Op deze behoorlijk zeldzame foto zien we het binnenerf van Shell Trap Farm, een grote, met een dubbele laat-middeleeuwse omwalling omgeven hoeve. Deze boerderij aan de Hoge Ziekenweg in Sint - Jan bij Ieper speelde een cruciale rol in de afweergevechten die volgden op de Duitse chloorgasaanval op 22 april '15. Niet alleen was hier een Brits Brigadehoofdkwartier ingericht, maar in de namiddag van 24 april stroomden hier de gewonden toe van een compleet mislukte poging op het gat in de geallieerde lijnen de dichten. Nog voor de middag van 24 april hadden de Duitsers buurdorp Sint - Juliaan bereikt en trokken de eerste Duitse verkenners behoedzaam de smeulende puinhopen van het dorp binnen. Ze trokken zich echter kort daarna terug omdat ze gealarmeerd werden door berichten over een op handen zijnde tegenaanval. De Fransen en Britten, op hun rechterflank gesteund door Canadezen hadden inderdaad de tegenaanval ingezet met de pas in Ieper aangekomen Indische Lahore-Divisie, de 10e Brigade van de IVe Divisie en een inderhaast uit, 4 Britse Bataljons samengestelde gevechtsgroep die het 'Geddes - Detachement' werd genoemd naar haar tijdelijke bevelhebber, kolonel A. Geddes, de commandant van het 2e Bn. van The Buffs. Deze troepen kregen als opdracht verbinding te maken met de om hun leven vechtende Canadezen (zie mijn vorige blog) en een nieuwe frontlijn in te richten die de leemte in de richting van het kanaal Ieper - IJzer moest opvullen. Het werd, mede door de slechte voorbereiding en het totale gebrek aan ondersteuning door de artillerie, een compleet en vooral bloederig fiasco, getuige deze verklaring van majoor F. A. Robertson van het 59th. Scinde Rifles: 'Het verhaal deed de ronde dat de Duitse gevechtslijn tweehonderd meter verder lag. Toen we de aanval inzetten kwamen we tot onze verbijstering al gauw tot de vaststelling dat de eerste Duitsers minstens 1.200 tot 1.500 meter van ons verwijderd zaten... We moesten zonder noemenswaardige dekking het open terrein oversteken. Onze slechte artillerievoorbereiding had er zeker niet toe bijgedragen dat de zenuwen van de Duitsers geschokt waren, integendeel... De twee Britse en vier Indische bataljons die de aanval leiden, werden simpelweg neergemaaid door geweren, machinegeweren en artillerie van elk denkbaar kaliber. Het werd een slachting zonder weerga....' De mannen van de Lahore-Divisie en de hen ondersteunende eenheden leden verschrikkelijke verliezen. Degenen die niet werden neergemaaid in de kogelregen of aan flarden werden geschoten door de perfect functionerende Duitse artillerie, wisten al kruipend de Duitse frontlijn tot op een paar honderd meter te naderen maar verder konden ze onmogelijk raken. Ze lagen vastgepind door het vijandelijk vuur in het niemandsland. De Duitsers openden opnieuw hun gascilinders en het duurde dan ook niet lang voor de laatste overlevenden zich uit deze hel hadden teruggetrokken... Veel van hen belandden terug in Shell Trap Farm waar een verbandpost was ingericht. De leiding over deze hulppost had kapitein Francis Alexander Scrimger. Hij was als geneesheer toegevoegd aan het 14e (Royal Montreal) Canadese Infanteriebataljon. Scrimger zou omwille van zijn moed en opoffering waarmee hij tussen 22 en 25 april '15 zijn werk in de constant door de Duitse artillerie beschoten Shell Trap Farm verrichtte, onderscheiden worden met het Victoria Cross, de hoogste Britse militaire dapperheidsmedaille.
Op 25 april duurden de felle gevechten rond Shell Trap Farm onverminderd voort. Een van de Britse eenheden die hierbij betrokken waren, was het Royal Warwickshire Regiment. In deze eenheid diende tweede luitenant Bruce Bairnsfather (1887-1959), zie foto onderaan. Als tekenaar en illustrator zou hij honderden cartoons tekenen die het moreel van de troepen versterkten, en die hem tot een van de bekendste cartoonisten van zijn tijd maakten. Op 25 april '15, vandaag precies 100 jaar geleden, scheelde het echter geen haar of er was een vroegtijdig einde gekomen aan zijn veelbelovende artistieke carrière. Hij werd immers gewond in Shell Trap Farm: 'Het beschieten van de boerderij duurde onophoudelijk voort. Toen ik op de oever van de wal lag, hoorde ik een kolossaal geruis in de lucht, maar ik hoorde plots niets meer... Ik lag in het water en zat van kop tot teen onder de modder. Plotseling begon ik over heel mijn lichaam te beven. Ik kon me nergens aan vastklampen. Ik was door een granaat opgeblazen...'
