Ik ben Eric De Bruyn
Ik ben een man en woon in Wuustwezel (België) en mijn beroep is pensionado.
Ik ben geboren op 20/10/1955 en ben nu dus 69 jaar jong.
Mijn hobby's zijn: Middelnederlands / laatmiddeleeuwse kunst.
Studies Germaanse Filologie 1973-1977 - Universiteit Antwerpen. In 2000 gepromoveerd aan de KU Brussel
WEMELDINGEN
Tijd is ruimte in beweging
25-07-2014
BOEK: Golden Earring - De Amerikaanse droom (Haagsma & Ras) 2012
GOLDEN EARRING DE AMERIKAANSE DROOM
(Robert Haagsma & Jeroen Ras) 2012
Dit boekje van muziekjournalist Robert Haagsma (°1963) en archeoloog/auteur Jeroen Ras (°1971) konden wij als Golden Earring-adept sinds 1970 natuurlijk weer niet ongelezen laten. Naar verluidt was één van de eerste elpees die Jeroen Ras kocht Moontan. Welnu, de àllereerste elpee die wij ooit kochten, was Golden Earring (1970). Om maar te zeggen: we kennen de materie.
Zoals de ondertitel al aangeeft, concentreert deze uitgave zich op de prestaties van de Haagse rockgroep Golden Earring in Amerika. In totaal hebben ze tussen 1969 en 1984 tien tournees gemaakt in het Land van Melk en Honing, echter met wisselend succes. Sommige gedeelten van het boek komen nogal saai over, met louter opsommingen van de concerten die Golden Earring waar en wanneer en met welke playlist verzorgd heeft, aangevuld met gegevens over de platenverkoop. Andere gedeelten zijn dan weer uitermate boeiend (tenminste voor ons) omdat ze via allerhande weetjes, achtergrondinformatie (over ruzietjes, strubbelingen, anekdotes) én recente gesprekken met allerhande personen (de bandleden zelf, mensen uit de entourage, leden van groepen waar Golden Earring indertijd mee optrad) komen bevestigen wat wij al langer wisten en/of vermoedden. Niet zo moeilijk natuurlijk, als je zoals wij sinds 1970 het wel en wee van de band op de voet gevolgd hebt, maar hier blijkt toch dat wij een correcte kijk hadden en hebben op het reilen en zeilen van George, Barry, Rinus en Cesar, vooral ook als het gaat om de evaluatie van hun platen (waarvan er een groot aantal, vooral in de jaren zeventig, deels de soundtrack bij onze jeugd hebben gevormd).
Tot 1969 waren de Golden Earrings (toen nog mét een s achteraan) niet meer dan een oppervlakkig beatgroepje zonder eigen stijl. Met Eight Miles High (vooral het lange titelnummer) kwam daar in 1969 verandering in en toen wij de draad oppikten in 1970 bevonden ze zich met Golden Earring in een vruchtbare en creatieve periode. Daarna vormden Seven Tears en Together een dipje, maar in 1973 volgde met Moontan en Radar Love een absoluut hoogtepunt, mét het nodige internationale succes, ook in Amerika. Onbegrijpelijk dat ze daarna Switch en To The Hilt uitbrachten met muziek die plots veel gesofistikeerder klonk en hen veel krediet deed verliezen. Nadat Robert Jan Stips de groep weer verlaten had en Eelco Gelling aangetrokken werd als tweede gitarist, klonk Contraband in 1976 weer behoorlijk primadeluxe en het Live-album uit 1977 kwam die remonte bevestigen. Praktisch alle albums die daarna kwamen, waren stuk voor stuk hele of halve teleurstellingen, behalve Cut uit 1982 met de single Twilight Zone die voor een tweede internationale succespiek zorgde. Niet toevallig is Cut ook de enige plaat van Golden Earring die wij na Live uit 1977 nog gekocht hebben. Na 1982 (in 1984 waren er nog wel de relletjes rond Dick Maas videoclip van het uitstekende When The Lady Smiles) is het Golden Earring-verhaal er eentje van droefenis en voortdobberen op oude verworvenheden en die periode wordt in dit boek dan ook in enkele bladzijden afgehaspeld. Na 1984 werden trouwens geen pogingen meer ondernomen om het in Amerika te maken.
