maar behoort toch ook niet tot de hoogtepunten ervan.

Words of the Host to the Shipman and the Prioress [Fragment VII, Group B2, vs. 435-452]

“De waard bedankt de schipper en verzoekt vervolgens de priorin om haar verhaal te vertellen.”

The Prioress’s Prologue [Fragment VII, Group B2, vs. 453-487]
 
“De priorin bidt uitgebreid tot de Heilige Maagd opdat deze haar zou helpen bij het vertellen van haar verhaal.”

The Prioress’s Tale [Fragment VII, Group B2, vs. 488-690]

“In een christelijk stadje in Azië leeft een zevenjarig jongetje dat door zijn moeder diep respect werd bijgebracht voor Maria, de moeder van Jezus. De knaap was zo gehoorzaam dat hij liever het lied Alma Redemptoris leerde dan zijn schoollessen. Elke dag, op weg naar en van de school, moet hij het ghetto van de joden doorkruisen en dan zingt hij steevast dat liedje. De joden raken daardoor geïrriteerd en Satan spoort hen aan om het jongetje de keel over te snijden en in een beerput te werpen. Maar dankzij Maria (en een graankorrel op zijn tong) blijft het lijkje Alma Redemptoris zingen en zo wordt de moord ontdekt. Met afgesneden keel legt de jongen getuigenis af van het mirakel en wanneer men de graankorrel van zijn tong wegneemt, sterft hij een vredige dood. De knaap wordt begraven en de schuldige joden worden door paarden uit elkaar getrokken.”

Dit verhaal is een in de middeleeuwen wijd verspreide legende, en meer bepaald een Mariamirakel, waaraan Chaucer een paar details van eigen vinding toevoegde. Het stichtelijke verhaal past volmaakt bij de priorin, die in de Algemene Proloog beschreven wordt als simpel, hoofs en zedig, als waardig in al wat ze deed, en als gevoelig en zacht van hart. Zoals alle nonnen heeft ook deze priorin een immens respect voor de Heilige Maagd. Haar Mariamirakel is vrij kort, klinkt wat naïef en schetst bovendien een lelijk beeld van de joden, wat typerend is voor het in de middeleeuwen hoegenaamd niet onalledaagse antisemitisme.

Words of the Host to Chaucer [Fragment VII, Group B2, vs. 691-711]

“De waard richt zich nu tot de ik-verteller (Chaucer) en verzoekt hem zijn verhaal te presenteren. Chaucer verontschuldigt zich: hij is een slechte verhalenverteller (middeleeuwse humor!) en kent alleen een oud rijmpje … “

Chaucer’s Tale of Sir Topaz [Fragment VII, Group B2, vs. 712-916]

“Chaucer vangt aan met het verhaal van de Vlaamse, uit Poperinge afkomstige ridder Topaz, die op zoek gaat naar een elfenkoningin om daar verliefd op te worden, maar moet vechten tegen een reus. Chaucer wordt echter ruw onderbroken door de waard … “

Het verhaal van Sir Topaz is blijkbaar bedoeld als een parodie op de in de veertiende eeuw populaire minstrel romances, mondeling overgeleverde ridderverhalen vol clichés en karamellenverzen, die sterke nadruk leggen op avontuurlijke actie en fantasievolle gebeurtenissen. Dat het – of all people – precies Chaucer is die hiermee afkomt (en dan ook nog de mond gesnoerd wordt door de waard), is natuurlijk een denderend bewijs van de typisch Britse, zelfrelativerende humor die de man eigen was: de grote verhalenverteller Chaucer die zichzelf laat optreden in zijn eigen boek, en dan blijkt geen serieus verhaal te kunnen vertellen!

The Host stops Chaucer’s Tale of Sir Topaz [Fragment VII, Group B2, vs. 917-966]

“De waard onderbreekt het verhaal van Chaucer met de mededeling dat zijn gerijmel waardeloos is. Chaucer wordt aangespoord een prozaverhaal te vertellen, wat hij dan ook doet.”

 [explicit deel 1]

12-12-2011 om 00:00 geschreven door Eric De Bruyn  

11-12-2011 om 23:40 geschreven door Eric De Bruyn  

08-12-2011 om 23:55 geschreven door Eric De Bruyn  

INCENDIES (Denis Villeneuve) (Canada, 2010)

(130’)

De vierde film reeds van deze bij ons weinig of niet bekende Canadees, naar een toneelstuk van de Libanese Canadees Wajdu Mouawad. Ofschoon Libanon nergens in de film genoemd wordt en alle plaatsnamen fictief zijn, is het duidelijk dat verwezen wordt naar de Libanese burgeroorlog (1975-1989) waarin twee bevolkingsgroepen, de maronitische christenen en de moslims (inclusief Palestijnse vluchtelingen) op bloedige wijze tegenover elkaar kwamen te staan.

