Af en toe sta ik op deze blog even stil bij opvallende, ontroerende of
gewoon bijzondere grafschriften die ik op mijn bezoeken aan militaire
begraafplaatsen van de Grote Oorlog ben tegengekomen. Vandaag graag even uw
aandacht voor de zerk op het graf vankapitein James Elder op de begraafplaats Buffs Road Cemetery in Sint Jan bij Ieper. Hij was op 9 januari
1893 geboren in het Schotse Dundee en een briljante scholier die in het
schooljaar 1908-1909 de gouden medaille van zijn school, de Morgan Academy had
verworven. Als winnaar van de Fergusonbeurs ging James Elder studeren aan de
universiteit van St. Andrews. Waar hij zich nit alleen een ijverige studax maar
ook atleet betoonde. In 1913 won hij met het Varsity Rugby Team de Midland
League Cup. Toen de oorlog uitbrak engageerde hij zich vrijwel meteen als
oorlogsvrijwilliger. Als lid van het universitaire Officers Training Corps (OTC) kreeg hij in november 1914 een
aanstelling tot Second Lieutenant bij
de Royal Scots. Hij maakte in 1915 het fiasco mee bij Gallipoli en was een
tijdlang in Egypte gestationeerd voor hij begin 1916 met het 13e
Bataljon Royal Scots aan het Westelijke front belandde. Kapitein Elder sneuvelde
op 29 december 1917 en kreeg een laatste rustplaats in graf C 58 op Buffs Road Cemetery. Zijn epitaaf dat op
verzoek van de familie op zijn zerk werd geplaatst luidt als volgt: Loving and Loved He Loveth and is Loved for
everymore.
Even uw geheugen opfrissen met betrekking tot de Christmas Truce van 1914 ? (zie
mijn vorige blog) Deze beklijvende WW1- documentaire zal u zeker helpen. Klik op
onderstaande link:
In deze rubriek sta ik even stil bij de monumenten en andere
herdenkingstekens die sinds 2014 opde
voormalige slagvelen werden onthuld. Op eerste Kerstdag kan ik natuurlijk niet naast
de befaamde Christmas Truce van 1914
toen vooral in de sector tussen Mesen en Armentières de wapens even zwegen en de
strijdende partijen even verbroederden. In Mesen werd een erg realistisch en
levensgroot bronzen monument onthuld van de hand van de Britse beeldhouwer Andy
Edward. Het oorspronkelijke, driemaal kleinere ontwerp was gemaakt in opdracht
van de Britse Football association en
kreeg in 2012 een ereplaats in het FA St.
Georges Park National Football Centre in Burton-upon-Trent. Eerder, op 11
december 2014, was in het nabijgelegen Ploegsteert door voetbalicoon Michel
Platini namens de UEFA tussen het houten
kruis dat de site van een historische voetbalmatch uit de Christmas Truce-periode markeerde en de CWGC-begraafplaats Prowse
Point een voetbalmonument onthuld.
De autodidactische dichteres en beeldende kunstenares Agnita Henrica Feis
(1881-1944), de eerste echtgenote van de baanbrekende De Stijl-kunstenenaar
Theo van Doesburg, wijdde een gehele dichtbundel aan de Eerste Wereldoorlog.
Deze bundel werd in 1915 in eigen beheer op 200 exemplaren uitgebracht onder de
titel: Oorlog. Verzen in Staccato.
Uit deze bundel komt het onderstaande gedicht.
De
CWGC-site Cement House Cemetery aan de
Boezingestraat in Langmark ontstond in augustus 1917 als een
frontbegraafplaats. Ze werd hoofdzakelijk gebruikt door veldhospitalen in de
buurt en de begraafofficieren van de IVde en XVIIde Britse Divisies. Een
stevige Duitse bunker, Cement House in
feite een versterkte ruïne van een boerderij - die in de onmiddellijke
nabijheid stond en die de Britse opmars in deze sector tijdens de Derde Slag om
Ieper ernstig vertraagd had, verklaart de naamgeving van deze site. Deze bunker
is overigens behouden gebleven en bevindt zich naast de begraafplaats, op de koer
van de boerderij Boezingestraat nr. 148. In de eerste weken weren hier een
tweehonderdtal gesneuvelden van het Britse Gemenebest ter aarde besteld maar
deze begraafplaats bleef in feite permanent in dienst tot het Duitse
Lenteoffensief van 1918 toen Langemark weer in Duitse handen viel. De
oorspronkelijke begraafplaats is nog herkenbaar in plot I van deze site. Een
aantal van de gesneuvelden van de Rifle
Brigade ie in deze plot liggen vielen overigens bij de twee aanvallen op Cement House
op 14 en 16 augustus 1917
Na
de Wapenstilstand werd Cement House
Cemetery door de Imperial War Graves
Commission de voorloper van de CWGC aangeduid als een van de grotere verzamelbegraafplaatsen
in de regio. Momenteel liggen hier een 3.550 gesneuvelden waarvan 2.390 niet-geïdentificeerde.