Haagsma en Ras concluderen: Golden Earring ontwikkelde zich in luttele jaren van een enigszins naïeve beatgroep tot een zelfverzekerde rockband. Het leidde tot Moontan met daarop de wereldhit Radar Love. Het bedje leek gespreid. Dit was het ideale vertrekpunt voor een duurzame internationale carrière. Het werd echter een weg van vallen en opstaan. Golden Earring had dat deels aan zichzelf te wijten. In plaats van voort te bouwen op het succes, sloeg de band nieuwe artistieke wegen in of kwam op de proppen met scabreuze videoclips. Weg succes, tot tweemaal toe. Klaarblijkelijk was er geen krachtig management dat de band behoedde voor dergelijke misstappen [p. 248].
Een verhaal dus van een paar kortstondige triomfen en pijnlijk gemiste kansen. Blijft ondertussen het feit dat Radar Love and Twilight Zone tot het collectieve popgeheugen zijn gaan behoren, óók in Amerika. Er zijn niet veel Nederlandse groepen die iets gelijkaardigs gepresteerd hebben.
Naar verluidt de 23ste James Bond-film al, maar het is er zeker één van de betere. Let wel: de obligate achtervolgingen (hier onder meer in de treinsequens in het begin en later in de Londense underground) en schiet- en vechtpartijen (onder meer in een building in Shangai, in een casino en vooral op het einde, wanneer Bonds geboortehuisje in Schotland belegerd wordt) zijn nog steeds niet ons kopje thee, maar Sam Mendes heeft er blijkbaar iets speciaals van willen maken door een bijzonder aardige en geslaagde rode draad in het verhaal te stoppen. En die rode draad is: het ouder worden met het risico de vroegere schwung te verliezen en daardoor uitgerangeerd te worden. Zowel Bond zelf (prima gestalte gegeven door Daniel Craig met zijn verweerde en getaande kop) als zijn bazin M worden met deze dreiging geconfronteerd. M legt er zelfs het loodje bij (ten gevolge van een dodelijk schot) maar Bond kent op het einde een doorstart. Er kunnen dus nog Bond-films verwacht worden in de toekomst.
Humor en lichtvoetigheid zijn, ondanks al dat geweld, altijd al troeven geweest van de Bond-films maar aan de debet-zijde moet toch de ongeloofwaardigheid en de oppervlakkigheid vermeld worden, ook hier weer. De plot zit vol gaten en is daardoor af en toe erg moeilijk te volgen, de manier waarop Bond telkens weer min of meer ongedeerd aan kogelregens en andere precaire situaties weet te ontsnappen komt nogal naïef en stripverhaalachtig over en de psychologie overstijgt nooit het niveau van een eerste jaar bachelor. De wijze waarop het verhaal aanvankelijk vermeldt dat Bond gebukt gaat onder een jeugdtrauma om dan uiteindelijk via de terugkeer naar zijn geboortehuis (dat Skyfall heette en heet) duidelijk te maken dat hij al vroeg zijn ouders verloor en te suggereren dat M een soort moederfiguur voor hem is, wordt wel zeer magertjes uitgewerkt, maar voor het grootste deel van het geïntendeerde publiek zal dat waarschijnlijk niet zo belangrijk zijn.
