Vandaag exact 100 jaar geleden sneuvelde Merksplassenaar Karel Van Gossum bij de zware afweergevechten rond Ramskapelle. Karel Van Gossim was op 30 april 1890 in Elsene geboren. Op jonge leeftijd verhuisde hij met zijn ouders naar Merksplas - Kolonie waar zijn vader een kaderfunctie had gekregen. In 1910 vervulde hij zijn legerdienst en huwde nadien met zijn dorpsgenote Adriana Emma Langers (1888-1976). Op 31 juli werd hij gemobiliseerd en vervoegde meteen in Antwerpen als soldaat de 7e cie, 2/3 van het 5e Linieregiment. Hij kreeg zijn vuurdoop van 10 tot 12 september '14 bij de gevechten rond Rotselaar waar zijn regiment meer dan 200 gesneuvelden telde... Tijdens de IJzerslag onderscheidde het 5e Linieregiment zich bij Lombardsijde en Ramskapelle. Het was in dit laatste dorp dat hij op 23 november '14 het leven liet. Hij werd begraven in een geïmproviseerd veldgraf bij een hoeve op ongeveer 1 km. van het dorpscentrum. Na de oorlog werd hij vermoedelijk als onbekende herbegraven op de militaire begraafplaats van Ramskapelle.
Op 8 mei 1915, in de eindfase van wat later bekend zou staan als de 'Tweede Slag om Ieper', sneuvelde de 28- jarige Walter Scott Stuart Lyon, een luitenant in het 9e bataljon Royal Scots. Lyon was op 1 oktober 1886 op het landgoed Tantallon Lodge in North Berwick bij Edinburgh geboren. Zijn ouders, Schotse regionalisten, gaven hem bewust Walter Scott als voornaam als verwijzing naar de grootste Schotse schrijver. Walter Lyons groeide op met zijn vier broers, waarvan er niet minder dan drie tijdens WO I zouden sneuvelen. In 1905 begon hij klassieke filologie te studeren aan het prestigieuze Balliol College in Oxford. Vier jaar later startte hij rechtenstudies in Edinburgh om zich in 1912 als advocaat in te schrijven aan de Schotse balie. In datzelfde jaar was aangesteld tot luitenant in het reserve-officierenkorps van het 9e Royal Scots. Toen hij zich in 1909 opnieuw in Edinburgh had gevestigd was hij al als vrijwilliger tot deze eenheid toegetreden. Bij het uitbreken van de oorlog werd als dienst doende kapitein toegevoegd tot de zgn. 'Lothian Brigade' in een staffunctie. In februari '15 werd hij echter met zijn oude bataljon naar het front bij Ieper gestuurd waar hij in stellingen bij Glencorse Wood, tussen Polygon en het Hooge, terecht kwam. Het was in de bunker 'Mon Privilège ' dat hij in de week na Pasen, in de nacht van 9 op 10 april '15 om precies te zijn, zijn gedicht 'Easter at Ypres' schreef. De volgende dag schreef hij, mogelijk op dezelfde locatie 'Lines written in a Fire Trench'. Op 16 april vloeide, zoals hijzelf meticuleus noteerde 'tussen 3 en 4 's morgens 'On a Grave in a Trench' uit zijn pen. Zijn laatste, naamloze gekende gedicht dat begint met de regel 'I tracked a Dead Man Down a Trench' schreef Lyon in de nacht van 19 op 20 april. Op 22 april lanceerden de Duitsers de eerste grootschalige chloorgasaanval op het Westelijke front. Lyons' bataljon was rechtstreeks betrokken bij het afstoppen van deze Duitse doorbraakpoging en bijgevolg zal er wel geen tijd zijn geweest voor veel poëtische beschouwingen. In de geschiedenis van de Royal Scots staat het volgende te lezen over Lyon op 23 april: ''C'-compagnie werd opgehouden achter een dikke haag die ondoordringbaar was geworden door de dicht ineengevlochten rollen prikkeldraad in de struiken. Luitenant Lyon, die had opgemerkt hoeveel moeite het de mannen kostte om door de haag te geraken, stond koeltjes op, nam zijn draadschaar uit zijn zak, en begon kalmweg, terwijl hij het doelwit werd van verschillende machinegeweren, gaten in de versperring te knippen. Zonder overhaasting kweet hij zich ondanks het vijandelijke vuur van zijn taak...' Iets verder in het boek over de Royal Scots is over 8 mei het volgende te lezen: 'De storm brak opnieuw los. Onze loopgraven ten noorden van de Meenseweg werden blootgesteld aan een vreselijk en verduiveld accuraat bombardement dat borstweringen opblies en hele secties van de verdedigers vernietigde. Ten zuiden van de Meenseweg was het bombardement niet zo intensief, maar toch vielen er verschillende slachtoffers in het 9e Royal Scots. Luitenant W.S.S. Lyon die zichzelf onderscheiden had door zijn koele durf op 23 april, was een van hen'. Walter Lyon werd op slag gedood door granaatscherven in een loopgraaf bij Potijze Wood op een kleine 200 meter van de frontlijn. Hij was wellicht de eerste advocaat van de Schotse Balie die tijdens de Eerste Wereldoorlog sneuvelde. Zijn inderhaast gedolven veldgraf werd na de oorlog niet teruggevonden en daarom wordt hij vandaag herdacht op paneel 11 van de Menenpoort in Ieper.