In St. Juliaan, op de plaats die op de Britse stafkaarten als 'Vancouver Corner' stond aangeduid, werd na de oorlog één van de meest imponerende gedenktekens aan het gewezen Westelijke Front opgericht. Dit beeld van de 'Brooding Soldier', de 'Treurende Soldaat', een ontwerp van Frederick Clemesha - een veteraan van het 46th Canadian Infantry Batalion - werd op 8 juli 1923 onthuld in aanwezigheid van de hertog van Connaught en de Franse maarschalk Foch. Het herdenkt de moedige weerstand die de Canadese troepen hier in de dagen die volgden op de eerste chloorgasaanval op 22 april '15 boden tegen de doorgebroken Duitse troepen. Terwijl in het noorden op 24 april '15 felle gevechten plaatsvonden met de Fransen en Belgen om het behoud van Lizerne en Steenstrate speelden de zwaarste gevechten op die dag zich af in het zuiden van deze sector. De Duitsers openden er opnieuw de gascilinders, deze keer tegen de Canadese stellingen waarbij vooral het 15e (48th. Highlanders of Canada) en het 8e (90th. Rifles) bataljon zwaar werden aangepakt. Het 15e bataljon kon niet langer aan de Duitse druk weerstaan en bezweek. De Duitsers grepen meteen hun kans en stroomden door het gat in de geallieerde linies om in het zuiden St. Juliaan en Fortuin aan te vallen en in oostelijke richting 's Graventafel. In allerijl werd het 7e (1st. British Columbia) Canadese Infanteriebataljon naar 's Graventafel gestuurd en het was enkel aan hun inzet te danken dat niet heel de sector verloren ging. De prijs die de Canadezen voor het - gedeeltelijke - behoud van 's Graventafel betaalden was erg hoog: Zeven van de twaalf Canadese bataljons die op het slagveld aanwezig waren, werden zo goed als van de kaart geveegd. Een kleine 2.000 Canadezen werden uitgeschakeld, terwijl 1.500 van hen door de Duitsers werden krijgsgevangen gemaakt. Op de foto, die op 25 april '15 in Roeselare werd gemaakt ziet u een aantal van deze Canadese gevangenen die werden klaargemaakt voor transport naar Duitsland. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat uitgerekend dit kruispunt werd geselecteerd om hier hulde te brengen aan het Canadese offer....
Op het ogenblik dat ik deze regels schrijf worden op BBC 2 de 'hoogtepunten' uitgezonden van de herdenkingen die vandaag de honderdste verjaardag markeerden van de landingen bij Gallipoli. Een gewaagde, maar vooral slecht voorbereide en daarom tot mislukken gedoemde poging tot destabilisering van het Ottomaanse Rijk. Alhoewel in het collectieve geheugen de strijd rond de Dardanellen (25 april '15 tot 9 januari 1916) vooral bewaard is gebleven als het verhaal van de Australische en Nieuw-Zeelandse ANZAC-troepen waren er ook heel wat andere eenheden betrokken bij dit bloedige militaire fiasco. De Ierse eenheden bv. verloren evenveel mannen als de Nieuw-Zeelandse. Gelet op mijn bijzondere voorliefde voor de Ieren breng ik u daarom vandaag het verhaal van het stoomschip 'SS River Clyde' op die beruchte dag. Misschien kan u dan ook even luisteren naar 'Gallipoli', vertolkt door Davey Furey. Een schrijnende ballade over de Ieren die 'voor het foute land vochten en stierven voor de foute zaak'....