Bond-films moeten het vooral hebben van de overdonderende trucages, het fraaie gegoochel met allerlei moderne snufjes (hier draaien die vanzelfsprekend, het is 2012, rond het gebruik van computerprogrammas), het snuifje erotiek (blijft dit keer nogal beperkt) en de aanwezigheid van lekker hatelijke slechterikken die door Bond uitgeschakeld kunnen worden. In verband met dat laatste is één van de belangrijkste pluspunten van deze Skyfall het optreden van Javier Bardem die nog maar eens (denk aan No Country for Old Men) op zijn eigen onovertroffen en geweldige wijze een onvergetelijke boef neerzet: de ex-MI6-spion Silva die zich wil wreken op zijn vroegere bazin M. Die nichterige geblondeerde haren! Dat valse, psychopatische glimlachje! Dat walgelijke shot wanneer hij zijn vals gebit uit zijn mond haalt zodat zijn gelaat afschuwelijk vervormd wordt!
Skyfall brengt vakkundig entertainment met een lichte thematische meerwaarde (minder licht in elk geval dan in vroegere Bond-films), maar een onsterfelijk meesterwerk van de 21ste-eeuwse cinema kan je het nu toch ook niet echt noemen.
[Roman, Uitgeverij Van Halewyck, Leuven, 2001, 152 blz.]
Jackie Dewaele is wel degelijk de vroegere dj Zaki (bekend van radio en televisie) en Vrouwen zonder kleren is zijn debuutroman. En laat het ons meteen maar bekennen: wij hebben dit boekje helemaal uitgelezen en nochtans zouden wij zelfs bij benadering niet kunnen zeggen waar het over gaat. De hoofdpersoon is de papierhandelaar Frans, hij heeft een vrouw die ooit eens overspel pleegde, zijn dochter is lesbisch, de kunstschilder John is blijkbaar een vriend van de familie, Frans komt in contact met rechtsdenkende, Vlaams Blok-achtige kringen, er ontploft een bom op een of ander ministerie, Frans wordt van die bomaanslag beschuldigd maar komt weer vrij, enzoverder enzovoort. Vraag ons nu echter niet wat dit allemaal met elkaar te maken heeft, want wij zouden het echt niet weten. Heel dat wazige en onsamenhangende kutverhaaltje is dan ook nog eens rotslecht geschreven, met hier en daar wat taalfouten (à la maar zij hield ervan, dat ben ik zeker, p. 63) en drukfouten (de fotograaf met wie ze die dag werkte had haar intens en langdurend vernederend, p. 30), en af en toe literair bedoelde, vol onnozele beeldspraak en pseudo-levenswijsheid stekende passages (als: De studie van het leven is als het leegzuigen van ballonnen. Het is niet moeilijk. Het dringt zich aan je op. Het doet je af en toe naar adem snakken, p. 23). Bij ons thuis doen wij dat inderdaad ook regelmatig met de kinderen: ballonnen leegzuigen. Jezus Maria Jozef!
In De Standaard der Letteren [3 mei 2001, p. 4] schreef Jeroen Overstijns een schijnbaar bijzonder lovende recensie over deze roman. Het is pas halverwege dat je begint door te hebben dat die Overstijns met de voeten van Zaki (en van de lezer) aan het spelen is en dat Vrouwen zonder kleren in feite finaal de grond ingeboord wordt. Op het einde van de recensie blijk ik (gelukkig) niet de enige te zijn die niets van Dewaeles fluttekst begrepen heeft: Alsof al dit raffinement nog niet genoeg is, legt het achterplat nog een extra betekenislaag bloot. Dit is het verhaal van het ultieme menselijke vermogen: de twijfel. Fout blijkt de ongetwijfeld vooringenomen lezer die na paginas en paginas incoherente hersenspinsels al lang geen zin meer had om een intelligente rode draad te zoeken. De verwarring blijkt intentioneel. Die Zaki toch.
Als Jackie Dewaele in een vorig leven geen Zaki was geweest, dan had deze roman natuurlijk nooit het daglicht gezien, zoveel is wel duidelijk. En het is een knappe zet van de auteur en de uitgever om dit wangedrocht Vrouwen zonder kleren te noemen (waar die titel op slaat, wordt overigens al evenmin ergens duidelijk) en om op de cover een fraaie naaktschildering (van Robert Henri: Portrait of Doris Trautman) te zetten. Samen met Jackie Dewaeles BV-schap zal dit heel wat lezers in de aankoopval lokken. Wij weten het zeker, want titel en cover hebben (een bekentenis) ook ons en ons bijzonder zwakke vlees verleid (echter zonder dat er geld uit onze zakken werd geklopt: leve de openbare bibliotheken!).