Ongeveer een half jaar nadat hij sneuvelde werden zijn gedichten door zijn vader uitgegeven in het bundeltje 'Easter at Ypres and other Poems'. Hier volgt zijn laatste gedicht:
'I tracked a dead man down a trench / I knew not he was dead / They told me he had gone that way / And there his foot-marks led /
The trench was long and close and curved / It seemed without an end / And as I threated each new bay / I thought to see my friend /
At last I saw his back. He crouched / As still as still could be / And when I called his name aloud / He did not answer me /
The floor-way of the trench was wet / Where he was crouching dead / The water of the pool was brown / And round him it was red /
I stole up softly where he stayed / With head hung down all slack / And on his shoulders laid my hands / And drew him gently back
And then, as I guessed, I saw / His head, and how the crown - / I saw then why he crouched so still /And why his head hung down.'
De verwoesting van de Ieperse Lakenhalle, inspireerde kunstenaar Joe English (1882-1918) tot 'Vlamingen, gedenkt Ieper', één van zijn sterkste oorlogstekeningen.De fijnbesnaarde English was tot in het diepste van zijn vezels geraakt door de zinloze vernietiging van het Vlaamse erfgoed.
Vandaag precies honderd jaar geleden begon de Duitse artillerie met de systematische beschieting van de Ieperse binnenstad. Eén van de eerste slachtoffers was de laat - middeleeuwse Lakenhalle. Eén van de fraaiste architecturale symbolen van de gemeentelijke autonomie in de Nederlanden. Drie unieke foto's die op 22 november 1914 werden gemaakt illustreren hoe de stad Ieper een langzame maar zekere dood begon te sterven....
Naast mijn database over de gesneuvelden die onder een heldenhuldezerk werden begraven heb ik ook nog een bestand aangelegd met tientallen oudstrijders die na hun overlijden begraven werden onder een heldenhuldezerk. Stilaan groeit de belangstelling voor dit vergeten stukje funerair erfgoed, getuige de recente restauraties van de heldenhuldezerken van Nand Geerts op de begraafplaats Silsburg in Antwerpen en van de zerk van gewezen luitenant Jozef Van Dingenen in Kortenberg. In Meerle staat al 80 jaar net achter het oorlogsmonument een heldenhuldezerk voor oorlogsveteraan Johannes Franciscus Snijders (1877-1933). Deze zerk werd opgericht door de lokale VOS-afdeling en draagt daarom onderaan ook het logo van deze oudstrijdersorganisatie. De kruiskop van dit grafmonument werd jaren geleden al gebroken, maar niemand vindt het blijkbaar nodig dit te herstellen. Dit graf komt zelfs niet voor op de gemeentelijke lijst van waardevol funerair erfgoed. Onbegrijpelijk wanneer men weet dat de heldenhuldezerken als dusdanig, door een besluit van de Vlaamse regering, al sinds 5 december 2003 beschermd worden als roerend cultureel erfgoed van uitzonderlijk belang...
