MINDER BEKEND - CIMETERO MILITAIRE ITALIANO SCHOONSELHOF
Op 23 mei 1915 verklaarde Italië de oorlog aan de Oostenrijks - Hongaarse dubbelmonarchie. Aan de rand van de grote Belgische militaire begraafplaats op het Antwerpse Schoonselhof liggen in twee rijen 42 Italianen die dit conflict niet overleefden en ver van huis als krijgsgevangen in Vlaanderen stierven. De simpele arduinen kruisjes, die enkel een naam en een - intussen behoorlijk verkleurde - Italiaanse driekleur dragen, werden in 1932 boven hun graven geplaatst. De met een helm en lauwerkrans getooide obelisk die deze site beheerst, werd in 1936 opgericht en is van de hand van Amedeo Piaggio. Oorspronkelijk was deze stele getooid met een fascistische 'Fascio'-bundel, maar deze werd na het einde van de Tweede Wereldoorlog van het monument verwijderd. Nu rest enkel het opschrift ' Ai nostro glorioso morti 1915- 1918' - 'Aan onze glorierijke doden 1915 - 1918' ...
Twee glasnegatieven uit de collectie van het Nederlandse Legermuseum, die in het late najaar van 1914 werden gemaakt door Herman de Ruiter in het raam van de mobilisatie van het Nederlandse leger. Op deze foto's ziet u officieren van het 17e Regiment Infanterie, die als onderdeel van de IIIe Divisie waren ingezet bij de grensbewaking in Noord-Brabant. Deze opnames werden gemaakt in Rijsbergen en het was niet ver hier vandaan, in Galder om precies te zijn, dat op 7 april 1915 hetzelfde regiment haar eerste gesneuvelde militair mocht registreren. Een citaat uit het oorlogsdagboek van de Meerlese burgemeester Van Nueten van 8 april 1915: 'Bij Adriaan Sprangers op de Paal te Meersel stonden gisteren morgen twee Hollandsche soldaten op wacht. Duitschers staan er ook. En om den regen waren zij gegaan in het schob. Daar stonden zij te gabberen en naar elkander mikken (de wachtgeweeren zijn geladen) en men moet ze verzeekren dat ze niet kunnen af. Dat hadt eenen vergeten en hij trok. Een schot ging af en vloog den andere soldaat en in de borst of hoofd en er door. Toen nog een halve steenen muur doorboord en bijna nog een Duitsche soldaat getroffen. Den getroffen soldaat was 24 jaar, heeft nog 10 minuten gekermd en was dood. Zijn kameraad was radeloos maar mede genomen (...) Men heeft het lijk op eene ladder naar de Kapel van Galder gedragen. Droevig voor familie en bekenden, maar wat is het in vergelijk met de groote slachtingen aan de fronten en legers waar er duizende dagelijks vallen... ' Deze eerste Nederlandse militair die tijdens de Eerste Wereldoorlog aan de grens tussen Hoogstraten en Nederland omkwam was A. Verduin uit het Noord-Brabantse Waspik, een 23-jarige milicien in het IIe bataljon van het 17e Regiment Infanterie. Hij was de eerste van minstens zes personen die tijdens de Grote Oorlog aan de grens van Meerle met Nederland als gevolg van grensincidenten zouden overlijden....Een bizar detail aan zijn overlijden is dat hij op Belgisch grondgebied stierf, want het stalletje waarin hij met zijn collega schuilde voor de gutsende regen stond op Belgisch grondgebied. Blijkbaar was dit stuk van de rijksgrens nog niet zo hermetisch afgesloten zoals dit een paar maanden later het geval zou zijn... Dit had tot gevolg dat nog diezelfde dag het Parket van Turnhout ter plaatse kwam om samen met de Duitse bezettingsautoriteiten de nodige vaststellingen te doen en PV op te maken.
