Het was stil op twaalf zuid van het academisch ziekenhuis toen dokter Spincemaille, hoofd van de chirurgische afdeling, uit de lift stapte. De dokter voelde een razende hoofdpijn zoals dat de laatste weken, vooral op maandagmorgen, wel meer was voorgekomen. Maar de pijn was vandaag heviger dan ooit tevoren. Bij t wakker worden had hij de pijn al meteen gevoeld. Een fel drukkende pijn in t achterhoofd, die zijn hersenpan naar alle kanten onder spanning zette en zijn trommelvliezen en ogen deed uitpuilen. Net of hij had de avond tevoren een zware dreun op het hoofd gekregen. Niet alleen was de pijn vandaag heviger dan anders, ze straalde op een vreemde manier uit in de rechter halsstreek, langs de halsslagader in de richting van het borstbeen
Dokter Spincemaille deed zoals steeds zijn best om niets te laten merken tegenover het verplegend personeel. Een dokter moest eigenlijk zelf nooit ziek zijn: dat is slecht voor zijn prestige en voor het vertrouwen van de patiënten. Met dát voor ogen stapte hij de kamer van juffrouw Rammant binnen. De juffrouw was al meer dan twintig jaar hoofdverpleegster op de afdeling chirurgie en vooral voor háár deed de dokter steeds zijn best om zijn aanvallen van hoofdpijn te verbergen.
- Nog iets voorgevallen op de afdeling vannacht? vroeg Spincemaille.
- Na dát met Dupont is er niets meer geweest, dokter.
- Dupont?
Hij herinnerde zich geen Dupont. De naam zei hem hoegenaamd niets. Hij herinnerde zich niet ooit iemand met die naam onder zijn cliënteel gehad te hebben. Hij die er nochtans om bekend stond goed namen te kunnen onthouden, beter dan wie ook van zijn collegas in het hele ziekenhuis. Kon het zijn dat zijn hoofdpijn hem zodanig parten speelde dat één naam hem te enen male ontsnapt was? Ene Dupont? En er was wat geweest met die Dupont, vannacht. Juffrouw Rammant vergiste zich anders nooit. Kon het die verdomde hoofdpijn zijn? Spincemaille hervatte zich snel:
- Jaja, Dupont natuurlijk, mompelde hij.
Kon het mogelijk zijn dat de altijd ernstige juffrouw Rammant hem uitgerekend nú een poets wilde bakken? Kon het mogelijk zijn dat er deze nacht iets was voorgevallen waar hij bij was geweest en waar hij desondanks geen weet meer van had? Laat staan dat er een mijnheer Dupont op zijn afdeling lag zonder dat hij dat wist? Hij zuchtte zwaar, zei verder niets en begaf zich naar zijn eigen bureau. Het jongste zustertje Frère, knap en rad van tong, stond vertrekkensklaar aangekleed bij de lift. Ze had kennelijk haar nachtdienst achter de rug. Spincemaille groette haar.
- Ook een goede dag, dokter. Hé, wat jammer toch van mijnheer Dupont.
Het bonsde in zijn hoofd toen hij de deur van zijn kamer achter zich dichtgooide. Een allerpijnlijkst gebons dat schrijnend uitstraalde aan de rechterkant in zijn hals, tot achter zijn borstbeen. Hij trok zijn fichenbak open en zocht de naam Dupont op. Er was geen Dupont. Natuurlijk was er geen Dupont! Hij zou het zelf toch wel geweten hebben, zeker? Anderzijds leek het hem evenzeer onmogelijk dat zijn verplegend personeel hem zo grof in de maling zou nemen, met een ingebeelde Dupont. Ze wilden hem toch niet voor gek doen doorgaan? Als Dupont vannacht opgenomen was, moest er minstens een spoedopnamedossier bestaan
Hij nam de telefoon op en draaide het nummer 212, secretariaat spoedopname. Of daar een dossier lag van een zekere Dupont? Géén Dupont!...
Er werd op de deur geklopt. Er striemde iets als een elektrische schok van in zijn achterhoofd tot achter zijn borstbeen. Waarom werd er ook zo hárd geklopt? Of leek het alleen maar dat er zo hard geklopt werd? Was hij misschien overgevoelig geworden aan geluid vanwege zijn hoofdpijn?