Hoe de tijden kunnen veranderen: De honderden Bretoense marine-fuseliers die in de herfst en winter van 1914 bij de verdediging van het bruggenhoofd Diksmuide en later bij Sint-Joris en Nieuwpoort sneuvelden waren opgegroeid in scholen waar in elke klas een affiche hing met volgende tekst: 'Het is verboden Bretoens te spreken of op de grond te spuwen'.... Hun eeuwenoude taal was door de Franse staat quasi verboden en verbannen uit het publieke leven. Net als de Vlamingen werden ze als tweederangsburgers en dus ook als kanonnenvlees behandeld. Honderd jaar later, op 3 maart 2014 zong Nolwenn Leroy, staande voor het muziekkorps van de Garde Républicaine, in een volgepakt 'Stade de France' in de Parijse voorstad St. Denis en voor miljoenen TV-kijkers het officieuze volkslied van Bretagne 'Bro gozh ma zadou', het 'Oude land van mijn vaderen'. Of hoe het kan verkeren....
Vandaag vraag ik even uw aandacht voor de enige militair uit mijn geboortestad die onder een heldenhuldezerk werd begraven. Op 19 december 1915 sneuvelde in de 'Tranchée du Kasbah' in Kaaskerke, de Meerlese oorlogsvrijwilliger en brancardier Frans Braspenning (broeder Anselmus van de Orde van O.L.Vrouw van Barmhartigheid). Deze 35-jarige kloosterling diende in de 4e compagnie van het 4e bataljon van het 8e Linieregiment. Bij een gedurfde reddingsoperatie van een gewonde in de eerste lijn werd hij door een kogel in de rug getroffen. Hij overleed een paar minuten later in een hulppost aan interne bloedingen en shock. De uitgesproken Vlaamsgezinde Braspenning werkte onder meer mee aan 'De Belgische Standaard' en het in Engeland door Floris Prims uitgegeven bannelingenblad 'De Stem uit België'. Het leek bijna of hij een voorgevoel had over zijn nakende einde toen hij kort voor zijn sneuvelen volgende brief had verstuurd naar zijn vrienden bij de redactie van 'De Stem uit België':
'IJzerfront, 1 december 1915
Geachte vrienden,
Morgen vertrekken we naar den secteur van Diksmude - één der gevaarlijkste - zoo niet den gevaarlijksten van heel het IJzerfront. Wat staat ons daar te wachten ? God alleen weet het. We trekken er met moed naartoe omdat het onze plicht is, en rekenen op de hulp van God en de bescherming van O.L. Vrouw. Ik zend u mijn portret, als gedachtenis, en vraag U, nu en dan voor hem te bidden, die altijd uwer beste vriend was, en hoopt te blijven. Bidden we dan ook voor ons duurbare Vlaanderland, opdat het welhaast de weldaden moge genieten van den Vrede en de Vrijheid. Dag, m'n goede vrienden ! Ik vergeet u niet in m'n gebeden !
U in J.C. zeer genegen, Broeder Anselmus.'
Na de oorlog werd hij als volgt herdacht in het Mechelse Scheppersinstituut waar hij tot aan het begin van de oorlog les had gegeven : 'Meer nog dan de drie voorgaande Vlamingen schittert Broeder Anselmus, Frans Braspenning van Meerle, wiens hart trilde bij het hooren alleen van zijn 'Dierbaar Vlaanderen'. Een onderzoek in zijn 'Oorlogsdagboek' leert al spoedig die godsdienstige, Vlaamsche ziel kennen met haar edele hoedanigheden; geestigen luim, dichterlijke begaafdheid en grondige taalkennis, zelfopoffering voor zijn vaderland en diepen godsdienstzin. Uit loutere naastenliefde vroeg die edelmoedige borst als gunst naar de voorste loopgraven gezonden te worden, waar een vijandelijke kogel hem doodelijk trof.'
Frans Braspenning werd begraven op de militaire begraafplaats van Adinkerke in graf nr. 131. Zijn frontmakkers richtten op initiatief van mede-brancardier Lode Beets (die in augustus '18 omwille van zijn Vlaamsgezindheid van het front verwijderd werd en naar de beruchte houthakkerscompagnie aan de Orne werd gestuurd ) in 1917 een heldenhuldezerk op. Dit grafmonument werd - net als de meeste andere heldenhuldezerken op deze site - in 1925 op bevel van het ministerie van Landsverdediging verwijderd en vernietigd om vermalen te worden tot steenslag die gebruikt werd om de toegangsweg naar deze begraafplaats aan te leggen. toegangsweg die, niet geheel zonder gevoel voor cynisme, de benaming 'Heldenweg' kreeg....