In de vroege ochtenduren van 25 april '15 naderde de verouderde, tot een troepentransportschip omgebouwde, stoomboot 'SS River Clyde' Kaap Helles op het Gallipoli-schiereiland. Aan boord waren de mannen van twee Ierse regimenten; het 1e bataljon van de Royal Dublin Fuseliers en het 1e bataljon van de Royal Munster Fusiliers.In het originele aanvalsplan dat door het Britse opperbevel was opgesteld was aan deze stomer de rol van Trojaans Paard toebedeeld. De bemanning moest het schip op de kustlijn ter hoogte van 'V-Beach' aan de grond laten lopen, zodat de fuseliers meteen het strand konden bestormen. Net zoals veel andere plannen van die dag draaide ook dit plan uit op een regelrechte nachtmerrie. Het strand werd zwaar verdedigd door Turkse troepen en toen de door hun Duitse bondgenoten geleverde snelvuurkanonnen het vuur openden 'sloegen de granaten als hagel in op het schip en scheurden de mannen aan flarden', aldus een Ierse veteraan die de slachting overleefde... De zee kleurde rood van het bloedbad. De Ieren stapten zo snel als maar enigszins mogelijk was over in kleinere landingsvaartuigen en uiteindelijk zouden een 200 tal soldaten aan land strompelen. De prijs die hiervoor betaald moest worden was verschrikkelijk: De Ierse eenheden die vanaf de 'SS River Clyde' hadden moeten aanvallen, verloren die ochtend meer dan 80 % van hun mannen. Niet minder dan 6 bemanningsleden van de 'SS River Clyde' werden omwille van hun moedige gedrag bij de ontschepingsoperatie en het redden van gewonden onderscheiden met de hoogste Britse militaire dapperheidsmedaille, het Victoria Cross. De bemanning van het schip was zo bewogen door de zelfopoffering van de Ierse troepen dat ze later het scheepsroer en de boordlantaarns van de 'SS RiverClyde' schonken aan de Munster Fusiliers...
Terwijl wij dezer dagen volop de grote gasaanval herdenken wordt vandaag op tal van plaatsen wereldwijd de Armeense genocide herdacht. Op 24 April 1915 gingen de Ottomaanse autoriteiten over tot de aanhouding van een 250-tal leidende figuren en intellectuelen uit de Armeense gemeenschap in Constantinopel. Deze golf van arrestaties was het begin van een systematische vervolgings- en uitroeïngspolitiek van de Armeense minderheid binnen het Ottomaanse Rijk. Het Ottomaanse Rijk was in 1915 nog slechts een schaduw van het ooit geweest was. Dit imperium, dat zich op zijn hoogtepunt in de 16e en 17e eeuw uitstrekte van Noord-Afrika via het Arabisch schiereiland, het Midden-Oosten en Anatolië, tot ver over de Balkan in Europa, had in de 18e en 19e eeuw een steeds verdergaand en steeds sneller verlopend machtsverlies geleden. Aan de ene kant werd het extern geconfronteerd met toenemende druk van andere machtige staten zoals het Russische tsarenrijk en de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie en later ook van Frankrijk, Engeland en Duitsland en aan de andere kant was er de interne druk. Vooral in de 19e eeuw kregen de Ottomanen immers af te rekenen met opstandige bewegingen van hoofdzakelijk christelijke bevolkingsgroepen, die er vaak met steun van buitenaf, keer op keer er in slaagden, zij het meestal niet zonder bloedige strijd, eigen, onafhankelijke staten te vestigen binnen de grenzen van het oude imperium. Denken we in dit verband maar aan Griekenland, Servië, Bulgarije en Roemenië....Door deze dubbele dynamiek van afbouw kalfde het Ottomaanse Rijk territoriaal steeds verder af en slonken de Ottomaanse macht en invloed in de wereld zienderogen.
