TASTE OF CHERRY [Ta’m-e gilas] (Abbas Kiarostami) (Iran, 1997)

(99’)

Het grootste deel van de tijd rijdt in deze film een man van middelbare leeftijd, meneer Badii, rond in een 4x4 in de barre, kale heuvels vlak buiten Teheran, op zoek naar een man die (tegen forse betaling) de volgende ochtend wil komen checken of hij nog leeft. Nadat hij in de heuvels in een kuil is gaan liggen en een overdosis slaappillen heeft genomen. Leeft hij nog, dan moet hij uit de kuil geholpen worden, indien niet dan moet de kuil met twintig scheppen aarde dichtgegooid worden. Al rondrijdend pikt meneer Badii drie mannen op. Een jonge militair (een Koerd) en een Afghaanse moslim-seminarist weigeren op zijn voorstel in te gaan. Een oudere Turkse taxidermist wil wel op zijn voorstel ingaan, maar vertelt eerst het verhaal van zijn eigen zelfmoordpoging: toen het zover was, plukte hij enkele moerbeien, zag hij de zon opgaan en besefte hij dat het leven toch de moeite van het leven waard was. Zijn zorgen had hij daarna nog, maar hij keek er anders, relativerend, tegenaan. ’s Avonds legt meneer Badii zich in zijn kuil en dan valt de nacht. Plots krijgen we dan videobeelden (van een duidelijk andere, lagere kwaliteit dan de rest van de film) van een filmploeg. De filmploeg van de film die we net gezien hebben blijkbaar. We zien de regisseur zelf, we zien de acteur die meneer Badii speelde, een sigaret roken en we zien hoe een troep soldaten (die ook in de film voorkwam) tijdens een loopoefening gefilmd wordt. De opname wordt beëindigd, de soldaat-acteurs mogen uitrusten, één van hen plukt een bloem terwijl we jazzmuziek horen (in de rest van de film alleen Perzisch muziekgeneuzel alom). En gedaan.

In het tijdschrift Cinemagie [nr. 223, zomer 1998, pp. 59-66] spreken Ben Reynders en Machteld Verstraeten over een ‘veelzijdige en raadselachtige film’, een ‘quasi ongrijpbare maar uiterst veelzijdige film’. In Film & Televisie [nr. 478, januari 1998, p. 5] had Freddy Sartor het over ‘deze meesterlijke luciede parabel’ die ‘in een simpele oogopslag de poëzie in het alledaagse leven (laat) opmerken’. Voegen we daar meteen twee dingen aan toe. Ten eerste: deze prent won in 1997 de Gouden Palm van Cannes. En ten tweede: dit is overduidelijk een film waar je niet bij het brede publiek moet mee aankomen en – gezien de Gewikt-pagina in Film en Televisie nr. 479 [februari 1998, p. 28] – ook niet bij een deel van de vakpers: ofschoon Patrick Duynslaegher daar de enige is om vier sterren (= buitengewoon) te geven, schenken de meesten toch maar twee sterren (= goed) en Raf Butstraen van De Standaard en Tom & Jerry van Humo slechts één ster (= gewoon). ‘Zo ervaren biedt De smaak van moerbeien helemaal geen statische, zelfs doelloze indruk, zoals hier en daar een oppervlakkige reactie te kennen gaf’, merken Reynders-Verstraeten op het einde van hun artikel venijnig op.

Dezelfde dubbelauteurs signaleren halverwege hun artikel trouwens: ‘De meeste critici laten de vraag open of er meer betekenissen achter kunnen worden gezocht. Sommigen hebben zich aan enkele ervan gewaagd. Zonder hierop al te zeer te willen doorgaan, stellen we jullie toch graag enkele mogelijke denkpistes voor’. Waarna ze naar die mogelijke betekenissen beginnen te slaan als een blinde naar het ei. Het is uiteraard ook nogal een waagstuk, een film gaan interpreteren die bestaat uit een krakkemikkig verhaal vol narratologische gaten dat volsteekt met zeer wazige symboliek en op het einde een bokkensprong van jewelste vertoont. Het is bovendien een wijsneuzig waagstuk, zeker als je denkt het zelfs beter te weten dan de regisseur zelf, want: ‘De cineast heeft in een vraaggesprek met Freddy Sartor een paar andere aanvaardbare verklaringen gegeven, maar zij kunnen zeker niet gelden als de enige’! Dat interview staat in Film en Televisie nr. 478 [januari 1998, p. 7] en levert weinig verhelderende dingen op. We noteren wel dat Freddy Sartor onder meer moet vragen aan de regisseur hoe we het einde met die filmploeg moeten interpreteren, waarop Kiarostami antwoordt: ‘Het is een manier om te zeggen dat het leven doorgaat. Eenmaal de lichten van de bioscoopzaal terug aan, herneemt het leven zijn gewone gang. En anderzijds is het een manier om triestheid bij de kijker weg te nemen. Ik had niet de moed om de film te eindigen op een black out’. Hazo, op die fiets! Wij onthouden: niemand heeft die film eigenlijk goed begrepen, die Iraanse Kiarostami is blijkbaar niet in staat om een ordentelijk verhaal te vertellen, maar toch: veelzijdige, meesterlijk-luciede film, en een Gouden Palm.