Vanaf 3 november zond BBC I gedurende vijf opeenvolgende avonden de dramareeks 'The passing bells' uit en ik heb er eerlijk gezegd geen enkele aflevering van gemist. Niet alleen omwille van de historisch correcte invulling van het verhaal (tot en met de juiste uniformknopen en schouderstukken), maar ook de sterke verhaallijn (van Tony Jordan, u weet wel, de auteur van 'Eastenders) over een jonge Brit en zijn Duitse evenknie die tegen de wil van hun ouders in, besluiten toch dienst te nemen tijdens de Grote Oorlog. En die tegen wil en dank worden meegesleurd in de oorlogswaanzin. Deze Brits/Poolse productie past in een hele reeks van bijzondere initiatieven die de Britse omroep n.a.v. het 'BBC World War I centenary season' op poten heeft gezet. Tot mijn grote genoegdoening bleek ook de VRT geïnteresseerd in deze productie. Vanavond kan u vanaf 22.30 u. tot 23.14 u. op Eén terecht voor de eerste aflevering van 'The passing bells'. Warm aanbevolen.
Onlangs
verscheen bij het Davidsfonds deel 2 uit de reeks Spiegel van de Grote Oorlog WO I, toen en nu.Een bespreking van dit boek De IJzertoren en de nieuwe Vlaamse
benadering van de oorlog mag op deze blog natuurlijk niet ontbreken. In 1977 nam ik als 15-jarige knaap voor het
eerst deel aan de IJzerbedevaart en ik ben dit trouw heel wat jaren blijven
doen, waarvan een viertal edities zelfs met de fiets (jawel, écht waar).Het was dan ook met meer dan gewone
belangstelling dat ik dit boek van historica/fotografe Annemie Reyntjens heb
gelezen. Qua concept sluit het boek naadloos aan bijhet fotoboek Een halve eeuw Vlaams idealisme: de IJzerbedevaarten in de archieven
van het IJzerbedevaartcomité en van De Standaard en haar lezers dat in
1977 werd uitgegeven naar aanleiding van de 50e IJzerbedevaart. Puttend
uit het rijke archief van het IJzerbedevaartcomité en aangevuld met de fotos
van Annemie Reyntjens is De IJzertoren
een mooikijkboek geworden.Inhoudelijk geeft het een historisch verantwoorde
chronologische geschiedenis van de IJzerbedevaarten en de IJzertoren, verrijkt
met een aantal passende raamvertellingen. Deze gaan van Joe English als
bedenker van een Vlaamsgezinde beeldtaalover de gesneuvelde brancardier Hendrik Lewyllie tot de poëtische
inbreng van Anton Van Wilderode op de IJzerbedevaarten. Allemaal bijdragen die
binnen de lijn van de verwachting liggen bij dergelijk boek. Zelfs het
hoofstukje over de ooit door de belgicistische Touring Club de Belgique
uitgebaatte Dodengang als tegenhanger van de IJzertoren past binnen dit opzet.Alhoewel ik wel enigszins teleurgesteld werd
door de simplificaties wanneer het gaat over de afscheuring met de IJzerwake,
getuige een passage als volgende: In
2000 vroeg het IJzerbedevaartcomité een
historisch pardon voor de fouten uit de collaboratie. Op dat moment scheurde
de extreemrechtse vleugel zich af om jaarlijks een dissidente Ijzerwake te
houden. Als ik mij niet vergis werd al in 1995 - toen een grote groep
bedevaarders op verzoek van de zgn. Werkgroep
Radicalisering op de rechteroever van de IJzer bleven staan aan het
monument voor de gebroeders Van Raemdonck door het Vlaams Nationaal Jeugdverbond (VNJ) een IJzerwake
georganiseerd. Een IJzerwake waar nota bene het woord werd gevoerd door Clem De
Ridder, ere-voorzitter van hetzelfde Davidsfonds dat nu dit boek heeft
uitgegeven De VZW IJzerwake zou vanaf augustus 2003 - en dus niet vanaf 2000 -
jaarlijks een IJzerwake op deze plaats gaan organiseren Kwestie van even de puntjes op de i te zetten...