DIVISAMENT DOU MONDE
[Beschrijving van de wereld]
(Marco Polo) 1298-99
[Nederlandse vertaling: Anton Haakman (vert.), Marco Polo De wonderen van de Oriënt Il Milione. Athenaeum-Polak & Van Gennep, Amsterdam, 2001 = Divisament dou monde ed. 2001]
In 1298 werd de Venetiaan Marco Polo, die korte tijd daarvoor was teruggekeerd van een jarenlang verblijf in het Verre Oosten, tijdens een zeeslag krijgsgevangen genomen door de Genuezen. In de gevangenis werden zijn reisherinneringen opgetekend door een zekere Rustichello van Pisa (de auteur van onder meer een Arthurroman). Dit werk, waarvan de oorspronkelijke Frans-Italiaanse titel Divisament dou monde (Beschrijving van de wereld) luidde, zou internationale bekendheid krijgen en in Italië zelf verspreid worden onder de naam Il Milione. Naar verluidt geen verwijzing naar Marco Polos rijkdom of naar de grote getallen die vele malen in zijn tekst opduiken, maar naar de afstamming van Marcos familie uit de Emilia. Bijna twee eeuwen later was het (in een Latijnse editie) nog één van de lievelingsboeken van Christoffel Columbus. [In verband met die grote getallen: zo zijn er naar verluidt in de stad Hangzhou 12.000 stenen bruggen en hebben de steden in de provincie Mangi tot 30.000 wachters. Het paleis van de Grote Khan in deze streek bevat zalen waar wel 10.000 mensen zouden kunnen eten en aan belastingen int hij (alleen in deze streek al en nog afgezien van de belastingen op de zoutproductie) jaarlijks twee miljard honderdmiljoen eenheden goud. Zie ed. 2001: 115 / 117/ 118 / 119.]
De figuur Marco Polo (1254-1325) behoeft wel geen verdere introductie, maar de door hem geïnspireerde tekst is nu opnieuw in het Nederlands vertaald. Eerdere Nederlandse vertalingen dateren van 1664 (J.H. Glazemaker) en 1977 (Karel Jonckheere). Anton Haakman baseerde zijn nieuwe vertaling echter op de (in 1975 in Milaan verschenen) standaardeditie van Valeria Bertolucci Pizzorusso die zelf gebaseerd is op vijf Toscaanse handschriften en teruggaat tot een veertiende-eeuwse Toscaanse versie van de tekst, vermoedelijk de oudste die is bewaard gebleven.
De Divisament dou monde bestaat uit twee totaal verschillende onderdelen. In de eerste 18 hoofdstukjes wordt beknopt verteld hoe de vader en de oom van Marco Polo van 1260 tot 1269 naar het Oosten reisden, waarna zij op een tweede reis richting China Marco (toen nog een tiener) meenamen. Zij verbleven decennialang als ambtenaar en diplomaat aan het hof van de Grote Khan en kregen in 1292 met veel moeite toestemming om naar Venetië terug te keren. Het tweede gedeelte (96% van de tekst), met een elkaar voortdurend afwisselende ik- en hij-verteller, bestaat uit een nogal eentonige, erg onpersoonlijke en afstandelijke opsomming van landen, plaatsen en volkeren in het Nabije en Verre Oosten. Het gaat hier dan ook veeleer om een soort reisgids ten behoeve van handelaars die op hun beurt hun kans willen wagen in het Verre Oosten, dan om een persoonlijk getint reisdagboek vol anekdoten en bijzondere ervaringen. Geschreven in de modieuze Frans-Italiaanse omgangstaal van dat ogenblik richtte het boek zich in de eerste plaats tot een vrij breed, ontwikkeld publiek van leken dat meer wilde te weten komen over de Mongolen die al vijftig jaar lang een verre bedreiging vormden voor het westen. Na 700 jaar vormt deze dertiende-eeuwse reisgids niet echt prettige lectuur (Jozef Janssens heeft het in dit verband over een vrij dorre opsomming van steden en landsdelen en over een monotone opsomming van landen en plaatsen), maar het cultuurhistorische belang ervan ligt bijzonder hoog.