Na de dood van hun moeder (Nawal Marwan, gespeeld door de in België geboren Lubna Azabal) krijgt de tweeling Jeanne en Simon van de notaris (voor wie hun moeder werkte) te horen dat hun vader, van wie zij dachten dat hij dood was, nog leeft en dat zij nog een broer hebben. Aan deze vader en broer moeten zij elk een brief bezorgen, anders zal de geest van de overleden moeder geen rust kennen. Het is voorwaar een boeiend gegeven om een film mee te beginnen en de aandacht van de kijker is dan ook meteen verzekerd. De verdere opbouw van de film, die niet al te eenvoudig is, zorgt ervoor dat de kijker tot op het einde nieuwsgierig en geboeid blijft, al dient toegegeven dat de mozaïekstructuur van het verhaal bij een tweede visie een stuk vlotter te volgen is dan bij een eerste visie. Maar dat is niks nieuws natuurlijk: we wisten al langer dat één keer geen keer is. De verhaalstructuur is een beetje ingewikkeld doordat voortdurend heen en weer gesprongen wordt tussen drie tijdsniveaus: de tocht van Jeanne (en later ook Simon) vanuit Canada naar Libanon op zoek naar de waarheid, het overlijden van de moeder in Canada een tijdje daarvoor, en ten slotte verder in het verleden de geschiedenis van de moeder in Libanon.

Kort samengevat ziet de chronologie van de plot er als volgt uit. De Zuid-Libanese Nawal Marwan (een christenvrouw) krijgt een kind van een Palestijnse vluchteling. Deze laatste wordt door haar broers vermoord, zijzelf wordt naar familie in de hoofdstad gestuurd en het kind komt in een weeshuis terecht. Bij het uitbreken van de burgeroorlog ziet Nawal hoe een christelijke militie een bus moslims uitmoordt en als reactie daarop sluit zij zich aan bij de moslims en vermoordt zij de leider van de christenen. Zij wordt vijftien jaar lang opgesloten en gefolterd, voornamelijk door de beul Abou Tarek, die haar talloze malen verkracht. Deze verkrachtingen leiden tot de geboorte van een tweeling, Jeanne en Simon. Na de burgeroorlog emigreert Nawal met de tweeling naar Canada, waar zij na vele jaren in een zwembad toevallig de blijkbaar ook naar Canada geëmigreerde Abou Tarek herkent. Tegelijk stelt zij vast dat deze Abou Tarek haar zoon (Nihad van Mei) is, door de drie getatoueerde puntjes op zijn hiel. Zij is hierdoor zo geshockeerd dat zij na een tijdje sterft. Vervolgens krijgen Jeanne en Simon de brieven en komen zij in Libanon de waarheid te weten: de beul Abou Tarek is tegelijk hun vader en hun broer. Zij bezorgen hem de brieven. Op het einde van de film lezen we deze brieven (samen met Abou Tarek, die nu weer Nihad heet) en horen we ook wat in een derde, aan Jeanne en Simon gerichte brief staat. De teneur van deze derde brief is dat de keten van de wraak nu doorbroken is, dat het goed is samen te zijn en dat Nawal altijd van haar kinderen (ook van Nihad) gehouden heeft.