Daarnaast
bevinden zich op deze site nog 22 graven
van Britten die tijdens WO II om het leven kwamen en 1 graf van een ongeïdentificeerde
Fransman. De stoffelijke resten van 487 andere Franse gesneuvelden werden in
1922 opgegraven en overgebracht naar de Franse militaire begraafplaats St
Charles de Potijze. Deze begraafplaats is één van CWGC-sites in het Ieperse die
nog gebruikt worden voor het bijzetten van stoffelijke resten die in de buurt
worden gevonden. Als ik mij niet vergis gebeuren de meest recente bijzettingen
hier in 2008. Maar corrigeer me gerust indien ik me vergis.
Gisteren
stond ik even stil bij het monument dat vorig jaar op de kruising van de Bruine
Broekstraat en de Zonnebekestraat in Sint Juliaan werd onthuld ter herinnering
aan het offer dat het 1e Bataljon van het Hertfordshire regiment op
31 augustus 1917 bracht bij de aanval op de hoogte van Pilkem. Ook de nieuwdienst
van BBC London besteedde op 31 augustus 2017 de nodige aandacht aan dit
dramatische verhaal. Klik op de link:
De sterk sociaal geëngageerde Nederlandse dichter
en auteur Martien Beversluis (1894-1966) maakte een opvallende ideologische
evolutie van communist totnationaal-socialist door. In 1930, toen hij voor de socialistische
omroep de VARA werkte, publiceerde hij bij Johan Mulders Uitgeverij in Gouda
de scherpe antimilitaristische en pacifistische dichtbundel Aanklacht waaruit onderstaande De oorlogsidioot afkomstig is:
DE OORLOGSIDIOOT (Shellshock)
Aan 't hooge huis, aan het trottoir,
wat afwaarts van den boulevard;
op 't zelfde plekje neergekromd,
daar, waar de zon maar zelden komt,
zit d'oorlogsidioot op wacht
en lacht, omdat men om hem lacht.
Zijn handen dwalen door de lucht,
als één die tast, wanneer hij vlucht.
Zijn oogen kijken als een kind,
dat ziet en nog geen namen vindt.
Hij grinnikt over alles wee.
De kindren om hem lachen mee.
Men wandelt langs hem als langs steen.
De wielen razen langs hem heen.
De stemmen van het leven gaan
hem al voorbij en niet meer aan.
Hem is geen vreugd meer en geen pijn.
Hij slaapt en hij moet wakker zijn.
Men ziet er naar, men hoort zijn stem.
Men kijkt verbaasd en vlucht van hem.
Hij heft den vinger en hij wijst.
Hij grijnst stompzinnig en hij krijscht.
De mist verhult hem grauw en grijs.
Hij wordt sliknat... hij is niet wijs.
II
Alleen een wrak van denken bleef
waar al het andre overdreef.
Alleen draait in zijn arme geest
de indruk nog die is geweest,
gelijk een oud versleten plaat,
die afknapt en weer zingen gaat.
Zijn vinger heft zich krank en... zie
hij hoort... hij hoort een melodie.
Hij hoort rumoer, gekreun, een schot!
Het breekt weer af, het loopt maar tot...
En dan weer gaat d'herinnering door.
Hij steekt den krommen vinger... hoor!
Daar, waar de plaat gebroken is,
valt weer het floers der duisternis.
De wind waait om, hij hoort geen lied.
De regen valt, hij merkt het niet.
De avond zakt, het licht gaat aan.
Hij weet niet dat hij is gegaan.
Hij wuift aan ieder zijn vaarwel.
Wie is hem dan tot metgezel?
Alleen het herfstblad, dat, als hij,
verslingerd werd in het getij.
En dansend, lachend in zijn dood,
hem stervend afzinkt in den schoot.
III
Dit is het levend monument
van den soldaat, die is bekend.
Dit is de grafsteen, die verschanst,
waarop de vlam van 't leven danst.
Dit zijn de bloemen die verbleeken
Dit zijn de letters die nog spreken.