- Ja, zei Spincemaille.
Juffrouw Rammant stak haar hoofd naar binnen.
- Lopen we even de bedden langs, dokter?
Hij toonde zich vertoornd. Een tour de salle zinde hem nu allerminst.
- Spreek niet zo luid, wil je, zei hij bitsig. Waar is Dupont? En waar is het dossier van Dupont?
Als ze hem in de maling namen, zou hij het spel meespelen
- Er zal enkel maar een spoedopnamefiche zijn en Dupont zelf zal nu wel in het lijkenhuisje liggen
Ze zei dat laatste enigszins spottend. Spincemaille voelde het althans zo.
- De fiche is niet op de spoedopname.
- Bloquiaux zal ze waarschijnlijk meegenomen hebben. Hij komt vandaag wat later.
Bloquiaux was de assistent chirurg in opleiding.
- Kom over een uur terug, zei Spincemaille nu wat milder, dan gaan we toeren.
Het lijkenhuisje was helemaal aan de andere kant van het ziekenhuiscomplex. Het kostte Spincemaille heel wat moeite om het te bereiken. Bij iedere stap leek het wel of iemand een lans in zijn achterhoofd plantte. Zuster Monique was zoals steeds op post: een vriendelijke, reeds wat bejaarde maar nog knappe geestelijke, die haar doden nooit alleen liet en zich haar taak van lijkenzuster nauwgezet ter harte nam.
- Waar is Dupont? vroeg Spincemaille kortaf, nog steeds beducht voor een of andere valstrik.
- Die van vannacht? Ja, Dupont is zijn naam, Willy Dupont. Hierlangs, dokter.
Spincemaille trok het laken van over het lijk. Hij taxeerde het als dat van een man van middelbare leeftijd, atletisch gebouwd, gebronzeerde huid. Hij herinnerde zich deze man niet. Een lange operatiewonde liep in de hals van achter het rechter oor tot waar het rechter sleutelbeen articuleert met het borstbeen. Hij inspecteerde de wondhechtingen: ze waren van hemzelf, van Spincemaille! Niemand in het hele ziekenhuis legde zijn hechtingen als Spincemaille
Hij gruwelde bij de aanblik van deze dode. De confrontatie met de dood maakte hem telkens weer misselijk. Spincemaille had de meest ingrijpende operaties verricht, open hartoperaties inbegrepen, hij had buiken opengesneden van onder tot boven, was met de afschuwelijkste verminkingen geconfronteerd geweest
Het deed hem allemaal niets, tenminste zolang de patiënt in leven was. De dood echter verdroeg hij niet, en zeker in dit kille lijkenhuis niet
- Ik ga naar huis, een uurtje rusten, zei Spincemaille tot zichzelf.
Hij voelde zich niet alleen misselijk, maar ook moe, vreselijk moe.
- Deze middag loop ik wel even de bedden langs, nadat ik eerst met Bloquiaux gepraat heb.
De pijn was verminderd. Het klopte nog wat in zijn achterhoofd maar in de rechter halsstreek voelde hij enkel nog een zwaarte. Het huis van Spincemaille bevond zich op amper een boogscheut van het ziekenhuis. Hij kwam steeds te voet of per fiets. Vandaag was hij te voet gekomen.
- Marc, wat zie je er slecht uit zei zijn vrouw. Dupont is gestorven, neem ik aan?
Spincemaille zei niets, knikte alleen maar en spoedde zich naar zijn werkkamer. Hij vleide zijn zwaar hoofd neer op het eikenhouten bureel en dommelde even in: een korte onrustige slaap
Het was half drie toen dokter Spincemaille de kamer van zijn assistent binnenstapte. Het slaapje had hem verkwikt. De hoofdpijn was nu geheel verdwenen. Bloquiaux was bezig een dossier in orde te brengen.
- Dupont? vroeg Spincemaille.
- Ja, zei Bloquiaux, ik had per ongeluk de spoedopnamefiche meegenomen naar huis.
- Geeft niks, zei Spincemaille.