De spanningscurve van deze film is goed geconstrueerd en bovendien bevat de film enkele zeer intense, emotionele momenten, waarbij vooral het uitmoorden van de moslimbus (met het kleine moslimmeisje dat door Nawal bijna gered wordt) en de ontdekking dat de vader en de broer één en dezelfde persoon zijn, de kijker aangrijpen. Nochtans is er in dit laatste geval toch ook sprake van epateren. Men heeft namelijk de indruk dat de bedenker van het scenario zich heeft zitten afvragen: hoe kunnen we de toeschouwers nu eens zo onverwacht en hevig mogelijk shockeren? Okay, we laten die Nawal verkrachten door haar eigen zoon en bovendien ook nog eens een tweeling van hem krijgen. Als Nawal in de ‘brief aan de broer’ op het einde dan schrijft dat hij geboren werd uit liefde en dat dus ook de tweeling uit liefde geboren werd, zijn wij niet helemaal mee, al zien wij wel dat hier getracht wordt om de kijker – na alle getoonde ellende – toch met een positieve boodschap naar huis te laten gaan. Het einde blijft echter een beetje te pathetisch naar onze smaak, en bovendien is de film niet vrij te pleiten van een aantal losse draden en al te gezochte plotwendingen. Dat Nihad bijvoorbeeld als jongetje door de moslims uit het weeshuis is ontvoerd en opgeleid werd tot een gevreesde scherpschutter, om daarna gevangen genomen te worden door de christenen en een opleiding tot beul te krijgen, is niet zo’n klein beetje kort door de bocht, al levert het wel de zeer sterke beginsequens van de film op: Nihad die als klein jongetje in het weeshuis kaalgeschoren wordt door de moslims en zonder woorden, maar op de muziek van Radiohead’s You and whose army? (zéér functionele keuze!) strak en koud in de camera blijft kijken.

Andere oppervlakkig uitgewerkte elementen zijn onder meer het feit dat in het begin Simon zo boos is op zijn moeder (waarom?), terwijl dat bij Jeanne helemaal niet het geval blijkt, en het overlijden van Nawal nadat zij Nihad in het zwembad heeft gezien. Al bij al is deze Incendies een verdienstelijke prent met sterke momenten, maar ook met een aantal (te) losse draden en in elk geval ook met de meest onverwachte en schokkende plotwending van het jaar. Gevraagd naar de betekenis van de filmtitel, antwoordde Lubna Azabal [in een interview met Freddy Sartor in Filmmagie, nr. 611, januari 2011, pp. 24-25]: ‘Het is de titel van het toneelstuk. Waarom? Omdat je op een bepaald moment echt wel in de hel bent’. Inderdaad: Incendies is absoluut niet geschikt voor een gezellig bioskoopavondje, maar het is wel een film die tot nadenken stemt. Eén van de vele hints in dit verband: de soldaten van de christelijke militie die een bus met moslims uitmoorden, maar op hun geweren een afbeelding van de H. Maagd Maria hebben geplakt.

Quotering: ***½

03-12-2011 om 23:48 geschreven door Eric De Bruyn  

THE SOCIAL NETWORK (David Fincher) (USA, 2010)

(120’)

Het verhaal van Mark Zuckerberg, de joods-Amerikaanse computernerd die enkele jaren geleden Facebook oprichtte en daar schatrijk mee werd. David Seven Fincher maakte er vooral een praatfilm van die zich concentreert op de rechtszaken die Zuckerberg aan zijn been kreeg gelapt en via flashbacks voortdurend naar het verleden springt, om te laten zien hoe het allemaal in zijn werk is gegaan. Waarbij we ons kunnen afvragen of het inderdaad allemaal zo gelopen is als ons hier getoond wordt (het scenario is gebaseerd op een boek, The Accidental Billionaires van Ben Mezrich).

Er wordt in elk geval geen al te vleiend beeld opgehangen van Zuckerberg (gespeeld door Jesse Eisenberg). Nadat hij gedumpt werd door zijn vriendinnetje (in de film heet ze Erica Albright), trekt hij de aandacht door on-line wraak te nemen. Nadat hij onaardige dingen over Erica geblogd heeft, lanceert hij diezelfde avond nog een computersite waarop je studentes naar hun uiterlijk kan quoteren en dat heeft zoveel aantrek dat het netwerk van de universiteit (Harvard) crasht. Kort daarna wordt hij gecontacteerd door een arrogante snobtweeling (de Winklevoss-bros) die van plan zijn een sociaal netwerk op het Internet neer te planten. Van hen zou Zuckerberg zijn basisidee gestolen hebben, waarna hij het met zijn cybergenie verder uitwerkte, gedeeltelijk met geld van die tweeling, gedeeltelijk met geld van zijn vriendje Eduardo Saverin. Als de hele zaak aanslaat, krijgt hij ook nog hulp van Sean Parker (oprichter van Napster, gespeeld door Justin Timberlake) die Eduardo opzijdringt maar zelf omwille van een drugsschandaaltje in ongenade valt bij Zuckerberg. De Winklevoss-bros en Eduardo dagen Zuckerberg voor de rechtbank en krijgen uiteindelijk een deel van de poen: de Winklevossen naar verluidt 65 miljoen dollar en Eduardo ongeveer 1 miljard. Ondertussen is Facebook uitgegroeid tot wat het vandaag de dag is. Laatste beelden van de film: Zuckerberg stuurt op Facebook een friend request naar dat ex-vriendinnetje, maar of ze erop zal reageren, is zeer de vraag.