In dezen afgetobden geest
klinkt nóg de angst, die is geweest.
Hier giert de jammer, die verging,
nog levend in d'herinnering.
In hem kreunt al het leed wat voor
en na hem smeekt om uitkomst... hoor!
Het maant! het eischt! het schreit! en vloekt!
het wordt geprofeteerd! geboekt!
Het ritselt in den wind alom...
Men vraagt, men bidt, men schreeuwt er om!
Ik zelf zing het U bevend voor:
Sta stil bij dezen mensch en hoor!
Maakt hierom, vorstlijke Genaden,
uw trotsch saluut en uw paraden.
Dit is het in memoriam.
Dit is het arm verdoolde lam.
O volk, dat komt uw kind begroeten
bij tomben, die verpulv'ren moeten,
knielt hier - en weent aan déze voeten.
De
laatste vier jaar zijn er, zoals te verwachten was, een aantal nieuwe lieux de mémoire ontstaan in Vlaanderens
velden. In de vandaag opgestarte rubriek Nieuw
op het Slagveld sta ik stil bij het hoe en waarom van deze
herdenkingssites. Vandaag begin ik graag met het monument voor het Hertfordshire
Memorial. Dit eenvoudige monument herdenkt de gevallen van het 1e Bataljon van
het Hertfordshire Regiment die op 31 juli 117, de eerste dag van wat later
bekend zou worden als de Derde Slag om Ieper, de Duitse stellingen bij Sint
Juliaan aanvielen. Het Bataljon dat met 620 man Pilkem Ridge aanviel, kwam ter
hoogte van de Steenbeek onder zwaar flankerend vuur van Duitse machinegeweerposities
te liggen en leed verschrikkelijke verliezen. De schaarse overlevenden die wél
de Duitse frontlijn wisten te bereiken werden geconfronteerd met metersdikke
prikkeldraadversperringen die nauwelijks waren geraakt door het voorbereidende
Britse artillerievuur. Enkel tweede luitenant Marchington wist met een handvol
mannen van de 3e compagnie tot in de Duitse stellingen door te
dringen. Toen de QSM s avonds met de rantsoenen voor de mannen op het daarvoor
afgesproken trefpunt aankwam ging hij tevergeefs op zoek naar hen. Zijn
eenheid was quasi uitgeroeid. Het oorlogsdagboek van het Bataljon sprak
boekdelen:
Casualties to Officers were:
Lt. Col. F. Page D.S.O., Captain S.H. Lowry M.C., Captain A.R. Milne, 2/Lts
Gallo, Secretan, Scott & Macintosh killed. 2/Lts Walthew, Thompson &
King missing. Lt Head & 2/Lts Hardy & Francis wounded & missing.
Captain Fisher, Captain C. Charles & 2/Lts Marchington, Edwards, Gilby
& Ritchie wounded.
Estimated
casualties to other ranks were 29 killed, 5 missing believed killed, 132
missing, 68 wounded & missing, 223 wounded & 2 died of wounds making a
total of 459 casualties to other ranks. Died of wounds; Officers 2, Ors 6.
Missing; Officers 9, ORs 120. Wounded; Officers 8, ORs 180
Slechts 130 man kwamen op 31 augustus 1917 ongeschonden uit de strijd Precies
honderd jaar later werd op 31 juli 2017 in Sint Juliaan een gedenkteken
geplaatst als een herinnering aan deze dramatische gebeurtenissen. Het monument
werd geplaatst op initiatief van het Herts
at War-project en is het enige Memorial
buiten het Verenigd Koninkrijk dat de gevallenen van dit regiment herdenkt.
Vandaag in de rubriek Zondag Frontpoëziedag net als vorige week
een gedicht uit de bundel Onder den
Hiel die Jozef Simons en Filip De Pillecyn samen in 1919 publiceerden. De
Pillecyn schreef onderstaande De nieuwe
ritmen in augustus 1917 in Oudekapelle.
De nieuwe ritmen
Een nieuwe ritme dreunt in dezen tijd.
De vuren laaien andren gloed bij nachte,
De oogst ijlt naar 't najaar met een vreemde vlijt,
En nieuwe maat klinkt in den tred der wachten.
En allen spreken met zoo wrangen mond
Alsof geen jeugd den witten kelk ooit hief
Boven het leven; alsof niemand vond
't Klare verheugen van een lok of brief.