Eind oktober '14 was ook het aan Duitsland gelieerde Ottomaanse rijk meegesleurd in de 'Grote Oorlog' en leefde het in conflict met de 'Sainte Alliance' van Rusland, Engeland en Frankrijk. Militair gezien was het Ottomaanse Rijk al vrijwel meteen ernstig in de problemen geraakt. In het zuiden van hedendaags Irak - toen nog een Ottomaanse provincie - landde al in november '14 een uit India afkomstig Brits expeditielegertje dat de mondingen van de Tigris en Eufraat bezette en oprukte naar Basra. Een Turks-Duitse campagne die vanuit de Ottomaanse provincie Palestina tegen het door de Britten beheerde Suez-kanaal was gericht werd een compleet fiasco. Een andere campagne, in het noordoosten van Anatolië, met de bedoeling om vanuit Transkaukasië Rusland aan te vallen liep in de winterse bergen tussen Ottomaans en Russisch-Armenië eveneens uit op een enorme mislukking: van het 120.000 man tellende leger onder bevel van generaal Enver ging in januari '15, in minder dan een week 80.000 man verloren, mede door de militaire inzet van Russisch-Armeense troepen.... Wellicht lag dit laatste feit mee aan de grondslag voor de plannen die uiteindelijk zouden leidden tot de volkerenmoord op de Armeniërs. Het triumviraat dat in die dagen het bewind voerde over het Rijk bestond uit Talaat Pasja, de minister van Binnenlandse Zaken, generaal Enver Pasja, de minister van Oorlog en generaal Djemal Pasja, minister van Marine en gouverneur-generaal van de provincie Syrië. Zij waren de belangrijkste leidende figuren binnen de politieke beweging 'Ittihad ve Terakki', die in het Westen bekend zou worden als de 'Jong-Turkse beweging'. Deze Turks-nationalistisch geïnspireerde beweging had in 1908 niet alleen een einde gemaakt aan het autocratische bewind van sultan Abdul Hamid, maar droomde ook van een groot, aaneengesloten Turks Rijk dat zich uitstrekte van de Balkan tot ver in Centraal-Azië, waarin alle Turkssprekende volkeren verenigd zouden zijn. In dit geo-poltieke concept was geen plaats voor de Armeniërs of andere niet-Turkse volkeren. Er bestond bij de Jonge Turken een diepgeworteld wantrouwen tegen de christelijke Armeniërs. Een gemeenschap die vanaf het laatste kwart van de 19e eeuw een opmerkelijke culturele en economische 'renaissance' doormaakte. Het feit dat vijand Rusland bij herhaling de 'bevrijding van Armenië' als oorlogsdoel vooropgesteld had en een lokale opstand in Van waar Armeniërs bij betrokken waren geweest, waren wellicht de spreekwoordelijke druppels die de al even spreekwoordelijke emmer deden overlopen....
Nog voor er werd overgegaan tot de massale deportatie van de Armeense bevolking naar Syrië, werd er eerst afgerekend met het meest weerbare deel van de Armeniërs die onder het Ottomaans/Turkse gezag resorteerden. In februari en maart '15 werden de naar schatting 150 à 200.000 Armeense officieren en soldaten in het Ottomaanse leger ontwapend en in zgn. 'arbeidersbatalons' geplaatst. De levensomstandigheden in deze eenheden waren verschrikkelijk: De mannen werden ingezet bij zware dwangarbeid en gedecimeerd door honger, mishandeling en - later - executies door Turkse legereenheden en Koerdische hulptroepen. Op 24 april en de daarop volgende dagen werden een kleine 250 leidende figuren - politici, journalisten, zakenlui en intellectuelen - uit de Armeense gemeenschap in Constantinopel (nu Istanbul ) in een zorgvuldig voorbereide actie opgepakt, per trein gedeporteerd en kort daarop vrijwel allemaal vermoord. Daarom geldt 24 april vandaag de dag wereldwijd als herdenkingsdag voor de Armeense genocide. Door deze acties was als het ware het weerstandsvermogen van de Armeniërs gebroken en kon men overgaan tot de ontruiming van de Armeense leefgemeenschappen en de deportatie van de Armeniërs. Bijeengedreven door Turkse gendarmes en troepen werden ze meestal te voet, soms per trein, op transport gestuurd naar de Zuid-Ottomaanse provincies (vandaag de dag Syrië en Irak). Naar schatting zijn tussen de 1,2 en 1,4 miljoen Armeniërs bij deze deportaties betrokken geraakt, van wie naar alle waarschijnlijkheid, driekwart het door uitputting, verhongering en terechtstellingen, niet hebben overleefd... Net als de chloorgasaanval van 22 april '15 in Vlaanderens velden mag ook deze gitzwarte pagina uit het geschiedenisboek van de 'Groote Oorlog' nooit worden vergeten...