Ocharme. Of niet ocharme. Want zoals gezegd: de hoofdpersoon is een bijzonder onsympathiek en astrant geval (die Eduardo bijvoorbeeld wordt veel sympathieker voorgesteld, de tweelingbroers zijn dan weer even arrogant als Zuckerberg) en echt meeleven doe je dan ook niet, al kan je Zuckerbergs houding wel tot op zekere hoogte begrijpen. Scenarist Aaron Sorkin hierover in een interview met Erik Stockman [in Humo, nr. 3659, 19 oktober 2010, pp. 42-45]: “De meeste researchers vonden hem maar een stuntelige nerd, maar ik vond hem net heel menselijk, en ik voelde meteen de aandrang om het voor hem op te nemen. ’t Is waar dat hij negatieve kantjes heeft – maar precies dàt maakt van hem zo’n prachtig dramatisch personage”. Bedenkelijker nochtans lijkt ons dat heel dat verhaaltje er op twee uur tijd nogal snel wordt doorgedraaid en dat er voor psychologische uitdieping weinig of geen ruimte wordt vrijgemaakt: wie is die Zuckerberg eigenlijk, waar komt hij vandaan, heeft hij familie en wat doet hij als hij niet achter de computer zit (of zit hij altijd achter de computer)? Allemaal vragen die nergens beantwoord worden. David Fincher in datzelfde interviewartikel hierover: “Laat één ding duidelijk zijn: ‘The Social Network’ gaat niet over Mark Zuckerbergs leven. Wat ons interesseerde, was de juridische oorlog die na de oprichting van Facebook losbarstte tussen Zuckerberg, Eduardo Saverin en de broers Winklevoss. Wie was nu eigenlijk écht de geestelijke vader van het meest revolutionaire sociale netwerk van de eeuw?”

Let wel: het is geen onaardige film, er zit hier en daar wat humor in en dat financieel succesverhaaltje rond die Zuckerberg is best wel eens leuk om te bekijken. Maar we hebben de indruk dat sommige mensen iets té enthousiast doen over deze, volgens ons, toch maar middelmatige prent. Of het ermee te maken heeft dat wij dat hele Facebook-gedoe zelf een verschrikkelijk overroepen, oppervlakkige en vervelende hype vinden? ’t Zou kunnen, maar het zou niet mogen meespelen bij onze evaluatie van de film.

Quotering: *** (1^ste visie: 26 december 2010 – Metropolis)

Stelling na een tweede visie: The Social Network is een film die je twee keer (maar niet noodzakelijk drie keer) moet gezien hebben. Er wordt inderdaad heel wat afgepraat en de structuur springt effectief voortdurend over en weer tussen dat juridisch gekibbel en de eigenlijke geschiedenis van het ontstaan van Facebook, maar bij een tweede visie is dat allemaal veel vlotter te volgen en te verhappen. De eerste keer waren wij overigens vijf minuten te laat in de cinema gearriveerd, en daardoor viel nu veel duidelijker de mooie cirkelstructuur van de film op: in het begin is er de ruzie met dat vriendinnetje dat Mark dumpt, op het einde zoekt hij (ongetwijfeld tevergeefs) opnieuw contact met haar. Ongetwijfeld tevergeefs, want in het midden van de film ontmoet Zuckerberg, die dan al wat bekendheid en succes heeft, Erica opnieuw in een restaurant, bij welke gelegenheid zij hem serieus de wind van voren geeft. Dat maakt van die Erica in feite zowat het enige echt sympathieke personage in de hele film, zeker als je hoort wat Aaron Sorkin over de thematiek van zijn scenario zegt: “Maar ik heb ‘The Social Network’ dan ook nooit gezien als een verhaal over computers. Dit is in eerste instantie een verhaal over mensen – over gebroken vriendschap en misbruikte loyaliteit, over verraad en macht. Het oudste verhaal van de wereld, quoi.” Na deze tweede visie mag de waardering dan ook met een halfje naar boven. Een 3½ is overigens nog altijd maar magertjes voor een film met 8 Oscarnominaties en 3 Oscars, dus velen zullen het met ons oneens zijn.