Hij had zijn bril afgezet en streek voorzichtig met duim en wijsvinger langs weerszijden van zijn neus.
- Vertel me over Dupont. Je zal het niet geloven, maar ik herinner me niets meer over het hele geval.
- U herinnert zich niets meer? zei Bloquiaux met een ongelovige glimlach, niet wetend of Spincemaille in ernst sprak of een grap maakte.
- In alle ernst, Willy, ik herinner mij niets meer. Die hele Dupont was mij onbekend toen ik vanmorgen het ziekenhuis binnenkwam.
- Ze hebben Dupont vannacht binnengebracht om kwart over twee, zei Bloquiaux aarzelend en nog wat op zijn hoede. Dupont klaagde over hevige pijn in het achterhoofd, die uitstraalde in de rechter halsstreek, in de richting van het borstbeen. Hij had die pijn al meermaals gevoeld, maar nooit zó hevig. We vroegen hem wat hij gisterenavond verricht had, gegeten of gedronken had of wat voor medicijnen hij had ingenomen. Daar kon hij echter geen antwoord op geven. Die hoofdpijn, gelokaliseerd in het achterhoofd, met die specifieke uitstraling en een plots optredend geheugenverlies dat een periode van één tot enkele uren bestrijkt, is dat zei u toch typisch, u noemde het zelfs patognomonisch , voor een zeldzaam syndroom u noemde de naam van het syndroom, maar die ben ik vergeten dat gekenmerkt is door een zich snel uitbreidende trombose van zowel de halsader als de gemeenschappelijke halsslagader. Het geheugenverlies is daarbij een zeer veeg teken en noopt tot een onmiddellijke ingreep, zonder dewelke de patiënt ten dode is opgeschreven. Als we niet zeer snel optreden heeft de patiënt beslist geen week meer te leven, zei u nog. U zei ook dat de man al bij al nog van geluk mocht spreken dat hij bij u terecht was gekomen omdat u verder niemand in staat achtte een dergelijke operatie tot een goed einde te brengen. U was buitengewoon tevreden over het verloop van de operatie, tot helemaal op t einde het hart van Dupont het begaf. Hartstilstand, zei u, tengevolge van een uitgebreide embolie ter hoogte van de hersenstam, een complicatie die bij dit soort operatie niet te voorzien is
Spincemaille knikte.
- Ik geloof dat ik maar eens een week vakantie neem, zei hij.
Hij voelde de pijn weer opkomen.
Een fictief verhaal, beste lezer. Het is dus niet écht gebeurd. Fictie. En u weet vermoedelijk wel dat fictie niet aan mij besteed is. En toch moet dat ooit anders geweest zijn. Dit verhaal is namelijk bijna een kwart eeuw oud. Ik vond het deze week tussen oude documenten, vergezeld van een leesrapport van ene Chris Vermuyten van een uitgeverij Pandora. Ik moet dat verhaaltje, om welke reden dan ook, naar die uitgeverij gestuurd hebben. Had ik toenmaals ambitie om auteur te worden? Het rapport was anders niet mis: afgerond geheel, goede spanning, geslaagde vingeroefening. Toch is het niets geworden tussen Pandora en mij en misschien is dat maar goed ook: de doos van Pandora, weet u wel, daar is toch immers ook niet veel goeds uit voortgekomen
Niettemin ben ik de beoordelaar of beoordelaarster, want met Chris weet men nooit dankbaar, want zonder dat mooi rapport had ik dit fictief verhaal niet aan deze blog durven toevertrouwen. Maar is dit verhaal wel helemaal fictief, onécht dus? Een niet onwijs mens moet ooit eens verklaard hebben dat geen enkel verhaal voor honderd procent wáár is, zoals er ook géén verhaal is dat voor de volle honderd procent ónwaar is. Dat zou dus ook moeten gelden voor dít verhaal, waarin dokter Spincemaille de hoofdrol speelt.
