Aanleiding tot dit verhaal is een reproductie van het schilderij “De Schreeuw” van de Noorse schilder Edvard Munch. Het kunstwerk dateert van het einde van de 19^e eeuw en de reproductie bevond zich op het deksel van een koekendoos, zo’n zeventig jaar geleden. Ik heb ze gisteren ontdekt op mijn zolder tussen rommel en oude paperassen. De doos kwam uit de winkel van tante Jenna. “De Schreeuw” heeft haar winkel geen goed gedaan, althans wat betreft het verkoopcijfer van koekjes-voor-bij-de-koffie. Een groot aantal klanten kochten de koekjes omwille van de mooie reproducties op het deksel van de doos: schilderijen van Rubens, Brueghel, Van Dijck… of foto’s van koning Leopold III of koningin Astrid of de koninklijke prinsen en niet in het minst prinses Josephine-Charlotte. De dozen met dat “misbaksel” van Edvard Munch raakten moeilijk verkocht en moeder heeft er wel bij gevaren: tante Jenna was blij dat ze de dozen aan ons kwijt kon. Gratis! Het authentieke schilderij werd op 3 mei 2012 geveild in New York voor 91 miljoen euro. Evenmin als de klanten van tante Jenna vond ik het een mooi kunstwerk, maar toen ik later vernam wat de filosofische betekenis echter “De Schreeuw” was, veranderde mijn mening, of liever ik durfde niet meer voor mijn mening uitkomen… tot op heden: ik word weldra achtenzeventig en wat deert het mij om voor de rest van mijn leven door te gaan als cultuurbarbaar!

In het mooie oude stadje Oudenaarde is de laatste jaren eveneens overduidelijk gebleken dat de waarde van een kunstwerk – in dit geval gaat het over monumentale beeldende kunst – maar al te vaak bepaald wordt door de filosofische achtergrond. Ik bedoel de grote beeldhouwwerken, “Universus” van Johan Tahon, en “De witte waternimf” van Peter Bijls. Ze bevinden zich respectievelijk op de kleine markt tegenover de stadsbibliotheek en ergens op een rotonde op de baan naar Gent. De mensen van de streek noemen deze kunstwerken – weer respectievelijk – de snottebelle en de penis. Tot mijn scha en schande moet ik bekennen dat ik aanvankelijk enig begrip kon opbrengen voor de definitie van deze cultuurbarbaren, tot ik via wikipedia de filosofische achtergronden leerde kennen:

   Universus

   De witte waternimf

20-05-2018 om 23:52 geschreven door kris vansteenbrugge  

In het Middelheimpark in Antwerpen werd vorige maand een kolossaal standbeeld onthuld van een man met een paar sokken aan en een onderlijfje, en voor de rest… naakt, en met een penis die, zelfs alle verhoudingen in acht genomen, behoorlijk groot kan genoemd worden. Een penis in erectie! Zeggen dat het beeld een storm van verontwaardiging heeft doen losbarsten zou overdreven zijn, maar kritiek is er wel geweest. Een klein stormpje, laten wij zeggen. Pakweg zeventig jaar geleden – ik was toen een schoolknaap – zou de verontwaardiging wel groter geweest zijn. Alles wat met seks te maken had was toen zware zonde: onkuisheid “in ’t gemoed” werd al even zwaar aangerekend als moord en doodslag en eeuwig branden in het helse vuur was toen de sanctie. En hoe zal de reactie zijn over nog eens zeventig jaar? Zal  men zich afvragen waarom er toentertijd kritiek is geweest op het plaatsen van dit “prachtig kunstwerk” of zal men zich afvragen wie ooit toestemming heeft gegeven tot het plaatsen van dit “decadente beeldhouwwerk”? Niemand die het met zekerheid weet. De tijden veranderen, de zeden ook.  De godsdienst speelt een belangrijke rol en de godsdienst lijkt niet te houden van het etaleren van “uitwendige geslachtsorganen”, God weet waarom… Maar is dat altijd zó geweest? Ten tijde van de Oude Grieken bijvoorbeeld?

