Ik ben Eric De Bruyn
Ik ben een man en woon in Wuustwezel (België) en mijn beroep is pensionado.
Ik ben geboren op 20/10/1955 en ben nu dus 69 jaar jong.
Mijn hobby's zijn: Middelnederlands / laatmiddeleeuwse kunst.
Studies Germaanse Filologie 1973-1977 - Universiteit Antwerpen. In 2000 gepromoveerd aan de KU Brussel
WEMELDINGEN
Tijd is ruimte in beweging
21-07-2012
MIDDELNEDERLANDS: Die Gheestelike Brulocht (Ruusbroec) XIVb
DIE CHIERHEIT DER GHEESTELIKER BRULOCHT
(Jan van Ruusbroec) kort vóór 1343
[Teksteditie: J.B. Poukens S.J. en L. Reypens S.J. (eds.), Jan van Ruusbroec. I. Het Rijcke der Ghelieven / II. De Gheestelike Brulocht. Jan van Ruusbroec: Werken naar het standaardhandschrift van Groenendaal uitgegeven door het Ruusbroec-genootschap te Antwerpen, deel I, Het Kompas-De Spieghel, Mechelen-Amsterdam, 1932, pp. 101-249 = Die Gheestelike Brulocht ed. 1932]
[Andere teksteditie: Lod. Moereels S.J. (ed.), Jan van Ruusbroec. De Verhevenheid van de Geestelijke Bruiloft of De Innige Ontmoeting met Christus. Oorspronkelijke tekst met juxta-hertaling in modern Nederlands. Ruusbroec hertaald deel 5, Lannoo, Tielt-Amsterdam, 1977 = Die Gheestelike Brulocht ed. 1977]
Genre
Een geestelijk, meer bepaald mystiek trakaat in Middelnederlands proza.
Auteur
De veertiende-eeuwse Brabantse mysticus Jan van Ruusbroec (1293-1381).
Situering / datering
De editie-1932 is gebaseerd op twee handschriften: handschrift A (Brussel, Koninklijke Bibliotheek, 19.295-19.297), een kopie die waarschijnlijk kort na Ruusbroecs dood (omstreeks 1381) in het Groenendaalklooster zelf ontstond, en handschrift F (Brussel, Koninklijke Bibliotheek, 1165-1167), een kopie afkomstig uit Brussel (tweede helft vijftiende eeuw) [ed. 1932: XX]. Voor het op punt stellen van de tekst werd ook nog gebruik gemaakt van andere handschriften en van Latijnse vertalingen [zie hiervoor ed. 1932: XXXIX].
Die Gheestelike Brulocht was Ruusbroecs tweede werk, waarschijnlijk ontstaan kort vóór 1350 [ed. 1932: XXXIX]. Volgens Warnar [2003: 86] schreef hij het toen hij nog verbonden was aan het kapittel van Sint-Goedele te Brussel, dus kort vóór 1343.
Inhoud
Ruusbroec presenteert heel de verhandeling als een commentaar op één enkele zin uit het Mattheusevangelie: Ziet, de Bruidegom komt, gaat uit om Hem te ontmoeten (Mt. 25:6), een citaat uit Jezus parabel over de domme en de verstandige bruidsmeisjes. Aan dit citaat wordt de hele ontwikkeling van het geestelijk leven opgehangen, de menselijke groei naar een persoonlijke godsontmoeting. Ruusbroec onderscheidt in deze groei drie stadia of etappes, die klassiek zijn geworden in alle handboeken over spiritualiteit: het werkend leven, het innig leven en het godschouwend leven. Hij beschrijft eerst uitvoerig de morele groei van de mensenziel dankzij de inspanning van het werkend leven. De tweede etappe noemt hij het innig of godbegerend leven. Op dit niveau ontdekt de mens dat zijn eigen inspanning geenszins volstaat om God te vinden. Dan moet hij het roer in handen geven van de goddelijke stuurman, die voortaan zelf de koers wil bepalen. Ruusbroec toont nauwkeurig het verschil aan tussen het werkende en het godbegerend leven. In het eerste leven probeert de mens deugden te verzamelen, maar wie zich te exclusief wijdt aan deze werken van volmaaktheid, wordt slaaf van zijn streven naar werkheiligheid. Hij dreigt daarbij meer aandacht te besteden aan zijn dienst dan aan Hem die hij dient. In het godbegerend leven wordt de aandacht volledig geconcentreerd op Christus komst in de mensenziel. In het derde deel behandelt Ruusbroec het godschouwend leven van de volmaakte contemplatief. Hij was er zich goed van bewust dat slechts weinig mensen op aarde die hoge en intieme vereniging met het goddelijk mysterie kunnen bereiken. [Naar Verdeyen 1996: 26-27. Een uitgebreidere samenvatting in ed. 1977: 31-51.]
