(Mika Waltari) 1945 

[Roman, Van Holkema & Warendorf, Amsterdam, s.d., 632 blz., origineel Fins: Sinuhe Egyptiläinen] 

Toen ik 12-13 jaar oud was, wilde ik Egyptoloog worden. Ik kreeg in die tijd (rond 1967 dus) als verjaardagscadeau van mijn moeder onder meer het boek Sinuhe de Egyptenaar van de Finse auteur Mika Waltari, ofschoon ze van mening was dat ik misschien nog te jong was voor sommige erotische scènes die erin voorkwamen. Ik ben Sinuhe indertijd beginnen lezen, maar het bleek al vlug te zware kost voor mijn prille tienerbrein. Kort na 1996, toen mijn moeder overleden was, heb ik haar romanbibliotheek, waaronder Sinuhe, naar Deslegte gebracht. Jaren later, ergens in het najaar van 2015, stapte ik het antiquariaat binnen van meneer Brocatus, zo’n honderd meter verwijderd van het Antwerpse stadhuis. Het kwam tot een gesprek, en op een bepaald moment vroeg de oude man: ‘Weet ge wat het beste boek is dat ik ooit gelezen heb?’ Ik antwoordde plompverloren: ‘Sinuhe de Egyptenaar?’ Meneer Brocatus keek stomverbaasd, want het bleek nog te kloppen ook. Echt gebeurd! Toen ik vertelde dat het boek een jeugdherinnering van mij was, haalde hij een vrij gaaf exemplaar van Sinuhe (misschien was het wel ooit mijn exemplaar geweest, wie weet) uit de rekken. Ik dacht: ja, dat ga ik nu dus zeker gratis meekrijgen, want Brocatus had een hele monoloog afgestoken over hoe de roman hem beïnvloed had bij het geven van lezingen over Egypte, maar nee, ik moest er toch voor betalen (15 euro of daaromtrent, geloof ik). In 2017 las ik Sinuhe met veel plezier, en dit keer volledig, en pas nu, in 2020 schrijf ik dit neer. Door andere drukke bezigheden is het boek bijna drie jaar lang op mijn kamer blijven liggen, wachtend op een leesverslagje. En ziehier. 

Sinuhe de Egyptenaar speelt zich af in Egypte ten tijde van de farao Echnaton. Het verhaal wordt in de ik-persoon verteld door de oude Sinuhe, die terugblikt op zijn leven. Sinuhe wordt door een armendokter in Thebe opgenomen in zijn gezin, nadat hij in een biezen mandje op de Nijl is komen aandrijven (net als Mozes dus). Hij krijgt de gelegenheid om te studeren voor dokter en chirurgijn en komt zo (weer net als Mozes) te verkeren in de hoogste kringen van Egypte. Regelmatig wordt gesuggereerd dat Sinuhe wel eens van koninklijken bloede zou kunnen zijn, maar dat wordt nooit bevestigd. Als jongeman is Sinuhe een tijdje de speelbal van de courtisane Nefernefernefer, en in zijn verdere leven kent hij twee grote liefdes: de Kretenzische prinses Minea die zal sterven als offer aan de Minotaurus, en Merit, die zal omkomen samen met haar (hun) zoontje. Erg grappig is de rol van Kaptah, de slaaf die Sinuhe in dienst neemt. Na veel wederwaardigheden en reizen wordt Sinuhe verbannen naar ergens bij de Rode Zee, waar hij redelijk verbitterd zijn memoires neerschrijft, die wij nu dus lezen als roman. 

Sinuhe werd gepubliceerd in 1945 en het is duidelijk dat Waltari door de Tweede Wereldoorlog beïnvloed werd tijdens het schrijven en dat hij zijn waarschijnlijk door de oorlog en de nazi’s aangescherpte pessimistische mensvisie geprojecteerd heeft op de arts in het oude Egypte. Dat wordt bijvoorbeeld heel duidelijk op pagina 529, waar Sinuhe noteert: ‘Toen besefte ik, dat de grootste vreugde van het volk bestaat in het gezamenlijk luidkeels schreeuwen. Weinig doet het er toe, wat men schreeuwt en waarvoor men schreeuwt, maar door samen met anderen te schreeuwen gevoelt men zich sterk en is men overtuigd van de rechtvaardigheid der zaak, waarvoor men betoogt’. Op pagina 568 lezen we: ‘Waarlijk, pas in Joppe heb ik gezien, welk een wreed roofdier de mens kan zijn voor zijn naasten…’, en ook: ‘Mijn hart verhardde zich bij dat blijk van boosaardigheid der mensen’. Op pagina 612 luidt het: ‘Bedaar, dwaas, onstuimig hart, want het is niet jouw schuld; alles, wat gebeurde in de wereld, is dwaas; goedheid en slechtheid hebben geen zin; hebzucht, haat, hartstocht overheersen alles. Jouw schuld is het niet, Sinuhe, want de mens blijft hetzelfde, nooit verandert hij’. En ook nog op bladzijde 630: ‘Ik zou willen begrijpen, waarvoor ik heb geleefd, doch aan het einde van dit laatste boek weet ik dat minder dan ooit’. 

De door mijn moeder ooit gewraakte erotische passages kwamen wel degelijk voor, maar vielen ontzettend mee (tegen?). Een voorbeeldje op bladzijde 155, wanneer Sinuhe een voorjaarsorgie meemaakt in Syrië: ‘Toen de duisternis inviel, wierpen de vrouwen haar kleren weg, snelden het veld in en niemand vroeg, of zij getrouwd waren of niet, doch nam, wie hij kon grijpen, zodat weiden en hagen van minnende paartjes wemelden’. Veel gewaagder dan dat wordt het nooit. Naar aanleiding van de perikelen rond Nefernefernefer vergelijkt Waltari overigens de vrouwen nogal venijnig met katten: ‘Fluwelig voelen zijn poten aan, maar scherpe klauwen zijn daarin verborgen, die zonder erbarmen tot het hart toe iemands vlees openrijten. Ja, waarlijk is de vrouw een poes, want ook de poes geniet ervan, haar slachtoffer te kwellen en het onder haar klauwen te pijnigen, zonder dat zij ooit dit spel moe wordt. Is haar slachtoffer eenmaal verlamd, dan verslindt zij het en zoekt zich een ander’ [p. 99]. Af en toe noteerde ik nog andere aardige zinnetjes, zo bijvoorbeeld twee maal op pagina 472: ‘Zozeer is de mens slaaf van zijn hart, dat hij zijn ogen sluit, voor wat hem mishaagt, en gelooft, hetgeen hij hoopt’. En: ‘Niets verheldert de geest beter dan een lange reis zonder bepaalde bezigheden’. 

Conclusie: Sinuhe de Egyptenaar (in feite toch een boek dat waarschijnlijk weinigen zullen kennen, laat staan gelezen hebben) is nu definitief een stukje van mijn lectuurgeschiedenis. In 1954 werd het verfilmd. Die film zou ik wel eens willen zien. 

[explicit 19 april 2020]