- Als ge eens in de streek van Serskamp komt, kom dan gerust eens ontsteken, zei de man uit Serskamp aan de telefoon.

- Wát moet ik komen doen? vroeg ik.

- Ontsteken. Da’s een uitdrukking die hier vroeger veel gebruikt werd. Komen ontsteken betekent “binnenwippen”.

- Hebt gij een idee waar de uitdrukking vandaan komt?

De Serskampenaar had geen idee. Voor mij daarentegen kende de uitdrukking geen geheimen. In mijn kinderjaren, in de grensstreek van West- en Oostvlaanderen, tussen Waregem en Oudenaarde, was de uitdrukking zeer courant. Ik dacht dat ze typisch was voor mijn geboortestreek maar ook in Serskamp, in ’t hart van Oostvlaanderen werd ze dus gebruikt.  Wát er ontstoken werd was… een pijp, of eventueel een sigaar, of misschien ook helemaal niets. “Komen ontsteken” betekende: eens langskomen, een praatje komen slaan. Omdat vrouwen in die tijd niet rookten - en al helemáál geen pijpen of sigaren - waren het alleen de mannen die kwamen ontsteken. De vrouwen kwamen “koffie drinken”. Maar zowel de koffie als de pijp waren bijzaak: de hoofdzaak was “het kletsen”.

Overigens werd in mijn streek “omsteken” gezegd en ik ben er nog niet zeker van of daar wel “ontsteken” mee werd bedoeld. Zeker is dat het de bedoeling was dat men de pijp deed branden, maar dat doet men ook als men de pijp gaat “aansteken” of “opsteken”. Deze laatste twee termen zijn daarenboven in de Nederlandse taal meer gebruikelijk dan “ontsteken”, althans wanneer een pijp in het geding is. “Opsteken” wordt zelfs bijna uitsluitend in de “rokerij” gebruikt: zo betekent “er één opsteken” niets anders dan “er één roken”. Dat ons “omsteken” afgeleid zou zijn van “opsteken” acht ik niet waarschijnlijk, want “op” wordt in ons dialect uitgesproken als “ip” en “een droake ipsteken” is “een vlieger oplaten”. Daarenboven ligt de klemtoon bij “opsteken” en ook bij “ipsteken” op de eerste lettergreep, en bij “omsteken” op de tweede. Om dezelfde reden zou ik ook “aansteken” door de mand willen laten vallen. Qua klemtoon zit het met “ontsteken” wel kits, maar dan kunnen we ons afvragen waarom men in ons gewest spreekt van het “ontsteken” van een wonde en het

“omsteken” van een pijp. Het lijvig (700 pagina’s) en zeer goed gestoffeerd Anzegems dialectwoordenboek pleit voor… “aansteken”. Op pagina 480:    

omsteek’n: aansteken; ook: buurten.

“om ’t vier te kunn’n omsteek’n in d’n hird beezigde best van al wa’ verfrommeld papier en wa’ stoofhout da’je d’r boov’n ip legt”

“’n pijpe omsteek’n”

“ge moet de zondagoav’nd ne keer komm’n omsteek’n”

Ik had nooit verwacht het woord “omsteken” terug te vinden in de Dikke Van Dale. Weliswaar heb ik in mijn chirurgische loopbaan vele bloedvaten omstoken: het leggen van een draadje rond een bloedend vat door middel van een kromme hechtingsnaald. Ik beschouwde het als puur vakjargon; groot was mijn verbazing toen in de Dikke zo maar eventjes nog tien andere betekenissen voor het woord “omsteken” vond…

06-07-2012 om 21:53 geschreven door kris vansteenbrugge