Thematiek
De mystieke opgang van de deugdzame mens naar de vereniging met God.
Receptie
In het verleden zijn diverse groeperingen naar voren geschoven als het beoogd publiek van de Brulocht. De meeste voorkeur ging uit naar kloosterlingen omdat zij feitelijk als enigen Ruusbroecs hoge leer konden volgen, of anders vrome vrouwen omdat zij over het geheel genomen het voornaamste publiek van mystieke teksten in de volkstaal waren. Beide opvattingen lijken niet bestand tegen het idee dat Ruusbroec bij zijn werk aan de Brulocht rekening hield met een sociaal moeilijk af te bakenen groep gelovigen over wie we in algemene termen niet veel meer kunnen zeggen dan dat zij verenigd werden door een religieuze interesse [Warnar 2003: 133]. Primair betreft het hier in elk geval geestelijke literatuur in een stedelijke context. Nog vóór 1360 vertaalde de Groenendaler Willem Jordaens de tekst in het Latijn voor de monniken van abdij Ter Doest (die naar verluidt Ruusbroecs Brabants onvoldoende begrepen) en ook Geert Groote maakte een Latijnse vertaling. Zie voor een beknopt overzicht van de verdere verspreiding van Ruusbroecs werk onder meer Verdeyen 1996: 87-91.
Profaan / religieus?
Manifest stichtelijk-religieus.
Persoonlijke aantekeningen
Dit traktaat wordt tegenwoordig, welk boek of welke tekst men ook opslaat, algemeen beschouwd als Ruusbroecs meesterwerk. Volgens broeder Gheraert, een tijdgenoot die ooit met Ruusbroec zelf heeft gesproken, beschouwde deze laatste de Brulocht als de volmaakste uitdrukking van zijn leer [ed. 1932: XLI]. Alom wordt ook de structuur van de Brulocht geprezen (pater Van Mierlo vergeleek het met een kathedraal), maar wij vinden het afgezien zien dan van die indeling in drie grote fases een regelrecht van de hak op de tak springend ratjetoe waarin een kat haar jongen niet kan terugvinden. Ruusbroec schrijft: Ende hieromme beghere ic van yeghewelcken mensce die des niet en versteet noch en ghevoelt in die ghebrukelijcke eenicheit sijns gheests, dat hij onghearghet blive, ende laet sijn dat es (daarom dan ook verlang ik van ieder mens, die dit alles niet verstaat noch gevoelt in de genietende eenheid van zijn geest, dat hij hierover niet geërgerd wordt en dat hij de zaken laat zijn wat zij zijn) [ed. 1932: 240, ed. 1977: 355]. Dit slaat dan wel alleen op het derde deel van het traktaat dat het mystieke hoogtepunt behandelt, maar wat ons persoonlijk betreft mag deze zin gelden voor de hele tekst. Bladzijden- en bladzijdenlang weten wij niet of nauwelijks waar de zalige Jan het precies over heeft, voortdurend stoten wij op zinnen of woorden die wij niet begrijpen. In het zonet gegeven citaat begrijpen wij bijvoorbeeld in de genietende eenheid van zijn geest niet. Onnodig te zeggen dat het lezen van zulk een aaneenschakeling van wolligheden een zeer vermoeiende bezigheid is. Wij zouden onszelf dan ook in geen geval een Ruusbroec-kenner willen noemen (we zullen dat helaas nooit worden), maar een Bosch-kenner, dat mag zonder valse bescheidenheid misschien toch. En dit weten we dan wel zeker: de wereld van Jeroen Bosch heeft in de verste verte niets te maken met deze mystiekerige woordenbrij over het één worden met God.