Tijdens het lezen kan men zich overigens nauwelijks voorstellen dat sommige (niet alle) tijdgenoten van Marco Polo diens mededelingen totaal ongeloofwaardig vonden. Volgens een anekdote zou Marco op zijn sterfbed door zijn biechtvader gevraagd zijn of hij de fabeltjes uit zijn boek wilde herroepen, waarop Marco zou geantwoord hebben dat hij nog niet de helft had verteld van wat hij werkelijk had meegemaakt. De discussies over de betrouwbaarheid van Polos tekst zijn trouwens ook vandaag nog altijd niet ten einde. Een probleem in dit verband is dat we niet weten op welke plaatsen precies Rustichello de informatie van Marco ten gerieve van de lezer heeft opgesmukt en verlevendigd en wat latere kopiisten aan de tekst hebben veranderd. Bovendien deelt Marco zelf mee dat hij sommige zaken slechts heeft van horen zeggen, en dan krijgen de bewoners van een eiland in de Indische Oceaan bijvoorbeeld hondenkoppen met de tanden en de neus van een dog.
Achteruitkijkend met onze moderne kennis van Azië blijkt Marco Polo het echter in verbazingwekkend talloze gevallen bij het rechte eind te hebben. Voor ons persoonlijk kan de beroemde Venetiaan in elk geval niet meer stuk, nadat wij gelezen hebben hoe trefzeker en correct hij in de dertiende eeuw reeds de mythe van de eenhoorn ontmaskert als een brok vervormde informatie rond de neushoorn: Ze hebben zeer wilde olifanten en eenhoorns die niet kleiner zijn dan olifanten; die hebben huiden als van buffels en poten als van olifanten; midden op hun voorhoofd hebben ze een dikke zwarte hoorn. En ik zeg u dat ze geen kwaad doen met die hoorn, maar wel met hun tong, die van veel grote stekels voorzien is; ze hebben een kop als van een wild zwijn, maar die houden ze steeds naar de grond gebogen; ze verkeren graag in het gezelschap van runderen. Het is een heel lelijk beest, en het is niet zo, zoals ze bij ons zeggen, dat hij zich laat vangen door een maagd, integendeel [p. 129, in een passage over het koninkrijk Pasaman, een streek in Oost-Sumatra]. Zulke regels klinken ons als muziek in de oren, zeker als je dit vergelijkt met de onzin die andere middeleeuwers over de zogenaamde eenhoorn hebben geschreven.
Marco Polos reisverhaal had in de Middeleeuwen overigens de nodige invloed: er zijn ongeveer 140 middeleeuwse manuscripten in twaalf talen en dialecten van bewaard gebleven (met aanzienlijke onderlinge verschillen). Dankzij de vertaling van Haakman hebben wij dit beroemde werk nu ook leren kennen, al was het leesplezier niet altijd navenant. Komisch is wel dat op de cover van de nieuwe editie de Chinese muur wordt afgebeeld: dàt is nu net één van de weinige dingen in verband met China die door Marco niét vermeld worden.
Geraadpleegde lectuur
Behalve van het nawoord van de vertaler in de editie-2001 hebben wij gebruik gemaakt van de volgende secundaire literatuur
- Amber Verrycken, De middeleeuwse wereldverkenning. Acco, Leuven-Amersfoort, 1990, pp. 151-156.