In de uren die volgden op de grootschalige Duitse aanval met chloorgas op 22 april '15 heerste er op zijn zachtst gezegd paniek en vooral verwarring aan geallieerde zijde. Het duurde geruime tijd voor men door had hoe ver de Duitsers intussen al waren opgerukt en hoe breed het gat was dat ze in de frontlijn hadden gebeukt. De Canadezen - die sinds februari aan het Westelijke front waren aangekomen - reageerden als eersten. Twee bataljons, het 10th. en 16th. 'Canadian Scottish' Battalion werden meteen uit de reserve gehaald en kregen de opdracht om tegen middernacht 'Kitchener's Wood' in te nemen en er kanonnen te recupereren die er in de namiddag door de gevluchte artilleristen waren achtergelaten. 'Kitchener's Wood' was de benaming die de Britten op hun stafkaarten hadden gegeven aan het 'Wijngaardbos', een eikenbos aan de Wijngaardstraat op een kleine kilometer afstand van de dorpskern van St. Juliaan. Ten onrechte wordt in sommige publicaties vermeld dat deze naam zou verwijzen naar Lord Kitchner, de toenmalige Britse minister van Oorlog. Niets is minder waar. In de winter van '14-'15 waren in dit bos Franse veldkeukens opgesteld en daarom noemden de Fransen deze plaats 'Bois des Cuisiniers', een benaming die verengelst werd door de Britten. Op 22 april omstreeks 19.00 u. had de 8e compagnie van het Duitse Reserve Infanterie Regiment nr. 238 het bos ingenomen en er tot hun verassing 4 zware kanonnen aangetroffen die er waren achtergelaten door het 2nd London Royal Artillery Battalion. Oberleutnant Mattenklott, de commandant van de 8e cie,. merkte dat hij op zijn flanken het contact met de andere Duitse eenheden was kwijtgeraakt en gaf het bevel aan zijn mannen om zich aan de zuidrand van het bos, in de buurt van de Britse kanonnen in te graven voor de nacht. Hij had geen flauw idee dat deze nacht voor veel van zijn mannen de laatste zou worden...
De Canadezen hadden zich omstreeks 22.00 u. verzameld rond Mouse Trap-Farm en begonnen onder dekking van de nacht behoedzaam op te rukken in de richting van het bos dat zich twee kilometer verder tegen de horizon begon af te tekenen. Om 23.46 u., toen de Canadezen op ongeveer 400 meter van het bos verwijderd waren werd het aanvalssein gegeven. Vrijwel meteen maaiden de Duitse machinegeweren grote gaten in de Canadese aanvalsgolven, maar zij waren niet te stoppen en bestormden, bajonet op het geweer, de Duitse stellingen. Het werd een bloedbad. De Duitsers hadden de tijd gehad om een paar loopgrachten uit te graven en tussen de bomen dichte prikkeldraadversperringen te spannen. Er werd lijf aan lijf gevochten met geweerkolven, handgranaten en infanterieschoppen en langzaam, meter voor meter wisten de Canadezen - ondanks hun hoge verliezen - het volledige bos te zuiveren. Met hun doldrieste aanval hadden ze niet alleen de triomfantelijk oprukkende Duitse troepen een bijzonder onaangename verassing bezorgd, maar ook tijd gewonnen die de Fransen, Britten en Canadezen de kans bood om de nodige versterkingen aan te voeren en hun defensieve posities uit te bouwen... In de nachtelijke uren van 22 op 23 april, terwijl de met gewonden volgeladen ambulances - waaronder de dodelijk gewonde Lt. Kolonel Russ Boyle, de commandant van het 10th Canadian Infantry Batailon - terughobbelden naar Ieper, marcheerden duizenden Fransen en Britten in stilte door het duistere landschap rond Ieper, hun silhouetten scherp afgetekend in het laaiende licht van de brandende huizen en de ontploffende Duitse artilleriegranaten. Ze waren klaar voor de strijd die komen ging...
De Calgary Highlanders herdenken tot op de dag van vandaag op 22 april 'St. Julien's Day' met een banket, stadsparade en een kerkdienst. De namen van de plaatselijke hockeyploeg 'The Oakleafs' en de regionale krant 'The Oakleaf' verwijzen rechtstreeks naar de eikenbomen van Kitchener's Wood. Het eikenbladmotief is ook terug te vinden in het monumentje dat in St. Juliaan staat op de plek waar de heroïsche strijd in de nacht van 22 op 23 april '15 werd uitgevochten.