Een stuk toegankelijker vinden wij Ruusbroec overigens op de bladzijden waar hij aan het schelden slaat tegen ketterse personen die volgens hem het goddelijke mysterie op een verkeerde wijze beleven en benaderen [ed. 1932: 228-237 , ed. 1977: 326-349]. Men heeft hierin een aanval willen zien tegen de Brusselse Heilwig Bloemaerts (Bloemardinne), tegen Hadewijch en tegen de begijnenmystiek als dusdanig [vergelijk onder meer Warnar 2003: 69-80], maar wat Ruusbroec schrijft, blijft zo algemeen en vaag, dat dit volgens ons grotendeels, indien al niet volledig, op hypothese berust.
We kunnen ook niet nalaten hier nog even terug te komen op de vraag waar Ruusbroec zijn mosterd vandaan haalde, met andere woorden: werd hij inderdaad geïnspireerd door de Heilige Geest en had hij contact met het Hogere? Iedereen moet Ruusbroec zelf maar lezen om hierop te kunnen antwoorden, maar wij denken er het volgende van. In het geval van Hadewijch vonden wij al dat haar visioenen veel te geconstrueerd en overdacht waren voor iemand die effectief een eenwording met God zou hebben ervaren en bij Ruusbroec geldt dat nog eens in het kwadraat. Na de begeesterde vrouwen die hun gevoelens de vrije loop lieten, kwamen de clerici met hun geleerde beschouwingen, en na de extase volgde de (theologische) analyse, noteert Warnar [2003: 80/95] in verband met de mystiek in de dertiende en veertiende eeuw. Als de H. Geest al bestaat, kunnen wij ons niet voorstellen dat hij zich zou verliezen in geleerde beschouwingen of theologische analyse. Er is echter meer aan de hand.
Warnar [2003: 84] merkt op: (Ruusbroec) was voldoende vertrouwd met theologische termen om bij te dragen aan een scholastieke schaduwtaal in het Middelnederlands, maar tegelijkertijd toonde hij zich afkerig van wijsgerige doordrijvers die al te scherpzinnig (herde subtijl) hun woorden kiezen en behendig zijn in het beredeneren van hoge zaken. Zij raken door hun hersenspinsels verstrikt in geestelijke hoogmoed. En ook [Warnar 2003: 87-88]: Als kapelaan behoorde hij tot de intellectuele middenklasse van clerici aan wie de bloei van de Middelnederlandse letterkunde destijds te danken was: kapelaans, kanunniken, juristen, ambtenaren, schoolmeesters en kloostergeleerden. Dit gevarieerd gezelschap van geletterden was door ambt en opleiding goed bekend met de toen voornamelijk Latijnse geleerdencultuur; tegelijkertijd bleven zij vanwege hun werkzaamheden in hofkanselarij, stadsecretarie, kapittel of kapel in contact met de lekenwereld en de volkstaal. Vanuit deze tussenpositie hadden zij een groot aandeel in de migratie van wetenschappelijke kennis naar milieus buiten de universiteiten.