- Jozef Janssens, Miljoenen afgodendienaars en papieren geld De ontdekking van Azië in de 13de en 14de eeuw, in: Jozef Janssens e.a., En toch was ze rond Middeleeuws mens- en wereldbeeld. Gemeentekrediet-Ufsal, Brussel, 1990, pp. 123-130.
- Clara Strijbosch, Niets dan de waarheid? De reisverhalen van Brandaan en Marco Polo, in: Queeste, jg. 5 (1998), nr. 1, pp. 1-14.
- Annelies Kruijshoop, De wonderen van de Oriënt (recensie van de editie-2001), in: Madoc, jg. 16, nr. 2 (zomer 2002), pp. 114-117.
De leeuwentemmer, Elsschots negende roman (novelle), is het (korte) vervolg op Tsjip. De kleine Jan Maniewski, alias Tsjip, alias De Leeuwentemmer, is nu drie jaar oud en nog steeds de oogappel van zijn grootvader Frans Laarmans, alias Willem Elsschot, alias Fons De Ridder. In het lange en fraaie eerste hoofdstuk geeft Elsschot uitgebreid een gesprek weer met de kleine (in werkelijkheid naar verluidt gebaseerd op gesprekken met zijn eigen zoontje Jan in de jaren twintig), waarin nog maar eens Elsschots verfijnde taalgevoeligheid aan bod komt. Zoals Guido Goedemé noteerde: Het lange hoofdstuk, dat de auteur blijkbaar node kan afsluiten, getuigt van de innige, zij het ironisch gerelativeerde vertedering waarmee de volwassen man zich tot het kind keert, zich in het kind verliest en daardoor zichzelf vindt. Dit eerste hoofdstuk is, net als alle andere hoofdstukken, opgevat als een brief van Frans Laarmans aan zijn oudste zoon Walter, die in Parijs verblijft. Walter verneemt zo samen met de lezer dat het niet botert met het huwelijk tussen Adele en de Poolse Bennek. Een eerste donkere wolk verschijnt aan de horizon als Laarmans naar aanleiding van de keren dat Adele met Jan naar België komt, opmerkt: Zij komt ook te dikwijls en blijft telkens te lang.
Adele en Bennek blijken inderdaad niet bij elkaar te passen en het blije optimisme uit Tsjip is nu ver te zoeken (ja, zo gaat dat in de wereld). Enkele bladzijden verder reeds is het zover. Bennek is naar België gekomen om zijn schoonvader de nakende echtscheiding mee te delen: Zij voelt niets voor standsbejag terwijl hij tot elke prijs de ladder op wil. De echtscheiding komt er en Adele mag voorlopig het kind houden. Na een tijd hertrouwt Adele. Wanneer Jan op een keer echter weer eens naar zijn vader in Polen gaat, weigert deze laatste het kind terug te geven. Het gezin Laarmans staat op zijn kop. Er komt moeizaam een briefwisseling op gang, maar De Eenzame wil van geen toegeven weten, en uiteindelijk trekt Adele naar Polen om er Jan te ontvoeren: de climax van het verhaal, die heel beknopt en sec wordt weergegeven (de werkelijkheid had meer voeten in de aarde, zie Van Hattem 2004: 299). Waarna de in de laatste regels uitgesproken hoop op een betere en nieuwe wereld (het is 1939 en de oorlog dreigt, maar na de oorlog zal ons uit het Oosten een nieuwe geest tegenwaaien, de lang verbeide geest van begrijpen en verbroedering) een beetje gechargeerd en weinig overtuigend overkomt.