Reyntjens, Annemie, 'De IJzertoren...en de nieuwe Vlaamse benadering van de oorlog', Davidsfonds, Leuven ISBN 978 90 5908 579 4
De tweede Meerhoutenaar die onder een heldenhuldezerk werd begraven was de 30-jarige Vincent Beyens. Hij was de voorlaatste uit het zes kinderen tellende gezin van Jan Beyens en Rosalia Boons. In februari 1908 werd hij ingeloot voor dienst in het leger en hij vervulde deze vanaf 4 juni van datzelfde jaar bij het 8e Linieregiment. In september '10 werd hij met onbepaald verlof gestuurd en werd hij landbouwer-fabrieksarbeider, een combinatie die vaak voorkwam in de voor de landbouw weinig geschikte, schrale Kempen. Op 31 juli '14 werd hij gemobiliseerd en trok hij met het 8e Linieregiment naar de vesting Namen, waar hij op 26 augustus in de buurt van Bioul krijgsgevangen werd gemaakt. Op 29 augustus kwam hij 's avonds aan met een gevangenentransport in het kamp van Cellelager bij Hannover. Eind '15 muteerde hij met enkele honderden andere Belgische en Franse gevangenen naar het krijgsgevangenenkamp van Alten - Grabow waar hij de rest van de oorlog doorbracht. Hij overleed op 17 oktober '18 aan een longontsteking, wellicht het gevolg van de beruchte 'Spaanse Griep' en werd de volgende dag begraven te Gross-Demsin.
In 1927 werden de stoffelijke resten van heel wat Belgische militairen die in Duitse krijgsgevangenschap waren omgekomen op last van de Belgische staat ontgraven en gerepatrieerd naar Leopoldsburg. Familieleden die dit wensten konden hun stoffelijke resten, op eigen kosten, in hun geboorte- of woonplaats laten herbegraven. Op 9 augustus '27 gebeurde dit voor Vincent Beyens die een laatste rustplaats - met eeuwigdurende vergunning - kreeg onder een heldenhuldezerk die was aangekocht door de Meerhoutse VOS'sen.
Surf eens naar Youtube voor een prachtige uitvoering van de historische Schotse ballade 'Will ye go tae Flanders'... Een absolute aanrader. Om kippenvel van te krijgen...
referentie: LOWLAND FOLK 'Will ye go tae Flanders - happed in mist'
In mei van dit jaar verscheen in de bekende 'Battleground Europe'-reeks van de al even bekende Britse uitgeverij 'Pen & Sword Books', het boek 'Ypres 1914: Langemarck'. De auteurs zijn Nigel Cave en Jack Sheldon. Nigel Cave voorstellen staat zowat gelijk aan het intrappen van een open deur. Hij stelde meer dan 20 titels in deze kwaliteitsvolle reeks van slagveldgidsen samen, terwijl Jack Sheldon zich de laatste jaren met boeken als 'The German Army at Passchendaele' een stevige reputatie bijeen heeft geschreven als één van de belangrijkste, zoniet dé belangrijkste Britse expert van het Duitse keizerlijke leger tijdens de Eerste Wereldoorlog. Langemark en omringde plaatsjes als Bikschote en Kortekeer behoren tot de belangrijkste oorlogssites in de omgeving van Ieper. Zowel in 1914 als in 1917 speelden ze een sleutelrol in de harde gevechten die daar plaatsvonden. Gevechten, waarvan de immense Duitse militaire begraafplaats aan de Klerkenweg tot op de dag van vandaag getuigenis aflegt. Het boek begint met de Duitse opmars in de nazomer en herfst van 1914 in Vlaanderen om dan vanaf 20 oktober te focussen op wat er zich afspeelde in en rond Langemark waar de slecht getrainde en al even slecht geleide Duitse reservisten te pletter liepen op het dodelijk accurate vuur van de British Expeditionary Force (B.E.F.). Meteen grepen de auteurs de kans aan om opnieuw de puntjes op de i te zetten met betrekking tot de - zeker in Duitsland - te lang gecultiveerde mythe van de 'Kindermord von Ypern', waarbij hele bataljons van piepjonge studenten met het Deutschlandlied op de lippen werden afgemaakt door de Britten. Dag na dag en uur na uur kan de lezer, mede dank zij de bijzonder handige kaartjes, volgen wat zich hier heeft afgespeeld. Voor de illustraties konden de samenstellers zoals dat steeds het geval is voor de 'Battleground'-reeks, putten uit een schat aan vaak nooit eerder gepubliceerd fotomateriaal. Omdat het boek is opgevat als een reisgids voor het slagveld is het onontbeerlijke lectuur voor al wie meer wil weten over Langemark anno 1914.
