In de zomer van 1979 trok een huis in het Gentse Patershol de aandacht van Stefan Hertmans. De blauweregen hing bestoft neer, maar de geur trof hem diep en bracht hem terug naar zijn kinderjaren. Hij kocht het pand in een opwelling. Verbijsterend was de ontdekking dat de vroegere bewoner een ss’er was geweest. Pas nadat Hertmans het huis twintig jaar later had verkocht ging hij op zoek naar wat er zich tijdens de oorlog had afgespeeld. „Het is onbegrijpelijk“, schrijft hij, „dat alles wat ik toen al had kunnen weten of tenminste toch vermoeden, zo gedachteloos aan mij voorbij had kunnen gaan"

Deze tekst staat achteraan op de cover van het boek „De Opgang“ van Stefan Hertmans, één van onze meest geprezen eigentijdse Vlaamse schrijvers. Ik kreeg het boek voor mijn tweeëntachtigste verjaardag op 4 juni. De hoofdrol is weggelegd voor Willem Verhulst (de „ss’er“), maar een zeer grote rol speelt ook de plááts waar het verhaal zich afspeelt, in het noord-oostelijk gedeelte van het Patershol, waar de schrijver twintig jaar lang, zonder enig „vermoeden“, gewoond heeft: Drongenhof nummer 24. Ik moet bekennen dat dát stukje Gent mij helemaal onbekend was. Het belendend Sluizeken en Oudburg kende ik slechts van naam...

Ik kan niet wachten tot 18 augustus, de dag waarop ik na mijn stroke weer mag beginnen autorijden, om dit deel van Gent te verkennen. Gelukkig is er de trein en op 30 juni is er in de aula van de universiteit de viering van het emeritaat van professor Anne Depaepe, gewezen rector van de UGent. Ik behoor tot de genodigden en er valt best iets te combineren: Patershol in de vóórmiddag, Anne Depaepe in de námiddag.

Op de trein stapt een man mijn coupé binnen en stopt mij haastig een kaart in de handen. Op de kaart staat dat hij een arme sukkelaar is, die dakloos is, honger en dorst lijdt en kou in de winter, en dat hij straks weer langs komt en o zo dankbaar zal zijn als ik hem een centje zal toestoppen en dat God het mij zal lonen. Ook de andere reizigers krijgen zo’n kaart toegestopt. Geen vijf minuten later - ik ben met mezelf aan ´t overleggen of ik zal pogen de beloning van de Allerhoogste in de wacht te slepen - komt een corpulente maar vooral stevig uit de kluiten gewassen treinconductrice het coupé binnengestormd. Ze heeft de man bij de kraag met haar stevige knuisten. Met haar knieën bewerkt ze zijn onderrug en ze laat een krachtige Franse vocabulaire op haar prooi neerkomen: défendu, ramasser, quitter le train... Ze laat het slachtoffer haastig enkele van de uitgedeelde kaarten terugnemen, vooraleer de trein halt houdt in De Pinte. Als de trein weer vertrekt zie ik de sukkel op het perron staan, alsof er niets gebeurd is. Misschien waagt hij straks opnieuw zijn kans...

En dan komt dat beeld mij nog eens voor de geest van die conductrice van de nachttrein van Moskou naar Sint-Petersburg, anno 1985: een fort, ter grootte van een olifant. Ze maakte mij erop attent dat mijn valies de doorgang in de trein versperde en thuishoorde in het bagagerek. Maar het valies was te zwaar en ik kreeg het niet voor elkaar. Toen heeft ze zelf de klus voor mij geklaard. Met één hand...

Vanaf het Sint-Pietersstation is ´t Patershol vlot te bereiken met tram één. Afstappen aan ´t Gravensteen en dan de Kraanlei. Waar we gewoonlijk rechts afslaan om ons via de brug over de Leie naar het plein van de Dulle Griet te begeven en zo verder naar de Vrijdagmarkt waar Jacob van Artevelde nog steeds heer en meester lijkt te zijn, stappen we nu rechtdoor. We zijn in Oudburg. Hier zou eeuwen geleden een oude burg hebben gestaan, vooraleer de nieuwe gebouwd werd wat verderop: het Gravensteen. Wat een feestelijke omgeving: cafeetjes, snackbars, restaurants...! De Oudburg eindigt aan ´t Sluizeken en de Krommewal, die alle een rol toebedeeld krijgen in het boek van Hertmans, maar de belangrijkste rol is weggelegd voor het Drongenhof, de laatste zijstraat van den Oudburg, waar Willem Verhulst, de „collaborateur“ heeft gewoond, in het nummer 24, met zijn vrouw Mientje, die hij niet trouw is gebleven en zijn drie kinderen Adriaan, Letta en Suzy. En waar later de schrijver Stefan Hertmans twintig jaar lang heeft gewoond, zonder te weten welke beruchte Vlaming hem daar was voorgegaan. En zonder te weten dat één van zijn professoren aan de Gentse universiteit - Adriaan Verhulst - de zoon was van Willem Verhulst, de flamingant wiens idealisme zo dramatisch uit de hand is gelopen.

Ook nu hangt aan het huis nummer 26 de blauweregen (bestoft) neer.

Een kwartiertje lopen is het van hier tot aan de aula.  Maar ondertussen heb ik nog ruim de tijd voor een etentje in de Donkersteeg en voor een bezoek aan de Wapy, op de hoek van de Heilige Geeststraat en de Bennesteeg, op een steenworp van mijn eerste studentenkot. De Wapy was toen een „huis van lichte zeden“ en recht ertegenover was nog een dergelijk huis, De Lantaarn - er waren er toen meerdere in die buurt. In de Wapy zat Mireille, vóór het raam, met blote borsten. Op een nacht werd ze vermoord, samen met haar collega uit de Lantaarn: „De dubbele moord in de Bennesteeg“, die voor zover mij bekend onopgelost is gebleven, en waarover ik schrijf in mijn boek „Commilitones“ (pag. 180-182). De Wapy heeft sindsdien talrijke bestemmingen van andere aard gekregen en wellicht zullen maar weinigen zich herinneren dat het ooit „De Wapy“ is geweest. Op de foto zit een man met zijn rug naar de vitrine gekeerd, waarachter sexy Mireille zat, met aan de muur boven haar hoofd een kruislieveheer...

De terugreis. Op de trein naar Oudenaarde komt in De Pinte een jongeman mijn coupé binnen. Hij kan vijftien geweest zijn, of twintig, of iets daartussenin. Hij neemt plaats schuin tegenover mij, zijn zwaar geschoeide voeten, de voetzolen met ijzers beslagen, op de met velours beklede zetels. Ik kijk hem vluchtig aan, zonder de minste zweem van afkeuring. Hij schijnt te willen zeggen: „zeg daar nu eens wat van“. Ik durf niet, zit de hele tijd mijn Metro-krantje te lezen, zonder hem aan te kijken, hoe hard hij ook zijn best doet om mijn aandacht te trekken. Hoe immers kijk je zo iemand aan: met een afkeurende blik of met een blik van verstandhouding? En alles wat daartussen ligt is vatbaar voor verschillende interpretaties en ik heb geen zin in een stuk staal tussen mijn ribben. De trein rijdt blijkbaar door tot Ronse, als ik uitstap in Oudenaarde blijft hij zitten, niet na eerst zijn been van de bank tot in de middengang te laten afglijden, waardoor ik lichtjes struikel. Ik zeg „pardon“...