Ofschoon De leeuwentemmer enkele aardige bladzijden bevat, speelt hij als geheel toch een categorietje lager dan zijn voorganger Tsjip. De bijna heel de tekst lang volgehouden beeldspraak waarin het gezin-Laarmans vergeleken wordt met een piratenschip (de Revolution) doet nogal gewoontjes aan, al zijn er anderzijds weer constant die typische, cynische terzijdes die bewijzen dat Elsschot een geestige, witty persoon was. Als de moeder van Bennek schrijft dat Jan in Polen handkusjes geeft aan haar en haar vriendinnen: En hij doet het niet alleen bij zijn Bapcia maar geeft er ook aan al haar vriendinnen. Als zij zich geregeld wassen is het zo heel erg niet. Zijn vorderingen in de Poolse taal zijn verbazend, zegt zij. Niet alleen draait hij zijn kerkelijke teksten meesterlijk af maar hij verstaat reeds bijna alles wat zij zegt. Nu ja, veel kan zon mens niet te zeggen hebben [p. 160, cursiveringen van ons]. Of als zij per brief aan Bennek vragen of Jantje op vakantie mag komen in België en Bennek antwoordt dat hij zoiets onmogelijk lang op voorhand kan beloven: Als wij allen goed leren en braaf zijn mag hij niet komen. En anders zeker niet [p. 164]. Goddelijk zijn zulke wendingen en Elsschot lijkt er al vanaf zijn eerste roman een patent op te hebben.
Over Villa des Roses gesproken: met dat boek is De leeuwentemmer thematisch verwant, want de hypocrisie en kleinburgerlijkheid die daar op de korrel werden genomen, keren ook hier weer in de personen van de op uiterlijk vertoon, fatsoen en ambitie gerichte Bennek en zijn katholiek-verkwezelde moeder. Het zijn elementen als deze die Elsschot nog steeds zo sympathiek doen overkomen bij de moderne lezer en van hem een sterk schrijver maken (zijn bekommernis om de taal zie hier onder meer ook het schrijven van zo diplomatisch mogelijke briefjes aan die Bennek en zijn moer is eveneens zon element), zelfs wanneer hij een keertje wat minder op dreef is, zoals in De leeuwentemmer.
Geraadpleegde lectuur
- Guido Goedemé, Willem Elsschot. De leeuwentemmer, in: Lexicon van Literaire Werken, mei 1999, pp. 1-11.
- Wam de Moor, Willem Elsschot. Tsjip / De leeuwentemmer, in: Lexicon van Literaire Werken, augustus 2002, pp. 1-13.
- Jan van Hattem, Willem Elsschot Mythes bij het leven Een biografie. Antwerpen-Amsterdam, 2004.
[Novelle, in: Willem Elsschot, Verzameld Werk, P.N. van Kampen en Zoon, Amsterdam, 1963, pp. 55-687]
Een minder bekend werkje, geschreven in 1941, tijdens de oorlog dus, een jaar na De leeuwentemmer en zes jaar vóór Het dwaallicht. Dit tiende boek van Elsschot is niet ten onrechte minder bekend. De plot is werkelijk flinterdun en het is gedaan voor je het weet. Frans (Laarmans) is met zijn familie op vakantie aan zee, en daar komt op een dag zijn zwager Jacky (die in Parijs woont) trots zijn prachtige nieuwe wagen tonen. Er wordt besloten dat Frans, Jacky en hun echtgenotes (zussen dus) enkele dagen naar de Ardennen trekken met de aanwinst. Diezelfde avond, als ze in het hotel gearriveerd zijn, breekt echter de Tweede Wereldoorlog uit. Terwijl iedereen naar huis vlucht, blijkt Jacky echter niet zo rouwig te zijn om de oorlog, en bij een glas champagne vertelt hij zijn verhaal. Jacky, die in de maritieme sector werkzaam is, reageerde voor de lol en uit nieuwsgierigheid op een advertentie van een zekere Boorman waarin een tankschip gratis werd aangeboden. Dat tankschip blijkt eigendom te zijn van een rijke reder uit Marseille die op aanraden van Boorman de Franse belastingen om de tuin wil leiden door het schip op te knappen, zodat hij de kosten kan aftrekken van zijn belastingen, en vervolgens zogenaamd te verkopen. In werkelijkheid krijgt de koper het schip echter gratis, op voorwaarde dat hij het verder verkoopt tegen een bedrag dat zeer hoog zal zijn (er hangt immers oorlog in de lucht en tankschepen zullen zeer gegeerd zijn door allerlei regeringen), een deel van het geld aan de reder (en aan Boorman) geeft, en officieel de reder laat weten dat hij niet kan betalen. Jacky is op dit alles ingegaan, zijn schip ligt nu in Barcelona, de oorlog is uitgebroken en nu kan hij als het ware slapend rijk worden.