Wanneer ik er goed over nadenk zitten er aan dit verhaal veel waarachtigheden vast. Er is vooreerst het feit dat het een kwarteeuw in mijn kast heeft gelegen. En er zijn de namen van de helden uit mijn verhaal. De naam Dupont was in mijn studententijd de held die een gelijkaardig lot beschoren was in een obsceen verhaal dat toen de ronde deed om professor Thomas belachelijk te maken(*). Juffrouw Rammant werkte op de facturatiedienst van het ziekenhuis, waar ik vijf jaar geleden, wegens het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd, ontslagen werd. Haar voornaam was Emilienne, als ik mij niet vergis. Een verpleegster Frère was daar ook, op de kinderafdeling. Mia Frère. Dat ik haar zustertje noem betekent niet dat ze een non was, maar ik was toen nog onder de invloed van mijn vierjarige opleiding in een groot Nederlands ziekenhuis: bij onze Noorderburen worden verpleegsters zusters genoemd. Willy Bloquiaux was de naam van het echte diensthoofd chirurgie in het ziekenhuis, maar ik vond het blijkbaar een leuk idee om hem voor de gelegenheid te degraderen tot de gedienstige assistent van een dokter Spincemaille. Deze laatste draagt in zich onmiskenbaar kenmerken van verscheidene professoren waar ik in mijn loopbaan te maken heb gehad. En ergens heb ik zélf iets van Spincemaille
De naam is óók niet helemaal verzonnen. Ik denk dat ik die naam voor t eerst gehoord heb, kort vóór ik het verhaal heb geschreven. Eén van mijn patiënten. Ik vond de naam zo merkwaardig en zo uniek dat ik hem dan maar meteen gebruikt heb. En niet eerder dan vandaag heb ik de moeite gedaan de naam op te zoeken in Het Woordenboek van de Familienamen in België en Noord-Frankrijk van Frans Debrabandere (1993). Tot mijn verrassing is de naam niet zo extreem zeldzaam als ik dacht. Oorspronkelijk zou het Pincemaille zijn en de naam zou afgeleid zijn van de Franse woorden pincer (knijpen) en maille (muntstuk). Voor iemand dus die het geld tussen de vingers knelt of het in tweeën zou knijpen, een vrek dus. Daarenboven zou de naam onder niet minder dan elf verschillende vormen voorkomen: Pincemaille, Pinsmaille, Pincemail, Pinchemail, Pinsmaye, Painsmaille, Piansmay, Piansmaye, Spincemaille, Spinsemaille en Spencemaelle. Uit gegevens gebaseerd op het rijksregister van 1998 blijkt daarenboven dat er in België slechts één inwoner is met de oorspronkelijke naam Pincemaille, tegenover achtendertig Pinsmailles, zes Pincemails, zevenentwintig Pinchemails, veertig Pinsmayes, zevenenzestig Spincemailles en één Spinsemaille. Echter geen enkele Painsmaille, Piansmay, Piansmaye noch Piancemaelle. Vermoedelijk moeten we die laatste vier gaan zoeken in Noord-Frankrijk en als er al waren in België op t ogenblik dat Debrabandere zijn boek schreef, dan moeten ze tussen 1993 en 1998 uitgestorven zijn
Ik heb het in het stukje over twaalf zuid. Ook dát is niet helemaal uit de lucht gegrepen. Dat was de plaats waar ik vier jaar lang wekelijks één keer de nacht heb doorbracht, op de twaalfde verdieping van het Universitair ziekenhuis Dijkzigt in Rotterdam. Ik had er de titel van schrik niet wetenschappelijk hoofdassistent.
Maar de enige echt honderd procent authentieke figuur in het verhaal is zuster Monique. Zuster in de betekenis van non, kloosterzuster dus. Ze had een dubbele functie: de zorg voor de tuin van het klooster en de zorg voor de doden. De meest opgewekte en aangename non die ik ooit heb gekend. Ze was toen al bejaard en bij mijn weten is ze nog steeds in leven en in goede gezondheid. Ze moet nu al de honderd bereikt hebben of tenminste al zeer diep in de negentig zijn.
t Is nu al ruim over middernacht, t is al 15 mei, en vóór mij ligt het leesrapport van Pandora: afgerond geheel, goede spanning, geslaagde vingeroefening
(*) zie mijn memoires O jerum, jerum, jerum
(2006), pagina 166.