In deze week waarin ik dagelijks zal stilstaan bij de eerste grootschalige gifgasaanval aan het Westelijke front, nu precies een eeuw geleden, kunnen natuurlijk niet een paar boekbesprekingen ontbreken. Omdat het in eerste instantie Franse troepen waren die het grootste slachtoffer werden van deze aanval, wil ik vandaag even stilstaan bij twee publicaties die bij onze zuiderburen verschenen. Mijn pennenvriend Yves Buffetaut voorstellen staat in kringen van al wie met de Grote Oorlog begaan zijn, gelijk aan het intrappen van een open deur. Hij schreef tientallen boeken en artikels die gerelateerd zijn aan 'la Grande Guerre' en geldt als een van de belangrijkste specialisten binnen dit vakgebied. In 2008 liet hij 'Ieper 22 april 1915 - De eerste gasaanval' in Nederlandse vertaling verschijnen. In 80 pagina's brengt hij een nauwgezette reconstructie van de gebeurtenissen op deze dag en plaatst ze in het grotere kader van de 'Tweede Slag om Ieper'. Het vlot geschreven boekje verschaft geen nieuwe inzichten, maar geeft wel een duidelijk en compleet overzicht van de tragische gebeurtenissen van die dag. De vele zeldzame en vaak nog nooit eerder gepubliceerde foto's en de handige kaartjes maken dit boekje nog aantrekkelijker. Een absolute aanrader voor wie de gebeurtenissen aan Franse kant op 22 april 1915 wil begrijpen.
De Bretoense journalist en auteur Roger Laouénan kenden we al van zijn 'Demoiselles au feu' waarin hij het epische verhaal bracht van de inzet van de, hoofdzakelijk uit Bretoenen bestaande, brigade fusiliers-marins van admiraal Ronarc'h in en rond Diksmuide in 1914. Hij publiceerde vorig jaar 'Les Bretons sous les gaz - Yser 1915'. Aan de hand van een doorgedreven bronnenonderzoek in tal van archieven en opgesmukt met tal van getuigenissen reconstrueert hij het verhaal van 22 april '15 door de ogen van de Bretoense reservisten, die als eersten het slachtoffer werden van de chloorgasaanval. Deze meestal oudere soldaten uit de regio's Guingamp en Saint - Brieuc werden in hun stellingen voor Langemark geconfronteerd met een wapen waar niemand op voorbereid was. Aan de hand van gevechtsrapporten, dagboeken en getuigenissen reconstrueerde Laouénan minutieus de gebeurtenissen en geeft hij een unieke kijk op deze dag, die een van de belangrijkste was in de vier jaar durende onverbiddelijke strijd rond Ieper. Bovendien staat hij uitgebreid stil bij de verschillende chemische bewapeningsprogramma's van zowel Duitsers als Fransen. Deze publicatie is een must voor al wie wat dieper wil graven in de gruwelijke geschiedenis van deze gitzwarte bladzijde uit onze geschiedenis...
'Ieper 22 april 1915 - De eerste gasaanval' is een uitgave van Ysec Editions
'Les Bretons sous les gaz - Yser 1915' is een uitgave van Coop Breizh
Eén van de dodelijke slachtoffers van de gifgasaanval op 22 april '15 was een streekgenoot van mij. Richard Pirron werd op 3 maart 1873 in het Oostvlaamse Erwetegem geboren in het landbouwersgezin van Jozef Pirron en Sophie Van Nieuwenhove. In 1901 tekende hij een contract als beroepsvrijwilliger bij de Rijkswacht te voet. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog was hij wachtmeester in de rijkswachtbrigade van Rijkevorsel. Hij was zelfs de eerste rijkswachter die zich in 1911 met zijn gezin in de nieuwe kazerne aan de Hoogstraatse Steenweg vestigde. Op 22 april '15 was hij van dienst bij de brug van Boezinge. Hij werd het slachtoffer van de beschieting van Boezinge-centrum en stervend onder het puin van een ingestorte woning gehaald. Hij bezweek een paar minuten later in een Franse medische hulppost in Boezinge en werd aanvankelijk in Poperinge begraven. Na de wapenstilstand kreeg hij een laatste rustplaats in de BMB Westvleteren in graf nr. 550. Richard Pirron was gehuwd met Prudence De Vleeschouwer en vader van drie kinderen: Germania (°1904), Urbain (° 1908) en Helena (° 1911). Zijn weduwe verhuisde met haar kinderen in november 1919 naar haar geboortedorp Bassevelde.