Het verhaal van Zuckerberg en Co, dat kan beschouwd worden als een verhaal rond hebzucht en hoogmoed (en waarin dus die Erica opduikt als een voorbeeld van positieve zelfdefiniëring naar de toeschouwer toe), heeft ondertussen nog een vervolg gekregen. In mei 2010 togen de Winklevossen opnieuw naar de rechter met de bedoeling om méér geld los te krijgen. Een Californische rechter verklaarde de klacht echter ongegrond en in mei 2011 trokken de broers naar het Hooggerechtshof. Op 22 juni 2011 staakten de broers echter plots hun queeste naar geld en gingen ze definitief akkoord met de schikking van 65 miljoen dollar. In een artikel van Erik Stockman [in Humo nr. 3704, 30 augustus 2011, pp. 52-53] lazen we overigens het volgende: Is Facebook wel te vertrouwen? Want het bedrijf is géén filantropische organisatie: Facebook is keiharde business, en die business draait rond de informatie die u op uw pagina plaatst. ( … ) En volgens sommige tongen speelt (Zuckerberg) al héél lang met het idee om die gegevens beschikbaar te stellen voor de adverteerders. Je zou zelfs kunnen stellen dat Zuckerberg de eigenaar is van de meest waardevolle consumentendatabase uit de geschiedenis van de mensheid. ( … ) Vorig jaar lekten er op het net fragmenten uit van chatsessies waarin hij zich nogal neerbuigend uitlaat over de bezoekers van zijn site: ‘Ik beschik over duizenden foto’s en adressen. De mensen vertrouwen me. De idioten.’” Intussen telt Facebook meer dan 750 miljoen leden. Min één, want enkele weken geleden hebben wij onze account (weliswaar na enkele vijven en zessen) laten deleten (ook al omdat we ergens in een krant gelezen hadden dat Facebook al je doen en laten op het Internet kan volgen, ook als je niét ingelogd bent op Facebook zelf). En u?

27-11-2011 om 22:42 geschreven door Eric De Bruyn  

DIE WELLE (Dennis Gansel) (Duitsland, 2008)

(110’)

Gebaseerd op een waar gebeurd verhaal: een experiment rond fascisme door de Amerikaanse geschiedenisleraar Ron Jones van de Cubberly High School in Palo Alto in 1967. Eerder, in 1981, waren er al het boek The Wave van Morton Rhue en de gelijknamige film en later kwamen de gelijknamige toneelstukken, maar voor deze Duitse film is het scenario herschreven (er werd zelfs schriftelijk contact opgenomen met Ron Jones). Het resultaat is erg magertjes. De projectweek rond autocratie van de populaire geschiedenisleraar Rainer (Jürgen Vogel), waarbij een aantal leerlingen een gesloten groepje beginnen te vormen met als symbolen hun witte hemden en het ‘golf-gebaar’, wordt heel oppervlakkig en weinig overtuigend uitgewerkt. Aangezien het hier min of meer om bekende materie gaat, is het verloop van de gebeurtenissen ook erg voorspelbaar (al eindigt het deze keer met een moord en de zelfmoord van één van de leerlingen). Filmmagie [nr. 597 (september 2009), p. 51] noemt het een kruising tussen een jeugdfilm en een politieke parabel, maar spendeert er zelfs geen bespreking aan en geeft slechts twee sterretjes. Terecht, want zoals gezegd: het is en blijft een bijzonder zwak geval.

Quotering: **½

20-11-2011 om 22:59 geschreven door Eric De Bruyn  

Debuutalbum van dit Belgisch groepje dat bestaat uit Johannes Genard, Andrew Van Ostade, Nele Paelinck en Matthias Dillen. Zij wonnen in 2010 Humo’s Rock Rally en brachten in oktober 2011 hun eerste cd uit. School is Cool kreeg en krijgt nogal wat aandacht in de media (vooral in Humo natuurlijk), maar helaas, de zestien nummer op dit debuut zijn nu eens te barok, soms lawaaierig, dan weer saai en in elk geval nooit bruisend genoeg om ons te bekoren. Regelmatig klinken ze een beetje als Fleet Foxes, maar tegelijk is duidelijk dat ze enkele divisies lager spelen. We hadden er nochtans hoge verwachtingen van, en vandaar uiteraard onze gekwadrateerde teleurstelling.

20-11-2011 om 22:58 geschreven door Eric De Bruyn