Soms is 't zoo stil of nooit het leven was
Gerijpt tot zang en blijdschap, op de oneindigheden,
Verstard in 't spraakloos lied van boom en gras,
Geluidloos naar het eind der tijden gleden.
Maar plots dan brandt, op wildontvlamde maat
't Kanon zijn roode glorie door ons leven.
En meê op ritme van zijn passie gaat
De dronken waanzin door ons lijven beven.
Daarna blijft stilte, windloos lijk vandaag,
Dooraderd van zijn fel gejaagde glorie.
't Harte rent nachtwaarts; boven het geklaag
Van kruipende avonduren bonst zijn echo ter victorie.
ZONDAG FRONTPOÃZIEDAG - STILLE NACHT AAN DEN YZER
Vandaag in Zondag
Frontpoëziedag het gedragen gedicht Stille
nacht aan den Yzer van Jozef Simons (1888-1948). Hj schreef het in juni
1918 en publiceerde het in 1920 in de dichtbundel Onder den hiel die hij samen met zijn oud - strijdmakker in de
Frontbeweging Filip de Pillecyn bij Joris Lannoo liet verschijnen.
Stille
nacht aan den Yzer
In 't maanlicht zilvermat ligt
de Yzervliet
Te droomen in den nacht. Het
hooge riet
Langsheen zijn boorden bergt de
schaamle vlam
Van 't witte roosjen op zijn
ranken stam
En van de tuiltjes Sint
Johannisbloemen.
Heel ver in 't moer een puid
die kwekkerekt
Over de meerschen, even maar,
gewekt
Door vliegeniers die hoog in 't
luchtruim zoemen.
't Is al zoo zomersch teer en
vredig stil.
Langsheen de lijn, waar men
niet vechten wil
Van nacht, gaat soms een
lichtbal traag en flets
De lucht in, kijkend of er
somtemets
Aan de overkant,
verraderlijkerwijze
Niet één die heilge stilte
storen wou. Maar neen,
Niets roert er... alles slaapt...
Mijn wake is heen
OVER DE SCHREVE - AUBERS RIDGE BRITISH MILITARY CEMETERY
Het Frans-Vlaamse plaatsje Aubers zou tijdens de Grote
Oorlog een sinistere reputatie krijgen. Door haar ligging op een strategisch belangrijke
hoogtelijn zou er verwoed strijd om worden geleverd en duizenden militairen
kwamen in deze omgeving, vaak bij zinloze acties om het leven...
Ongeveer een kilometer ten zuidoosten van het
dorpscentrum, langs de weg naar Herlies ligt Aubers Ridge Cemetery. Deze
begraafplaats van het Britse Gemene best bevat gesneuvelden van zowat alle
belangrijke gevechten die tussen 1914 en 1916 in de regio hebben plaatsgevonden
van La Bassée over Neuve-Chapelle en Festubert tot Fromelles. Dit heeft alles
te maken met het feit dat dit geen oorspronkelijke frontbegraafplaats is maar
wel een verzamelbegraafplaats die pas na de oorlog werd aangelegd. Zowel de
stoffelijke resten uit verspreid liggende veldgraven als van de begraafplaatsen
Chateau du Flandre British Cemetery in Beaucamps als van Winchester Post
Military Cemetery in Laventie werden naar hier overgebracht.De laatste gesneuvelden werden hier in 1925
herbegraven. Perk I bestaat bijna uitsluitend uit Australiërs die vielen bij de
aanval op Fromelles in juli 16. Perk II bevat heel wat resten van mannen van
de 61e Divisie die bij dezelfde aanval om het leven kwamen. Naast
twee Britten en een Pool uit de Tweede Wereldoorlog worden hier 717
slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog herdacht. Meer dan helft, 442 om
precies te zijn, konden niet langer worden geïdentificeerd.
A.E. Riddy DCM, MM, een 27-jarige sergeant bij het 22e
Bataljon van het London Regiment sneuvelde op 15 oktober 1918. Zijn zerk bij
graf V D 15 vermeldt naast zijn twee hoge onderscheidingen ook het epitaaf He died for his home and country R.I.P..
Ook op deze relatief kleine begraafplaats vinden we Boy Soldiers. Drie militairen die hier
werden bijgezet waren amper zeventien jaar oud toen ze sneuvelden. Rifleman T.