Zou het dan niet eerder zo zijn dat Ruusbroec zijn mosterd haalde bij die Latijnse geleerdencultuur en daar een halfslachtige, wollige versie van maakte in de volkstaal? De volgende passage uit Warnar [2003: 99, vergelijk ook p. 100] zet in dit verband aan het denken: Al vrij lang wordt aangenomen dat Ruusbroecs fundamentele driedeling in werkend, begerend en godschouwend leven geïnspireerd is op De triplici via (Over de drievoudige weg naar volmaaktheid). Niks geen H. Geest dus, wel een Latijnse tekst van Bonaventura! Noteren we overigens dat Ruusbroec, net zomin als Hadewijch, ondanks het geaffirmeerde contact met het Goddelijke, nergens de ontsluiering van een of ander groot kosmisch geheim of ook maar om het even welke wereldschokkende mededeling in de aanbieding heeft. Volgens Warnar [2003: 114] gebruiken mystieke schrijvers een taal vol tegenstellingen en paradoxen die doelbewust de betekenis van de woorden uitholt niet om het raadsel van het godsbegrip te vergroten, maar omdat het Opperwezen zich in Zijn essentie onttrekt aan alle vormen van begrip. Wij zouden zeggen: dat laatste is inderdaad waar als het om gewone mensen gaat, maar net niét als het gaat om personen die door de H. Geest geïnspireerd heten te zijn. Alsof de H. Geest zou afkomen met een halfslachtige, als een wankele kathedraal opgebouwde doctoraatsthesis!
Ruusbroec was niet universitair gevormd zoals sommige van zijn medebroeders en toch werd hij de centrale figuur van Groenendaal, volgens zijn tijdgenoten omdat de H. Geest hem inspireerde, en in tegenstelling tot andere mystici kende Ruusbroec in zijn omgeving geen tegenkanting. Zo lezen we bij Paul Verdeyen [1996: 41-42]. Tegenkanting misschien niet, maar onbegrip misschien wel? Zoals hierboven reeds vermeld, maakte meester Willem Jordaens voor de cisterciënsers van abdij Ter Doest een Latijnse vertaling van de Brulocht. Jordaens is het in een bewaard gebleven, begeleidende brief duidelijk niet helemaal eens met het enthousiasme van die monniken voor Ruusbroec. Uit de brief blijkt onder meer dat de monniken om een vertaling hadden gevraagd, omdat volgens hen de verschillen tussen hun Vlaams en het Brabants van Ruusbroec te groot waren, en daarom hadden zij de volle smaak van het werk niet kunnen vatten [Verdeyen 1996: 64-65]. Zou hier sprake zijn van veertiende-eeuws intellectueel snobisme? Met andere woorden: begrepen de paters in werkelijkheid (net als wij) ook maar nauwelijks waar Ruusbroec het over had, en staken zij het dan maar op diens gebruik van een ander dialect? Een al even merkwaardig snobisme vinden we naar onze persoonlijke mening ook terug bij broeder Gheraert, een kartuizer uit het Brusselse die een verzamelhandschrift afschreef van Ruusbroecs werken. Deze codex ging verloren, maar de proloog ervan bleef elders bewaard. Daarin geeft de broeder eerlijk toe: al staan er in deze boeken veel woorden en zinnen die mijn verstand te boven gaan, toch denk ik dat die boeken goed moeten zijn [Verdeyen 1996: 66]. Hij begreep ze maar half, maar hij was toch enthousiast! Merkwaardig snobisme. Tegenkanting ondervond Ruusbroec overigens wel degelijk, maar dat was pas later. Geert Grote bijvoorbeeld had naast bewondering ook kritiek op Ruusbroec [Verdeyen 1996: 75-76]. En op het einde van de veertiende eeuw had de Franse geleerde Jean Gerson zware kritiek op de Brulocht, maar dan alleen op het derde en laatste deel [Verdeyen 1996: 92].
Om te eindigen nog enkele kanttekeningen rond de moderne Ruusbroec-receptie. Theo Mertens [1994: 227-228] signaleerde dat Ruusbroec tegenwoordig vertaald wordt in het Amerikaans Engels, het Duits en het Frans en dat er (anno 1994) plannen waren voor vertalingen in het Catalaans, Japans, Fins en Hongaars. Hij voegt er echter aan toe dat dit meer ten gevolge van een cognitieve interesse in Ruusbroecs religieuze leer is, dan van een literair-esthetische. Met andere woorden: men wil wel eens weten wàt Ruusbroec nu precies schreef, maar over hoé hij het schreef, is men niet zo enthousiast. Guido De Baere (net als Mertens lid van het Ruusbroecgenootschap overigens) [De Baere 1996: 84-85] stelde de vraag of Ruusbroec wereldliteratuur geschreven heeft. Qua verspreiding in de twintigste eeuw wel, antwoordt hij, maar wat literaire kwaliteit betreft is er wel wat kritiek geuit. De Baere zelf vindt dat het Ruusbroec-proza nog steeds ten zeerste aanslaat. Na al het bovenstaande kunnen wij het dus wel vergeten om ooit nog lid te worden van het Antwerpse Ruusbroecgenootschap (als we dat al zouden willen).