Misschien (met nadruk op misschien: wij willen niet wijsneuzig doen) is die Gouden Palm te verklaren doordat men zou kunnen vermoeden (met nadruk op zou, kunnen en vermoeden) dat de wazige symboliek van de film referenties inhoudt aan de politieke situatie in Iran in de jaren 1990, referenties die om begrijpelijke redenen niet te expliciet mochten zijn, want de ayatollahs keken mee. In dat interview met Sartor wordt met geen gebenedijd woord over (Iraanse) politiek gesproken (er wordt ook niet naar gevraagd) maar Reynders-Verstraeten gooien toch voorzichtig een paar steentjes in die richting, nadat zij vastgesteld hebben dat enkele passages bijzondere aandacht verdienen, ‘omdat zij allicht ook een symbolische of thematische zin in zich dragen’. We horen dan dingen als ‘allicht houdt dat ook een verwijzing in naar het suïcidaire karakter van een samenleving die zich onder leiding van de ayatollahs isoleert, steunt op principes en op een ideologie en niet op de mogelijkheden van het volle leven, die vele mensen in armoede en werkloosheid laat leven, en ook haar jonge recruten een deel van hun jeugd ontneemt’ en: ‘Er is de nabijheid van de hoofdstad, die geregeld op de achtergrond opduikt, en die wel eens zou kunnen staan voor de alomtegenwoordigheid van een fnuikend politiek bestel’. Of nog, in verband met de bouwwerf in de heuvels waar voortdurend stenen over en weer rollen en schokken: ‘Ook hier stelt men zich spontaan de vraag of de cineast ook niet verwijst naar mensen die geen duidelijk doel voor hun leven kunnen vinden, of naar politieke bewindvoerders die geen bevrijdend en emancipatorisch beleid kunnen uitwerken. Over het stof, het puin, de stenen en de machines hangt een klimaat van fatalisme, ter plaatse trappelen, werken om het immobilisme te verbergen’.

Allicht, wel eens zou kunnen, stelt men zich de vraag. Het blijft allemaal zo onduidelijk als wat, maar waarschijnlijk heeft men in Cannes grotendeels geredeneerd zoals Reynders & Verstraeten, en de film bekroond omwille van de in westerse ogen (vermoedelijke) sympathieke politieke dubbele bodem. Omwille van de magistrale montage en camerabewegingen zal het toch wel zeker niet geweest zijn? Maar zelfs als Kiarostami het niet politiek bedoeld heeft, maar enkel als een filosofisch-poëtische beschouwing rond zelfmoord en leven en dood, dan hebben we volgens onze strikt persoonlijke mening die verder niemand bindt, nog altijd geen goede film. Het gaat hier toch om een val waar niemand, en zeker geen geschoolde critici, zouden mogen intrappen: het is niet omdat een boek of een film vertrekt van een boeiend of groots idee (laat het nu een verholen politieke satire of een meditatie rond zelfmoord zijn) dat je automatisch een goed boek of een knappe film hebt. Dat idee moet namelijk uitgewerkt worden in een overtuigend, meeslepend verhaal en een originele, boeiende vorm meekrijgen. Twee maal quod non, wat deze film betreft. Men vergelijke overigens met talrijke romans van Herman Brusselmans waarin deze terugdenkt aan zijn overleden moeder. Alsof dat ontroerende motiefje zou volstaan om de bullshit waar de rest van de roman mee gevuld is, goed te maken.

Ten slotte nog twee dingen (en dan hebben we eigenlijk al veel te veel aandacht besteed aan deze bijzonder middelmatige, om niet te zeggen ronduit zwakke Iraanse prent). Ons Perzisch is niet meer wat het geweest is, maar in het Engels is de titel dus Taste of Cherry, in Film & Televisie vertaalt men met De Smaak van de Kers en in Cinemagie luidt het De Smaak van Moerbeien (wat gezien het zelfmoordverhaal van de taxidermist wel zo passend is, al worden kersen ook even vermeld in de film). Wie spreekt er een mondje Perzisch in de zaal (want als je vertaalmachines googlet, krijg je natuurlijk van die onleesbare Perzische krabbels voorgeschoteld)?

En ten tweede, om af te ronden, nog even snel een paar voorbeelden van narratologische zwakheden in de film. Als die taxidermist ’s morgens naar de kuil komt, zal hij een hoop geld meekrijgen, of meneer Badii nu dood is of niet. We zien echter wel meneer Badii in zijn kuil gaan liggen, maar van geld is in heinde en verre niets te bekennen. Hoezo? We vernemen in de loop van de film dat het een feestdag is, maar jan en alleman is aan het werken of zoekt werk (begin van de film) en schoolkinderen gaan blijkbaar op excursie. Hoezo? Over de vraag waarom meneer Badii eigenlijk zelfmoord wil plegen, zwijgen we dan nog. Eindconclusie: dit is weer zo één van die marginale films waar niemand hoogte van krijgt, maar waarover filmsnobs enthousiast kunnen doen (al snappen ze er zelf evenmin de ballen van, maar die stille dynamiek, nietwaar, en die poëzie van het alledaagse leven)! Taste of Cherry is het soort film dat je gratis krijgt (kreeg) bij een jaarabonnement op Film & Televisie / Cinemagie. Nooit zonder reden, dat gratis krijgen.

Quotering: ** [24 mei 2016 – Cinema Zuid, Antwerpen]

25-05-2016 om 22:46 geschreven door Eric De Bruyn