Lawrence diende in het 12e Bataljon van de Rifle Brigade toen het
noodlot hem op 4 november 15 trof. Hij werd begraven in graf VIII B 5.E. Pearce uit Leeds was een rifleman in het 7e Bataljon
van het West Yorkshire Regiment (Prince of Waless Own). Hij sneuvelde op 7 mei
15 en werd begraven in graf V C 18. En tenslotte was er James Russel Thomas,
een soldaat in het 58e Bataljon Australian Infantry. Hij kwam om het
leven op 19 juli 16 en rust nu in graf IV B 9.
Op 23 november was het precies een eeuw geleden
dat de 26-jarige Jan Horsten ( links op de foto) in het Franse St. Jean Cap Ferrat
overleed.
Jan Horsten was milicien van de klas van 1912. Hij
werd gemobiliseerd op 01.08.1914 al soldaat in 2/2 van het 27e /7e
Linieregiment. Op 01.011917 muteerde hij naar de 1e compagnie 1/1
van het 17e Linieregiment. Op 27.08.1917 werd hij van het front
geëvacueerd wegens ziekte. Na een verblijf van een maand inhet hospitaal werd hij terug geschikt geacht
voor frontdienst. In 1918 werd hij overgeplaatst naar de genietroepen. Hij
bezweek aan een bloedvergiftiging in het militair hospitaal dat was ingericht
in de door de Belgische kroondomeinenter beschikking gestelde Villa
des Cédres. Jan Horsten werd op 25.11.1918 begraven op het Belgisch
militair erepark op gemeentelijke begraafplaats te St. Jean Cap Ferrat, graf
87. Later, in juni 1923 om precies te zijn, werden zijn stoffelijke resten
gerepatrieerd naar Wortel. Zijn graf is daar inmiddels verdwenen. Hij was een zoon
van aannemer Adriaan Horsten en Amelia Peeraer. Hij was vrijgezel en woonde op
het ogenblik dat hij gemobiliseerd werd bij zijn ouders op de Kleine Plaats.
Vandaag precies honderd jaar
geleden overleed in het gewezen krijgsgevangenkamp te Theessen de 31-jarige
oorlogsvrijwilliger Albert Van Gils, afkomstig uit Meersel-Dreef. Hij had als
soldaat in het 25e Linieregiment gediend. Bert Van Gils werd op 1
november 1914, in de nasleep van de IJzerslag, krijgsgevangen genomen. Hij
bracht de meeste tijd door in het Kriegsgefangenlager
Theessen. Het kamp van Theessen lag in het Jerichower Land bij Magdeburg.
(Sachsen-Anhalt). In deze omgeving lag ook het grote gevangenencomplex van
Alten Grabow waar hij aanvankelijk was geïnterneerd. Hij overleed ten gevolge
van hartproblemen in de woning van Alfred Hillig, commandant van het detachement
krijgsgevangenen in Theessen.
Hij
was een zoon van Frans Van Gils en Cornelia Maria Verschueren, en eenoudere broer van de aan de IJzer gevallen
Adriaan Van Gils. Hij was in augustus 14 bakker en woonde oorspronkelijk op
het Heieinde. Bert Van Gils was gehuwd met Pelagia Mathys of Matthijs en
verhuisde na zijn huwelijk naar Merksem.Hij was vader van twee kinderen. Het is niet duidelijk wat er met zijn
stoffelijke resten is gebeurd. De meeste Belgische militairen die in Duitsland
waren overleden, werden in 1927-1928 gerepatrieerd en herbegraven op de BMB
Leopoldsburg, maar daar is geen graf van Albert Van Gils te vinden. In 1920
woonde zijn weduwe inmiddels op de Bredabaan nr. 379 in Merksem en vroeg ze
officieel om overbrenging. Mogelijk werd hij dus herbegraven in Merksem maar
ook op zijn begraaffiche van de Dienst der Militaire Grafsteden staat de
locatie van zijn graf als onbekend
geregistreerd
Gaston Burssens (1896-1965) zat eind november 1918 in
voorarrest in de gevangenis van zijn woonplaats Mechelen. Als student aan de
door de Duitse bezetter vernederlandste Gentse universiteit en medewerker aan
verschillende activistische publicaties had hij de jonge dichter zich geen
illusies gemaakt en had hij zich een paar dagen na de Wapenstilstand spontaan met
een pakje boterhammen komen aangeven aan de gevangenis. De directeur wist zich
niet écht raad met zijn onverwachte gast want er was nog geen arrestatiebevel
tegen Burssens uitgevaardigd. Toen dit de volgende dag werd bezorgd kon hij
formeel worden aangehouden en opgesloten. Uit zijn in 1920 bij de Nederlandsche
Boekhandel in Antwerpen uitgegeven dichtbundel Liederen uit de Stad en de Sel komt het volgende gedicht
Lied van de vrede
Kanongebulder en straatgezang.