22 April 1915 was een prachtige lentedag. De zon was heel de dag van de partij en wat nog veel belangrijker was:de wind was eindelijk naar het zuid-westen, in een gunstige richting gedraaid voor de Duitsers. Op 5 april '15 waren de mannen van de speciale genie-eenheid van oberst Peterson in de frontsector die tussen Steenstrate en Poelkapelle werd gehouden door de 46e Reserve Division en het 26e Reserve Korps, begonnen met het ingraven van cilinders met chloorgas. Een nieuw wapen, dat in de winter van 1914-1915 was ontwikkeld door de latere Nobelprijswinnaar Prof. Dr. Fritz Haber. Op 11 april was deze klus geklaard door de 'stinkpioniere'. Niet minder dan 5.730 cilinders, goed voor meer dan 170.000 kg. chloorgas werden in Vlaanderens velden ingegraven. En toen begon het lange wachten op een gunstige wind die het vloeibare gas richting de geallieerde stellingen moest drijven. Kort na de middag van die bewuste 22e april '15 was het eindelijk zover: Het codewoord 'Gott strafe Engeland !' werd gegeven. De aanvalstroepen haastten zich door de smalle verbindingsloopgraven naar hun uitgangsstellingen en de' stinkpioniere' draaiden kort na 17.00 u. de cilinders open. Sissend begon de dodelijke gaswolk langzaam maar zeker op te schuiven in de richting van de Franse stellingen. De mannen van de - hoofdzakelijk uit Bretoense en Normandische reservisten bestaande - 173e Brigade (87e Division Territoriale) en de 6 bataljons van de Algerijnse 45e Division d'Infanterie hadden geen schijn van kans tegen het nieuwe wapen. De bataljonsarts van het 1e bataljon d' Afrique bevond zich op dat ogenblik in Pilkem, een gehucht tussen Boezinge en Langemark. Hij getuigde later: ' We zagen van alle kanten mannen uit de loopgraven wegrennen in de richting van het dorp, en we wisten op dat ogenblik totaal niet wat die paniek veroorzaakte. Een paar tellen later, toen we naar links keken, zagen we dat de lucht helemaal donker werd door een geelgroene wolk die eruit zag als een onweer. Toen had het gifgas ook ons bereikt ! Het leek alsof ik door een groene bril keek. Tezelfdertijd begon het gas in te werken op onze luchtwegen: brandende keel, pijn in de borst, ademnood en bloed opgeven, duizeligheid. We dachten dat we gingen sterven...' Zijn collega Octave Beliard bevond zich in de tweede lijn voor Boezinge: 'We keken vol ongeloof toe, in een plots losgebarsten tumult van ontploffingen en geweervuur, hoe hele drommen vluchtende soldaten, zonder leidinggevenden, onze richting uit kwamen gerend. Hele regimenten hadden hun wapens weggegooid en de vijand de rug toegekeerd (...) Er werd geschreeuwd: 'Redden wie zich redden kan ! We gaan eraan !' Mannen rolden over de grond, verkrampt, hoestend, brakend, bloed spuwend. en een verschrikkelijke stank, door de wind meegevoerd, drong onze neusgaten binnen. De paniek was onvoorstelbaar...' Hier en daar hergroepeerden de Fransen zich om weerstand te bieden aan de snel oprukkende Duitse infanteristen, maar dit verzet was eerder symbolisch te noemen. De Britten, Canadezen en Belgen op de flanken zagen met afgrijzen hoe de Duitsers in een mum van tijd een gat van 6 kilometer breedte in de geallieerde linies sloegen. Het bloedbad dat later in de geschiedenisboeken zou geboekstaafd worden als de 'Tweede Slag bij Ieper' was begonnen...
'Ieper wordt verschrikkelijk beschoten, langs twee kanten tegelijk. Wat een verschrikkelijke ontploffingen ! Wat een helse rook !' noteerde de Achiel Van Walleghem, de onderpastoor van Dikkebus, vandaag precies een eeuw geleden in zijn minutieus bijgehouden oorlogsdagboek. De brave man kon natuurlijk niet vermoeden dat deze beschietingen slechts de prelude waren voor de verschrikkingen waarmee hij en vele anderen de volgende dag, op 22 april 1915 zouden geconfronteerd worden. 22 April 1915 was de dag waarop voor het eerst op massale wijze aan het Westelijke front chloorgas werd ingezet als wapen. In de late namiddag ontsnapte sissend 165 ton chloorgas uit wekenlang voordien door speciaal opgeleide 'stinkpioniere' ingegraven cilinders. Over een breedte van om en bij de zes kilometer dreef een geelgroene wolk gas naar de niets vermoedende Algerijnen, Bretoenen en Normandiërs die aanvankelijk dachten dat de Duitsers onder dekking van rookbommen aanvielen. Eens ze gevat werden door het gas brak de hel los: De mannen klauwen met tranende ogen hun kragen los, happen naar lucht, verstikken. Angst en paniek slaan toe, honderden mannen laten hun wapens en stellingen in de steek en slaan slijmen ophoestend en verblind op de vlucht.... Vanaf morgen zal ik uitgebreid op deze blog terugkomen op deze aanval en de gevolgen. Nu geef ik u graag al enkele herdenkingsinitiatieven mee, mocht u vanavond of morgen tijd hebben...