Geraadpleegde literatuur
- Theo Mertens, The Modern Devotion and innovation in Middle Dutch literature, in: Erik Kooper e.a., Medieval Dutch Literature in its European Context. Cambridge Studies in Medieval Literature 21, Cambridge University Press, Cambridge, 1994, pp. 226-241.
- Guido De Baere, Cristus een ghieregh slockard of de wansmaak van Ruusbroec, in: Karel Porteman, Werner Verbeke en Frank Willaert (eds.), Tegendraads Genot. Opstellen over de kwaliteit van middeleeuwse teksten. Peeters, Leuven, 1996, pp. 83-92.
- Paul Verdeyen, Jan van Ruusbroec. Mystiek licht uit de Middeleeuwen. Davidsfonds, Leuven, 1996 (tweede, volledig herwerkte druk), pp. 23-28.
- Geert Warnar, Ruusbroec. Literatuur en mystiek in de veertiende eeuw. Athenaeum-Polak & Van Gennep, Amsterdam, 2003, pp. 67-141.
Deze film wordt in een verzamelbox aangeboden samen met LAvare en Faites Sauter La Banque en gepresenteerd als het debuut van Louis de Funès. De Funès speelt hier echter slechts een klein en onbelangrijk bijrolletje en bovendien is het zeker niét zijn filmdebuut. De hoofdrol is weggelegd voor Yves Deniaud die Diogène Leguignon speelt, een lampenist bij de Franse spoorwegen en een goedaardige maar naïeve simpele ziel. In het begin wordt Leguignon met zijn vrouw onteigend door de staat en zij krijgen een nieuw huis in een krottenwijk. Ook op andere manieren blijkt dat Leguignon voortdurend pech heeft: hij verliest de rechtszaak rond de onteigening, krijgt allerhande boetes en wordt gepest door de kinderen van de krottenwijk. Die kinderen hebben in het nieuwe huis van Leguignon een schat gevonden (waardevolle voorwerpen van de vorige eigenaar, een antiquair), maar dat niet verteld aan hun ouders. Die schat komt nu boven water en er ontstaat een rechtszaak over wie zich de eigenaar ervan mag noemen, rechtszaak die door Leguignon verloren wordt (de schat gaat naar de ouders van de kinderen en naar de staat).
De jonge advocaat van Leguignon komt echter met het plan om de schat te verkopen en met de opbrengst een modern flatgebouw voor de krotbewoners te bouwen. Leguignon is nu plots de held van de wijk, want dankzij zijn goede relatie met een oude generaal (een strijdmakker uit 1914-18) kan voor de ontbrekende miljoenen een lening aangegaan worden bij een of andere maatschappij voor sociale voorzieningen die geleid wordt door een malafide zakenman (de generaal is er erevoorzitter van). Die maatschappij gaat echter snel failliet en kan alleen gered worden als de krotbewoners de grond die ze bezitten laten hypothekeren. Leguignon wordt de nieuwe voorzitter van de maatschappij. Het geld dat binnenkomt, dient echter om de schulden van de malafide zakenman te dempen, er is al snel geen geld meer en Leguignon komt als zwendelaar alweer in een proces terecht. Door de gunstige getuigenissen van de schuldbewuste generaal en van een ander slachtoffer van de echte zwendelaar (dat door Leguignon geholpen werd) wordt Leguignon vrijgelaten, en omdat het proces door de radio werd uitgezonden, is Leguignon opnieuw de menslievende held en komt iedereen vanalles aandragen om het flatgebouw verder af te bouwen.