De Oude Grieken waren erg godsdienstig. Een beetje anders dan wij dat gewoon zijn: zij aanbaden véle goden. Er rustte toen maar weinig taboe op de naaktheid en al zeker niet op de naaktheid van het mannelijk lichaam. Een paar uitzonderingen bevestigen de regel en ze zijn van het vrouwelijk geslacht: de godinnen Athena en Artemis. Beiden behorend tot het select gezelschap van de twaalf Olympische goden, vrijgezellinnen en ongevoelig voor “mannelijk schoon” en wraakzuchtig tegenover eenieder die hun naaktheid had aanschouwd, het weze dan nog per ongeluk:  blindheid of zelfs de doodstraf waren hun deel. En het feit dat de vrouwen de toegang werd ontzegd tot de antieke Olympische Spelen, alwaar uitsluitend mannen streden om de hoogste Olympische eer, was dat dan geen taboe? Allerminst. Er weze immers op gewezen dat enkel getrouwde vrouwen niet gewenst waren tijdens de Spelen. Door hun de toegang te ontzeggen wilden de juryleden voorkomen dat hun eigen vrouwen de Spelen gingen bijwonen en de vergelijking gingen maken tussen de atletisch gebouwde lijven van de deelnemers en de povere fysiek van hun halve trouwboeken. En de ongetrouwde vrouwen, hoor ik u al zeggen, die waren er toch ook niet? Precies, die waren niet geïnteresseerd, vanwege het feit dat sport een mannenzaak was en mannelijk naakt een alledaagsheid waar geen taboe op rustte.

Een bovenmatig groot lid moge dan al bij de Oude Grieken een teken van viriliteit en meer dan gewone geslachtsdrift zijn, mooi en esthetisch vonden ze het zeker niet. Integendeel. Hun goden en hun helden beeldden zij uit met verleidelijke naakte torso’s, gespierd en geproportioneerd, maar met uitzondering van het piemeltje en wat er nog bij hoort: petieterig klein. En dat geldt zowel voor de goden Apollo en Hermes als voor de mooie Adonis en de krachtigste sterveling die ooit geleefd heeft, Herakles.

En de talrijke beelden dan met de reuzegrote penissen in erectie, die overal staan te pronken in de Griekse souvenirwinkels? Het zijn afbeeldingen van saters, van de god Pan en van de eveneens goddelijke Priapos. 

  De god Pan.

De Grieken toonden maar weinig bewondering en devotie voor deze groot geschapen wellustige goden en halfgoden. Al dient enige uitzondering gemaakt voor de god Priapos. Deze was de zoon van Aphrodite, godin van de liefde, en Dionysos, god van de wijn en de goede sier en van wie Pan en de saters trouwe volgelingen waren. Tijdens Aphrodites zwangerschap  was de vrucht in haar schoot betoverd door Hera, echtgenote van de oppergod Zeus. Hera had namelijk een zwaar vermoeden dat die zwangerschap het gevolg was van een zoveelste buitenechtelijke betrekking van Zeus. Om zich te wreken had zij de buik van de liefdesgodin aangeraakt met de “kwade” hand, zijnde de linker. Aphrodite beviel in Klein-Azië van een mismaakt kind, Priapos. Het kind had een dikke buik, een papperig aangezicht en een dikke tong, en bovenal een enorme penis, die altijd in erectie stond. Priapos werd een voorwerp van spot voor de mensen. Er brak echter onheil uit in de streek: sterfte onder het vee, mislukte oogsten, epidemieën… De mensen raadpleegden het orakel. Het verdict luidde: “… omdat gij allen de spot drijft met het goddelijk kind Priapos”. De mensen hadden de les begrepen en van toen af kreeg Priapos eer bewezen zoals het aan een god betaamt. In iedere woning kreeg hij zijn beeld en van Klein-Azië breidde zijn eredienst zich uit naar geheel Griekenland.  

Over de mismaakte god Priapos wordt ook wel gezegd dat zijn reusachtige fallus naar achter gericht stond en dat beelden van de god dienst deden als tuinkabouter en vogelverschrikker en ook gebruikt werden voor andere “nuttige” doeleinden (bloempotstaander, sleutelhanger, breinaaldenhouder, reklame…) zoals deze tekening poogt uit te beelden.

15-05-2018 om 12:18 geschreven door kris vansteenbrugge