Ik kan u trouwens, vers van de pers, laten weten dat 'Pen & Sword' van plan is een heuse 'Ypres 1914' - reeks op poten te zetten, want op 31 november van dit jaar; zal als alles volgens plan verloopt een tweede titel van dezelfde auteurs in deze reeks verschijnen, nl. 'Ypres 1914:Messines' over de extreem bloederige strijd rond de heuvelrug Mesen / Wijtschate. Ongetwijfeld opnieuw een aanrader...
Sheldon Jack & Cave Nigel, 'Ypres 1914: Langemarck' - ISBN 978 178159 199 4
Op 20 augustus 1887 werd Frans Stappaerts in Tielen geboren. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog woonde hij nog steeds in Tielen waar hij inmiddels gehuwd was met Melanie Wijnants. Het gezin Stappaerts-Wijnants telde verschillende kinderen. Als oudere gemobiliseerde werd hij ingedeeld bij het 26e Linieregiment, dat samen met het 6e Linieregiment de 6e Gemengde Brigade vormde. In de rangen van deze eenheid nam hij deel aan de uitvallen uit het 'Nationale Bolwerk' Antwerpen en de verdediging van de Scheldestad. Het 26e leed hierbij zo'n zware verliezen dat het op 14 oktober '14 opnieuw werd samengevoegd met het 6e Linie, de 'moedereenheid ' van het 26e. Tijdens de IJzerslag in oktober - november '14 onderscheidde het 6e Linieregiment zich vooral bij de herovering van Ramskapelle op 30 en 31 oktober. De daarop volgende jaren zal Stappaerts deelnemen aan de zgn. 'Heilige Wacht aan de IJzer'. Wanneer op 20 december '16 uit het 6e Linieregiment het 16e Linieregiment wordt gecreëerd is de compagnie van Stappaerts éen van de compagnieën die naar de nieuwe eenheid worden overgezet. Frans Stappaerts kwam nu in de compagnie zware machinegeweren 'Maxim' terecht, waarmee hij van 16 januari tot 4 februari '17, net over de grens een doorgedreven opleidingsprogramma volgde in Bray-Dunes.
Op 1 augustus '17, wanneer hij met zijn machinegeweersectie van wacht was in de eerste lijn bij Kaaskerke, werd Frans Stappaerts op slag gedood wordt. Twee dagen later werd hij met militaire eer op de militaire begraafplaats in de schaduw van de St. Appolinakerk in Oeren begraven. De mannen van zijn compagnie zamelden de nodige gelden in voor een heldenhuldezerk die een paar weken later op zijn graf kon worden geplaatst.. Deze zerk was één 36 heldenhuldezerken waarvan het opschrift in de nacht van 9 op 10 februari door 'onbekenden' met cement werd dichtgesmeerd. Zijn heldenhuldezerk werd in 1925 - net zoals alle andere 'gecompromitteerde' zerken - door de Dienst der Militaire Grafsteden van deze site verwijderd en vervangen door een Belgische arduinen standaardzerk. Frans Stappaerts ligt nog steeds op deze BMB begraven in graf nr. 210.