Dit verhaal van Jacky aan Frans (een verhaal in het verhaal), waarin overigens voortdurend Boorman zijn verhaal vertelt aan Jacky (een verhaal in een verhaal in het verhaal) neemt bijna gans het boek in beslag en de tekst eindigt ook (nogal plots) met Jackys verhaal. De ik-verteller uit het begin komt niet meer aan het woord. Het is allemaal niet onaardig en hier is natuurlijk weer de zakenman en reclamejongen Fons De Ridder bezig, maar het maakt allemaal een stuk minder indruk dan bijvoorbeeld Lijmen (waarvan Het tankschip een soort blauwdrukje is) of Kaas. Naar aanleiding van het Elsschot-jaar 2000 publiceerde Gazet van Antwerpen een bijlage over Elsschot (verzorgd door Martine Cuyt), en daarin zegt de dan 87-jarige dochter van Elsschot, Anna De Ridder: Weet ge wat ik onlangs nog eens heb herlezen? Het tankschip. En das mij kolossaal meegevallen. Het tweede deel is zo plezierig dat ik ben moeten stoppen met lezen van het lachen. Van een geestigheid, ja, das nu het woord, geestigheid! Geestig is Elsschot in deze novelle inderdaad haast constant, maar stoppen van het lachen? Nu ja, het menske was al 87. Geestig dus, oké, maar men heeft wel sterk de indruk dat Elsschot hier een beetje te veel drijft op verworven routine en niet echt meer sprankelt. Het kan toch niet dat de oorlogsomstandigheden daar een rol in speelden, want van de oorlog zal Elsschot toch niet al te veel last hebben gehad?
Wel is het opvallend dat enerzijds de plot duidelijk ontsproten is uit de geest van iemand die kaas gegeten heeft van het zakenwereldje, maar dat anderzijds de thematiek erop neerkomt dat dit wereldje van poenscheppen en bedrog neergesabeld wordt. Daar heb je de tegenstelling Fons De Ridder-Willem Elsschot weer. De laatste twee zinnen van het boek werken in dat verband uitermate ironiserend (Jacky is aan het woord): Op de oorlog, Frans, want oorlog is een zegening. En het kapitalisme heeft toch zijn goede kant, is t waar of niet? [p. 687]. Een aantal paginas eerder heeft de auteur Boorman dan al het volgende laten zeggen over het communisme: Trekken onze Russische neven niet sedert twintig jaren tevergeefs de wereld rond om hun jongste dochter voor te stellen, gesmukt met al de kleuren van de regenboog? En gaan niet deuren en vensters dicht tot de stoet voorbij is? Zij heeft anders de beste getuigschriften, want van in haar prille jeugd heeft zij gezwoegd aan t hoofd van een reusachtig gezin dat in ellende leeft. Welnu, in plaats van dat meisje een kans te geven blijft men overal trouw aan de oude, beproefde tirannen [p. 669].
Zozo, Elsschot dus een crypto-communist anno 1941? Men begrijpt nu een beetje beter waarom Elsschot en Louis Paul Boon in het begin nogal goed overeenkwamen (Elsschot zat in de jury die Boons eerste roman De voorstad groeit bekroonde en hij schreef een vriendelijk voorwoord bij Mijn kleine oorlog) Maar veel meer dan saloncommunisme of literaire pose zal het bij Fons De Ridder wel niet geweest zijn. Al bij al is en blijft Het tankschip een mindere Elsschot, hoewel het niveau toch niet ondermaats is. Merkwaardig dat hij zes jaar later alsnog een absoluut pareltje zou te voorschijn toveren.