Vanavond om 20.00 u. wordt in het CC Het Perron - Fochlaan 1 in Ieper - de boeken 'Gas ' Ieper 1915 - De eerste gifgasaanval' (J. VanderMeulen) en 'Secret science - Human experimentation in Chemical and Biological warfare Research' (Ulf Schmidt) voorgesteld aan het publiek. Gratis inkom
Morgen wordt natuurlijk op passende wijze op verschillende locaties stilgestaan bij de verschrikkingen, een eeuw geleden: Om 17.00 u. vindt een ceremonie plaats aan het zgn. 'Verzoeningskruis' bij Steenstrate, om 18.15 u. aan het monument van de 'Brooding Soldier' in Langemark-Poelkapelle en om 20.00 u. afsluitend aan de Menenpoort in Ieper.
Afsluitend wil ik ook niet nalaten te vermelden dat vanaf 10 april de 'gifgasroute' werd opengesteld voor het publiek. Door het volgen van een traject van 41 km. komt men niet alleen langs een aantal 'iconische' plaatsen van het toenmalige front maar wordt men ook via 8 getuigeniszuilen geconfronteerd met de 'petit histoire', de verhalen van hen die geconfronteerd werden met deze verschrikkelijke, nieuwe vorm van oorlogvoering... Deze route heeft het gemeentehuis van Langemark-Poelkapelle als startpunt. Voor alle info: toerisme@langemark-poelkapelle.be
Vandaag, net zoals vorige zondag, een gedicht van de hand van Gust Van Cauwelaert (op de foto links, naast zijn broer Frans ). 'Lente over de loopgraven' leek mij, nu de aarzelende lentezon mijn strammer wordende botten begint te verwarmen, een uitstekende keuze. Dit gedicht is opnieuw terug te vinden in de bundel 'Liederen van droom en daad' die in 1918 bij Van Dishoek in Bussum was uitgegeven en die door eigentijdse critici als 'de beste en belangrijkste dichtbundel in Vlaanderen' werd beschouwd die door de Grote Oorlog was geïnspireerd. Marix Gijsen bv. vond hem getuigen van 'een onbetwistbare grootheid en waardigheid'. Het taalgebruik mag vandaag de dag misschien wat archaïsch en gezwollen overkomen, maar het werk van Gust Van Cauwelaert blijft een mooie getuigenis vormen van hoe een dichterlijke ziel in de hel van Vlaanderens Velden probeerde te overleven:
Lijk een perzikbloei, gebroken / Uit een bladerlozen tak, / Is een merellied ontloken / op een doode hoevedak.
Over 't gruis van stal en schure. / Boven 't puin van huis en wal, / Gaat, bij licht- of loomer duren / 't Rythme van, den klanken val.
Wondrend rijzen we in dien zegen / Uit de schansen met een lach, / Lijk, in luw-doorzonden regen, / Kindren staan, ten zomerdag.
't Oog, van winternacht omduisterd, / Duizelt van een forscher zon; / 't Moe-gemokerde oor beluistert / 't Borlen van een jonge bron.
Vóór ons hart -, dat hoop ontwende en / 't Heil van louterend geween -, / 't Veēren van haar tred herkende, / Komt de lente ons toegetreēn,
Breekt de ontkruinde stam der boomen, / De IJzer langs, in bot en loot; / Komt gesterat', van bloemen zoomen / 't Glanzend spoor van vaart en sloot.
Vóor een mildre morgenzonne / Dieper in ons dekking daalt, / Is een merel-haan begonnen, / Die zijn klare vreugd verhaalt.
Uit den duistren poel der vreeze, / Boven 't vlak van schuw verdriet. / Is ter rilde keel gerezen / De eerste jubel van een lied.