Momenteel finaliseer ik een database met biografische gegevens van alle Belgische militairen die ooit onder een zgn. Heldenhuldzerk werden begraven. Op basis van een - onvolledige en vooral onnauwkeurige - lijst die in 1925 door het IJzerbedevaartcomité was gepubliceerd, veldonderzoek en het doorploegen van de archieven in het Legermuseum in Brussel heb ik geprobeerd een geactualiseerd bestand samen te stellen. Van de ongeveer 41.000 Belgische militairen die tijdens de Eerste Wereldoorlog in bevolen dienst zijn omgekomen kregen er minstens 682 (huidige stand van mijn onderzoek) een laatste rustplaats onder een Heldenhuldezerk. 543 van deze grafmonumenten zijn in de loop der jaren verdwenen en/of vernietigd. Het merendeel daarvan in 1925 tijdens de grote 'opschoningsoperatie' door de 'Dienst der Militaire Grafsteden', die onder het mom van het éénvormig maken van de militaire begraafplaatsen massaal Heldenhuldezerken heeft verwijderd en vernietigd. Voor zover ik tot nu toe heb kunnen nagaan zijn er nog 139 heldenhuldezerken bewaard gebleven. 53 Van deze zerken bevinden nog op 6 militaire begraafplaatsen, de rest staat verspreid over diverse gemeentelijke begraafplaatsen en kerkhoven. Ik hoop, na afronding van dit project, de resultaten te kunnen publiceren, maar ik ben wel van plan om op deze blog, bij wijze van voorsmaak, de gegevens van de Kempische militairen die ooit onder dergelijke zerk werden begraven, te publiceren.
De eerste is Meerhoutenaar Isidoor Geukens. Hij werd op 27 november 1884 geboren in Zittaart als oudste zoon in het gezin van herbergier Anselm Geukens en Philomena Van De Poel. In 1904 werd hij ingeloot in het 3e Regiment Jagers te Voet. Op 12 oktober van dat zelfde jaar ging hij in actieve dienst tot 29 september 1906 toen hij met onbepaald verlof ging. Op 31 juli '14 werd hij gemobiliseerd en als loteling uit een van de oudste klassen bij de 5e cie., 2/1 van het 3e Vestingsjagers van Antwerpen ingedeeld. Hij nam met zijn bataljon deel aan de verdediging van Antwerpen en werd op 16 oktober '14 in Nederland geïnterneerd. Op 10 november '18 kwam er een einde aan deze internering maar Door Geukens was in de laatste oorlogsweken ernstig ziek geworden. Hij werd op 7 december '18 met 'grieperige pneumonie', wellicht een gevolg van de zgn. 'Spaanse Griep' gerepatrieerd naar ons land en meteen gehospitaliseerd in het Militair Hospitaal van Berchem. Hier overleed hij op 7 februari 1919 aan een longontsteking. Oorspronkelijk werd Door Geukens begraven op het militaire ereperk van het Schoonselhof in Wilrijk, maar later herbegraven in Meerhout/Zittaart onder een heldenhuldezerk met grondplaat waarop een klauwende leeuw staat afgebeeld. De fondsen voor deze tombe werden ingezameld door familie en vrienden, waarbij zijn dorpsgenoot, de Norbertijn en oud-brancardier Antoon Van Clé (1891-1955), een belangrijke rol speelde.
Ook voor mijn tweede boekbespreking grijp ik graag terug naar een wat ouder boek. 'De Frontbeweging - de Vlaamse strijd aan de IJzer' verscheen voor het eerst in 2000. Maar uitgeverij 'De Klaproos' bracht onlangs een herdruk in paperback-versie op de markt. Een heruitgave, die naar mijn aanvoelen niets te laat komt want weinig andere boeken zijn, in deze periode die bol staat van de '14-'18-'hype' in ons land zo op hun plaats dan dit. Een land, waar anno 2014 historisch relevante zaken als Frontbeweging en activisme willens en wetens gereduceerd worden tot - onbetekenende - voetnoten in de officiële geschiedenis.
