INCENDIES (Denis Villeneuve) (Canada, 2010)

(130’)

De vierde film reeds van deze bij ons weinig of niet bekende Canadees, naar een toneelstuk van de Libanese Canadees Wajdu Mouawad. Ofschoon Libanon nergens in de film genoemd wordt en alle plaatsnamen fictief zijn, is het duidelijk dat verwezen wordt naar de Libanese burgeroorlog (1975-1989) waarin twee bevolkingsgroepen, de maronitische christenen en de moslims (inclusief Palestijnse vluchtelingen) op bloedige wijze tegenover elkaar kwamen te staan.

Na de dood van hun moeder (Nawal Marwan, gespeeld door de in België geboren Lubna Azabal) krijgt de tweeling Jeanne en Simon van de notaris (voor wie hun moeder werkte) te horen dat hun vader, van wie zij dachten dat hij dood was, nog leeft en dat zij nog een broer hebben. Aan deze vader en broer moeten zij elk een brief bezorgen, anders zal de geest van de overleden moeder geen rust kennen. Het is voorwaar een boeiend gegeven om een film mee te beginnen en de aandacht van de kijker is dan ook meteen verzekerd. De verdere opbouw van de film, die niet al te eenvoudig is, zorgt ervoor dat de kijker tot op het einde nieuwsgierig en geboeid blijft, al dient toegegeven dat de mozaïekstructuur van het verhaal bij een tweede visie een stuk vlotter te volgen is dan bij een eerste visie. Maar dat is niks nieuws natuurlijk: we wisten al langer dat één keer geen keer is. De verhaalstructuur is een beetje ingewikkeld doordat voortdurend heen en weer gesprongen wordt tussen drie tijdsniveaus: de tocht van Jeanne (en later ook Simon) vanuit Canada naar Libanon op zoek naar de waarheid, het overlijden van de moeder in Canada een tijdje daarvoor, en ten slotte verder in het verleden de geschiedenis van de moeder in Libanon.

Kort samengevat ziet de chronologie van de plot er als volgt uit. De Zuid-Libanese Nawal Marwan (een christenvrouw) krijgt een kind van een Palestijnse vluchteling. Deze laatste wordt door haar broers vermoord, zijzelf wordt naar familie in de hoofdstad gestuurd en het kind komt in een weeshuis terecht. Bij het uitbreken van de burgeroorlog ziet Nawal hoe een christelijke militie een bus moslims uitmoordt en als reactie daarop sluit zij zich aan bij de moslims en vermoordt zij de leider van de christenen. Zij wordt vijftien jaar lang opgesloten en gefolterd, voornamelijk door de beul Abou Tarek, die haar talloze malen verkracht. Deze verkrachtingen leiden tot de geboorte van een tweeling, Jeanne en Simon. Na de burgeroorlog emigreert Nawal met de tweeling naar Canada, waar zij na vele jaren in een zwembad toevallig de blijkbaar ook naar Canada geëmigreerde Abou Tarek herkent. Tegelijk stelt zij vast dat deze Abou Tarek haar zoon (Nihad van Mei) is, door de drie getatoueerde puntjes op zijn hiel. Zij is hierdoor zo geshockeerd dat zij na een tijdje sterft. Vervolgens krijgen Jeanne en Simon de brieven en komen zij in Libanon de waarheid te weten: de beul Abou Tarek is tegelijk hun vader en hun broer. Zij bezorgen hem de brieven. Op het einde van de film lezen we deze brieven (samen met Abou Tarek, die nu weer Nihad heet) en horen we ook wat in een derde, aan Jeanne en Simon gerichte brief staat. De teneur van deze derde brief is dat de keten van de wraak nu doorbroken is, dat het goed is samen te zijn en dat Nawal altijd van haar kinderen (ook van Nihad) gehouden heeft.

De spanningscurve van deze film is goed geconstrueerd en bovendien bevat de film enkele zeer intense, emotionele momenten, waarbij vooral het uitmoorden van de moslimbus (met het kleine moslimmeisje dat door Nawal bijna gered wordt) en de ontdekking dat de vader en de broer één en dezelfde persoon zijn, de kijker aangrijpen. Nochtans is er in dit laatste geval toch ook sprake van epateren. Men heeft namelijk de indruk dat de bedenker van het scenario zich heeft zitten afvragen: hoe kunnen we de toeschouwers nu eens zo onverwacht en hevig mogelijk shockeren? Okay, we laten die Nawal verkrachten door haar eigen zoon en bovendien ook nog eens een tweeling van hem krijgen. Als Nawal in de ‘brief aan de broer’ op het einde dan schrijft dat hij geboren werd uit liefde en dat dus ook de tweeling uit liefde geboren werd, zijn wij niet helemaal mee, al zien wij wel dat hier getracht wordt om de kijker – na alle getoonde ellende – toch met een positieve boodschap naar huis te laten gaan. Het einde blijft echter een beetje te pathetisch naar onze smaak, en bovendien is de film niet vrij te pleiten van een aantal losse draden en al te gezochte plotwendingen. Dat Nihad bijvoorbeeld als jongetje door de moslims uit het weeshuis is ontvoerd en opgeleid werd tot een gevreesde scherpschutter, om daarna gevangen genomen te worden door de christenen en een opleiding tot beul te krijgen, is niet zo’n klein beetje kort door de bocht, al levert het wel de zeer sterke beginsequens van de film op: Nihad die als klein jongetje in het weeshuis kaalgeschoren wordt door de moslims en zonder woorden, maar op de muziek van Radiohead’s You and whose army? (zéér functionele keuze!) strak en koud in de camera blijft kijken.

Andere oppervlakkig uitgewerkte elementen zijn onder meer het feit dat in het begin Simon zo boos is op zijn moeder (waarom?), terwijl dat bij Jeanne helemaal niet het geval blijkt, en het overlijden van Nawal nadat zij Nihad in het zwembad heeft gezien. Al bij al is deze Incendies een verdienstelijke prent met sterke momenten, maar ook met een aantal (te) losse draden en in elk geval ook met de meest onverwachte en schokkende plotwending van het jaar. Gevraagd naar de betekenis van de filmtitel, antwoordde Lubna Azabal [in een interview met Freddy Sartor in Filmmagie, nr. 611, januari 2011, pp. 24-25]: ‘Het is de titel van het toneelstuk. Waarom? Omdat je op een bepaald moment echt wel in de hel bent’. Inderdaad: Incendies is absoluut niet geschikt voor een gezellig bioskoopavondje, maar het is wel een film die tot nadenken stemt. Eén van de vele hints in dit verband: de soldaten van de christelijke militie die een bus met moslims uitmoorden, maar op hun geweren een afbeelding van de H. Maagd Maria hebben geplakt.

Quotering: ***½

03-12-2011 om 23:48 geschreven door Eric De Bruyn