In een vuile stadsregen fiets ik door de straten,
helder in 't licht van de schitterende uitstalramen.
Gelaten
doe ik onverpoosd mijn fietsschel gaan,
en kronkel ik tussen soldaten,
bourgeois en parvenu's
onder glimmende paraplu's
als uitgespreide vlerken van vledermuizen.
Tegen de gevels van de huizen
in de halve duisternis, mat
van 't regenwalmen,
slaan de golvende galmen
uit het tumult van de vredevierende stad.
Op de grote mart,
onder bengalese verlichting van de katedraaltoren,
en de elektriese lampions
van het kiosk, getemperd door neteldoeken regen,
speelt de muziek van het tweede lansiers
marseillaisen en brabanconne's,
meegezongen
met vervrongen
mond door eene oude patriot
naast me, met groenomrande
brokkeltanden.
O de psyche van dat volk te voelen
in de regenavend. Hoor het juichen,
hoor het joelen!
en 't klapperen van de natte vlaggen langs de gevels.
De nooit rustende psyche van dat volk staat bloot
en massaal als een grazende koe,
die maalt en herkauwt, nooit moe
de wijde wei verslindend poot vóór poot.
De oproerige psyche van dat volk hangt boven
en in de stad,
maar in de zijsteeg, die ik binnenzwenk
en waar het ruikt naar ammoniak,
komen de kreten verdoven
en zit het weer in zijn dageliks pak.
Mijn schel blijft rustig
en ik word door de laatste straten gewiegd
op het stille druipen van de regen
- hitteverdrijvende betting
op deze straten -
en 't monotone ruisen van de ketting.
Nu is de laatste lantaren voorbijgeschoven.
Vóór me ligt de landelike weg.
Nog even komt gerekt bazuingeschal
kreunend verdoven,
en ver klokkegelui sterft weg.
als de klank van een vingertik tegen kristal.
Nog even klinkt in mijn oor de stem
van het oudje met de groene tanden.
Vóór me ligt de landelike weg,
niet zichtbaar in de zwarte korelanden,
niet hoorbaar in het vreedzaam ruisen van de regen.
Mijn hand die schelt haakt soms in de doornen van een heg.
Ik voel de weg,
geleid door 't licht - als uit de duimpjessprook
onder de tinnen
van een verwijderd dorpskasteel...
't Is leeg! 't Is goed. Is 't niets hier niet zoveel...
zoveel...
En schellend fiets ik de vrede binnen...
Nog even terug naar de Wapenstilstand van 11 november 1918. Professor
David Reynolds onderzocht in deze beklijvende BBC-documentaire uit 2014 hoe het
tot een staakt - het - vuren kwam en staat stil bij de impact en de dramatische
gevolgen van deze historische
gebeurtenis. Klik op onderstaande link:
Honderd jaar na het ondertekenen
van de Wapenstilstand lijkt een gedicht over vrede meer dan op zijn plaats in de
rubriek Zondag Frontpoëziedag. De Nederlandse gewezen acteur, kunsthandelaar en
militante socialistische dichter Carel Steven Adama Van Scheltema (1877-1924)
publiceerde het onderstaande, toen nog utopisch lijkende gedicht in zijn bundel Zingende Stemmen die in 1916 bij W.L. & J. Brusses
Uitgeversmaatschappij in Rotterdam van de persen rolde.
Vrede
Vrede spreid gij uw zachte vleugels
Over de donkere aarde heen -
Over de moeden en de gewonden,
Over de duizenden, die verzwonden,
Over al de snikkende monden,
Die verbleekt zijn van geween!
Vrede daal gij uit de lichte sferen,
Waarheen gij vluchttet voor deze wereldsmart,
Daal over hen, die u hebben verraden,
En over de dwazen, die op u smaadden,
En over de blinden, die om u baden,
Daal - daal gij weder in ons hart!
Opdat uw liefde daar weder wone,
Opdat uw liefde ons weer genas -
Liefde bove' onze ijdele wenschen,
Liefde over alle ijdele grenzen,
Liefde alleen van mensch tot menschen,
Die eindelijk leerden wat liefde was!