Een redelijk ingewikkeld verhaal is dit, dat met haken en ogen aan elkaar hangt en vol ongeloofwaardigheden steekt. Dat bijvoorbeeld een rijke antiquair ooit in zon krotwoning zou gewoond hebben. Of dat de arme Leguignon zich een advocaat zou kunnen veroorloven, bovendien een advocaat die voortdurend met hem optrekt. Of dat Leguignon zijn degelijke burgerwoning zou moeten ruilen voor een houten krot. Er zit wel danig wat linkse maatschappijkritiek in deze film, die dan ook zeker geen komedie is, met wat goede wil misschien een tragikomedie. De staat, de rechtspraak, de politie, corrupte ambtenaren: allemaal krijgen zij er van langs, en toch komen de arme arbeiders met hun vaak hypocriet en labiel gedrag er ook niet zo goed uit. Alleen Diogène Leguignon is de brave sloeber, die heel de film door op haast genante wijze tegenslagen kent, maar uiteindelijk toch op zijn pootjes terechtkomt. Zou de regisseur misschien een verbitterde communist geweest zijn? Dit is in elk geval een merkwaardige, maar narratologisch nogal zwakke prent en dat dit aangeboden wordt als een Louis de Funès-film (hij is één van de krotbewoners) is natuurlijk al te gek.
FILM: Faites Sauter La Banque (Jean Girault) (F, 1964)
FAITES SAUTER LA BANQUE (Jean Girault) (Frankrijk, 1964)
(88)
Zwartwitfilm, gebaseerd op een toneelstuk van Louis Sapin. Louis de Funès speelt deze keer Victor Garnier, eigenaar van een winkel met jachtartikelen, gehuwd, twee dochters en een zoon. In het begin vertrouwt Victor zijn spaarcentjes toe aan de bank aan de overkant van de straat, maar ten gevolge van een slecht beursadvies van de bankdirecteur gaan al die centjes verloren. Het gezin Garnier vat dan het waanzinnige plan op om vanuit hun kelder een tunnel onder de straat te graven naar de kluis aan de overkant. Na heel wat verwikkelingen en tegenslagen, die echter toch allemaal goed aflopen, kunnen ze effectief in de bankkluis doordringen, maar ze worden betrapt door de bankdirecteur. Als echter blijkt dat diens goudstaven van lood zijn, wordt het op een akkoordje gegooid: de bankdirecteur zal de huwelijksreis betalen van Garniers oudste dochter en van de jonge bankbediende die heel de film achter die dochter heeft aangelopen.
Een totaal ongeloofwaardige plot, maar het is om te lachen natuurlijk. Er zitten inderdaad enkele grappige momenten in deze film, maar te weinig om goed te zijn. De Funès vertoont hier al heel wat van zijn bekende tics, maar het verhaal is wat te sloom en te vergezocht om van begin tot einde te boeien.
FILM: Mannen maken plannen (Marc Didden) (B, 1993)
MANNEN MAKEN PLANNEN (Marc Didden) (België, 1993)
(75)
François Beukelaers en Gene Bervoets spelen Marcel en Jim, een verkoper van moderne meubelen en een schilder, die allebei een midlifecrisis doormaken. Ze hebben allebei een veel jonger vriendinnetje (zonder enthousiasme van beide kanten overigens, Marcel lijkt trouwens beter overeen te komen met zijn dochter) en zij trekken uiteindelijk naar een oude vriend in Portugal om een middel te zoeken dat de wereld kan verbeteren. Zonder succes natuurlijk.
Een verschrikkelijke snertfilm is dit, met een ronduit belabberd scenario (van Didden zelf) dat als los zand aan elkaar hangt en waar niemand wat aan heeft. Er wordt bovendien opvallend slecht geacteerd, vooral door de dames (Els Helewaut, Eva Maes en Caroline Rottier). Niet voor niets zit dit stukje onbenul onopvallend als extraatje bij de dvd van Sailors dont cry. Mannen maken plannen was in 1993 ook niet voor niets Diddens laatste film. Nochtans is hij tegenwoordig volgens Wikipedia bezig aan zijn vijfde film.