De Gentse Journalist Daniël Vanacker, was met 'De Frontbeweging' niet aan zijn proefstuk toe. Eerder, in '91 had hij al met 'Het activistisch avontuur' bewezen grondig onderzoek te kunnen combineren met een frisse kijk op zijn onderwerp. Toen Bruno De Wever in '94 zijn 'Greep naar de macht - Vlaams-nationalisme en de Nieuwe Orde . Het VNV 1933-1945' uitbracht betreurde hij het nog dat de Frontbeweging tot dan toe niet het onderwerp was geweest van een diepgravende monografie. Zes jaar later werd hij op zijn wenken bediend door Vanacker. Met 'De frontbeweging' bracht hij niet alleen het verhaal van deze clandestiene organisatie en haar werking aan en achter het IJzerfront, maar plaatste dit ook binnen de verschillende ontwikkelingen in de Vlaamse Beweging en de Belgische politiek/bestuurlijke context tijdens de Eerste Wereldoorlog. Met veel oog voor detail, maar zonder ooit de grote verhaallijnen te vergeten, weet Vanacker op boeiende wijze de vaak complexe wisselwerking tussen de Fronters onderling maar ook hun verhoudingen met stromingen als activisme en passivisme weer te geven. Nooit eerder werd op zo'n grondige manier onderzoek verricht naar een organisatie die zo lang in een waas van geheimzinnigheid was verhuld.. Omvattend en precies werd de ontwikkeling van de beweging geschetst in het licht van het tijdsgewricht, op basis van krantenknipsels en bewaard gebleven brieven en dagboekfragmenten. Het boek schetst het moeizame groeiproces van jonge idealistische Vlamingen die zich gaandeweg zullen losrukken van de anti-Vlaamse Belgische staat. De meesten van hen waren - om de woorden van Frans-Jos Verdoodt te gebruiken - '...als Belgische patriotten de oorlog ingegaan en als Vlaamse patriotten eruit gekomen'. Geconfronteerd met de rauwheid van hun soldatenbestaan, de onmacht, vernederingen en repressie, droomden deze jongemannen in het slijk van de IJzergrachten van een vaderland dat het hunne wél kon zijn.
De socialistische politicus Kamiel Huysmans omschreef op 24 september '18 in een brief aan de gezaghebbende Nederlandse historicus Pieter Geyl, de Frontbeweging als 'Onderpastoors Onderwijzers. Studenten. Jeugdelijk romantisme. Filologische dorpspolitiek. Revolutie in een wijwatervat (...) De dag dat het Belgische IJzerleger te Brussel terugkomt, blijft er van al die rommel niets over...' De geschiedenis heeft Huysmans' ongelijk gegeven: Alhoewel de Frontbeweging tijdens en na de Eerste Wereldoorlog niet de verwachte doorslaggevende politieke rol in de Vlaamse strijd heeft gespeeld, is haar invloed met betrekking tot de politieke invulling van het Vlaams-nationalisme in het interbellum en de versterking van het Vlaams bewustzijn in brede lagen van de bevolking onmiskenbaar erg groot geweest. In de oorlogsjaren had zich - zoals Vanacker helder weet te schetsen - een duidelijke en definitieve splitsing voltrokken in de Vlaamse Beweging tussen de 'minimalistische' vleugel, die binnen de traditionele partijen wilde ageren voor een Vlaamser Vlaanderen en de 'maximalistische' vleugel, die zich voortaan met een eigen uitgesproken Vlaams-nationaal partijprogramma aan de kiezers wilde aanbieden. De in de loopgraven gegroeide idee van een eigen, Vlaamsgezinde partijwerking was natuurlijk niet nieuw en bestond al van voor de Grote Oorlog. Maar ze was tot dan toe meestal beperkt gebleven tot grotendeels mislukte experimenten die periodiek opdoken, even snel weer verdwenen, relatief onschuldig waren en altijd machteloos waren geweest. Na de oorlog was deze situatie - mede door de invloed van de Fronters - compleet veranderd. Het eerder brave, vooroorlogse flamingantisme had de plaats moeten ruimen voor een radicaal Vlaams-nationalisme dat zich in de oorlogsjaren voor het eerst staatsgevaarlijk had getoond...
'De frontbeweging - De Vlaamse strijd aan de IJzer' is een van die buitengewoon goed gedocumenteerde en onthullende boeken die ik graag zelf had kunnen schrijven en bijgevolg wat mij betreft, een absolute aanrader. Het is een monumentaal boek, niet alleen omwille van de vuistdikke omvang, maar vooral door de inhoud. Erg warm aanbevolen..!
'De Frontbeweging - De Vlaamse strijd aan de IJzer', De Klaproos, Brugge, ISBN 9789055081400