Gisteren
was het exact 100 jaar geleden dat in de vroege ochtenduren, de laatste Duitse
bezettingstroepen met stille trom uit Hoogstraten wegtrokken. Vanaf 14 oktober
1914, de eerste dag van de Duitse bezetting, tot 15 november 1918 was
Hoogstraten permanent bezet geweest Dit gold overigens ook voor alle huidige
deeldorpen Meerle, Meer, Minderhout en
Wortel, die allemaal deel uitmaakten van het Sperrgebiet
aan de rijksgrens.
Ruim
700 soldaten marcheerden in gesloten gelederen, met volle bepakking en
begeleid door opgevorderde wagens via Merksplas naar Weelde. Hier trokken ze de
grens over met de bedoeling om zich in Nederland te laten interneren, maar ze kregen ter plekke vrije doorgang naar Duitsland. Amper waren ze uit het
Hoogstraatse vertrokken of de jacht op activisten en smokkelaars was open.
Niet minder dan 37 woningen, winkels en cafés liepen schade op tijdens deze
uitbarsting van spontane
volkswoede, waarbij overigens ook nog aardig wat werd afgeplunderd
Het
vertrek van de Duitsers werd natuurlijk ook in de Nederlandse kranten gemeld.
In de Tilburgsche Courant verscheen
op 16 november 1918 volgend artikel Aan
en over onze Belgische grens : Men
meldt ons uit Zundert: Gisteren zijn de Duitschers aan de grens vertrokken in
goede orde. De poort over den steenweg Breda-Antwerpen was opengezet maar op
den electrischen draad was nog hoogspanning ingeschakeld. Naar de Duitschers
ons verzekerden hadden er in de nacht van 12 op 13 november tusschen
Hoogstraten en Zundert nog drie personen aan den draad de dood gevonden.
Vluchtelingen zijn langs hier niet gekomen en worden ook niet verwacht. De Belgen
uit de grensgemeenten willen naar Nederland komen maar worden zonder goede
papieren door onze soldaten niet toegelaten.
De Wapenstilstand mocht dan al wel getekend zijn maar
dat betekende nog niet dat er aan het sterven een einde was gekomen. Op 12
november werd Jan Van Looveren in Meer het laatste burgerslachtoffer van de Grote Oorlog in de Noorderkempen. In de
vroege ochtend besloot de 27- jarige landbouwer Jan Van Looveren uit Meer, zijn
ouders te gaan opzoeken die een boerderij bewoonden in de Beemden te Wuustwezel.
Al op de dag van de Wapenstilstand zélf was hij poolshoogte gaan nemen in
Meer-Dorp, maar verontrust door het tumult van de grote afrekening met de smokkelaars, besloot hij dat
het wellicht veiliger zou zijn om de volgende dag naar Wuustwezel te rijden. Zo
gezegd zo gedaan. Met zijn gespan reed hij, vergezeld van zijn hoogzwangere
vrouw Maria Lenaerts, en zijn twee kleuters Fien en Frans naar de - nog steeds
bemande - controlepost aan de draad op de splitsing van de Meerseweg en de
Bredaseweg. Hier werd hem vlakaf de doorgang geweigerd door de soldaten. In de
veronderstelling dat de Duitsers de stroom hadden afgesloten, besloot hij
daarop in de namiddag opnieuw een kans te wagen. Samen met Toon Schouw Brosens -die van Loenhout afkomstig
was- zou hij ditmaal beproeven onder de draad door te gaan. Nadat Jan in de
woning van Domien Goetschalkx op Toon Schouw had gewacht, vertrokken beiden
in de richting van de grensversperring te Gestel. Ter hoogte van de huidige
stal van Marcel Rombouts beproefde Jan het om tussen de draden door te kruipen.
Volgens een getuige zou hij eerst met een stok beproefd hebben of er nog stroom
op de draad stond. Omdat dit schijnbaar niet het geval was, greep hij met beide
handen de leiding vast. Onfortuinlijk genoeg was de stroom in bepaalde vakken
van de sperrzone nog niet uitgeschakeld, met als gevolg dat Jan Van Looveren
de laatste dode was die onze regio te betreuren had. Toon Schouw, liep om hulp
naar een boer die iets verder op het veld aan het werk was. Toen ze terug bij
het stoffelijk overschot van Van Looveren kwamen stonden er al Duitse soldaten
bij het lijk. Eerlijke Duitsers, zoals bleek, want ze overhandigden aan Jan van
Looverens buurman, Stan Verheyen, een brieventas waarin een dik pak
papiergeld stak. Stan Verheyen bracht zijn stoffelijk overschot daarna naar
huis, waarna Dr. Gommers van Meerle een lijkschouwing verrichte. Twee dagen
later werden de stoffelijke resten van Jan Van Looveren vlakbij de kerktoren
op de Meerse dodenakker bijgezet.
Vandaag is het precies 100 jaar geleden dat er een einde
kwam aan de Grote Slachtpartij ie in de geschiedenisboeken bekend staat als de Eerste
Wereldoorlog. Omstreeks vijf uur in de ochtend werd de wapenstilstand
ondertekend in een rijtuig van maarschalk Fochs speciale trein in het woud van
Compiègne.
Rond dezelfde tijd maakten troepen van het Britse Gemenebest
de cirkel van de oorlog bijna rond door Bergen te zuiveren van de laatste
Duitse troepen. Het was immers bij de Henegouwse hoofdstad dat de Britten in
augustus 1914 voor het eerst in actie waren gekomen. Belgische troepen
marcheerden ondertussen binnen in Gent. De geallieerde legers in België
stonden die ochtend op de lijn
Gent-Zottegem-Geraardsbergen-Ath-Mons-Chimay-Sedan.
Om 11.00 u van de 11e dag van de 11e maand zwegen de
wapens definitief aan het Westfront. De langverwachte wapenstilstand was van
kracht geworden. Na 1.564 verschrikkelijke dagen was de Eerste Wereldoorlog
afgelopen.
Aan het front leidde het nieuws van de wapenstilstand
meestal niet tot écht uitbundige vreugdetaferelen. Daarvoor waren de laatste
gevechten te zwaar geweest en had men nog teveel kameraden zien vallen. De
vermoeide soldaten reageerden veelal met een zucht van verlichting omdat de
ellende er nu wel definitief leek op te zitten.
In het Hoogstraatse ging het er echter iets feestelijker
aan toe. Al kort na de middag verzamelden de Hoogstraatse fanfares aan hun
lokalen, om daarna in stoet door de Vrijheid te trekken. Serenades werden
gebracht voor de woning van burgemeester Van Hoof, bij de gemeenteraadsleden
en bij de voorzitters van de muziekmaatschappijen. Honderden, met tricolores
getooide Hoogstratenaren, volgden al dansend en zingend de stoet. De gemeenteraad
kwam 's namiddags in een speciale zitting bijeen. Besloten werd om namens de bevolking
van Hoogstraten een huldeadres gericht aan de koning te sturen.
Hoe de wapenstilstand op het Klein Seminarie werd vernomen,
verhaalde een oud-student in 1936: U
kunt denken wat een triomfkreet er na al die miserie opsteeg, toen op maandag
11 november '18 de wapenstilstand bekend geraakte. Dit geschiedde aldus: onder
den speeltijd van één uur zagen een paar studenten van op de koer, door den
waaier van de groote deur, aan een laag huisje rechtover 't Seminarie, de
eerste Belgische vlag wapperen. Wat verwacht werd, was er dus! Opeens barstte
heel de koer in gejuich en gejubel los. Toen verscheen Mr. Superior zelf met
een Belgische vlag op de koer en de prefect droeg ze triomfantelijk rond,
begeleid door de fanfare en de springende en dansende studenten. Brabançonne en
Vlaamsche Leeuw, geestdriftig meegezongen, en geïmproviseerde Marseillaise
ter eere van de Fransche "évacués", die achter 't theater huisden!
Mr. Walgrave was het uitbundigst van al de professoren en stond met zijn armen
te zwaaien en te roepen om er nog meer geweld achter te zetten. De heeren
subregenten werden verzocht alle straffen en kwade noten kwijt te schelden : ze
zwierden hun strafboekjes de lucht in en de studenten vingen ze op om ze in
duizend stukjes te scheuren. Nog dezelfden dag wilden de studenten naar huis,
en, daar ze niet mochten, zat het er op onder de wandeling. Van dien dag af
werden er geen werken meer gemaakt en geen lessen meer geleerd: 't was immers
wapenstilstand! eerst Zaterdags mochten ze naar huis.
Intussen waren de Duitse soldaten van de staf volop
bezig met het verbranden van stapels documenten, op de koer van de Hoogstraatse
rijkswachtkazerne.
In Minderhout kwam het s avonds bijna tot een tragisch
incident toen een handvol uitbundige jongemannen een tramwagon volstouwden met
balken en hem in de Van Aertselaerstraat door de grensomheining ter hoogte van
het huis van de familie Matthieu ramden. De Duitse schildwachten, die nog
steeds op post waren, openden het vuur op de onverlaten die zich -heelhuids-
uit de voeten maakten.