De herdenking van de Eerste Wereldoorlog brengt de Westhoek een flinke duit op. De regio boekte in 2014 een omzet van 76,3 miljoen euro. Dat is een stijging met 92 procent tegenover 2013. Het toerisme in de Westhoek boert goed door de herdenking van de Eerste Wereldoorlog. Dat blijkt uit cijfers van het toeristische provinciebedrijf Westtoer. Toch blijken bezoekers de herdenkingen niet in een economisch kader te zien. Uit een enquête blijkt dat ongeveer 85 procent van de bijna 900.000 bezoekers meent dat de regio respect toont voor het erfgoed. Zon 90 procent vindt ook dat het onthaal respectvol gebeurt. Toch levert het herdenkingstoerisme ook financieel iets op voor de regio. Waar die in 2013 op een toeristische omzet van net geen 40 miljoen euro kon rekenen, rijfde de Westhoek in 2014 een omzet van liefst 76,3 miljoen binnen, een stijging met 92 procent. Een omzetstijging waar niemand naast kan kijken en die vooral op conto te schrijven is van de in totaal 789.500 bezoekers. De sterkste toename van het aantal bezoekers viel te noteren bij de Belgen (+130 procent), die volgens Westtoer aangespoord werden door de serie In Vlaamse Velden en de eeuwherdenking van de inval tot de onderwaterzetting van de IJzervallei. Liefst 231.000 Britten staken het Kanaal over voor een bezoek aan het oorlogsgebied, ruim de helft meer dan in 2013. Toch valt op dat het aantal andere buitenlanders zoals Nederlanders, Duitsers en zelfs Australiërs verhoudingsgewijs sterker steeg. Buitenlandse toeristen genereerden zelfs bijna twee derde van de omzet. Vooral de logies (37 procent) en horeca (34 procent) plukten de vruchten van het extra toerisme. Ook schoolbezoeken zitten in de lift: ruim 115.000 Belgische scholieren bezochten in 2014 de frontzone, een verdubbeling in vergelijking met het jaar voordien. Daarmee komt het aandeel Belgische scholieren voor het eerst sinds lang weer boven het aandeel Britse scholieren te liggen.
Dat men in de periode 2014 - 2018 een graantje zou meepikken van de herdenkingshausse was te verwachten, maar deze omzetcijfers roepen toch wel wat vragen op naar de commercialisering van het her-denken en de ethische kant van het verhaal. Componenten, die in het verleden nooit erg hebben doorgewogen op de discussie over hoe we in de Westhoek dienden om te springen met erfgoed en erfgoedbeleving. Misschien wordt het tijd dat er eindelijk eens ten gronde wordt gediscussieerd over hoe de niet altijd duidelijke lijn tussen commercie en toerisme kan gehandhaafd worden en hoe de nog te verwachten inkomsten het best duurzaam kunnen gevaloriseerd worden in het grotere verhaal over de Westhoek in de Grote Oorlog....
Een erg interessante Kempische erfgoedsite die gerelateerd is aan de Grote Oorlog is Kempense Klaprozen. Oorspronkelijk ontstaan als een initiatief van het Geelse St. Maria-Instituut is het inmiddels uitgegroeid tot een intergemeentelijke samenwerking. Deze mooi verzorgde webstek biedt een gedetailleerd overzicht van de tijdens WO I gesneuvelde militairen uit Balen, Dessel, Geel, Laakdal, Meerhout, Mol en Retie. Hierbij wordt niet alleen aandacht aan de genealogie maar ook aan de militaire 'loopbaan' van deze oorlogsslachtoffers besteed. Warm aanbevolen:
De in Meerle geboren en getogen Jan Verbunt, Jager in het 2e Regiment Jagers te Voet hield, zoals zoveel van zijn lotgenoten, tijdens de Grote Oorlog een dagboek bij. Wat dit dagboek onderscheidt van vele andere is de historiciteit en de bijna literaire kwaliteit van wat hij aan het papier toevertrouwde. Daarom publiceerde ik al in 1997 een reeks becommentarieerde fragmenten uit dit dagboek in het Jaarboek van Hoogstratens Oudheidkundige Kring. Vandaag breng ik u een stukje dat hij op op 1 april '15 had geschreven. Jan Verbunt lag in die periode met zijn bataljon in stelling bij Kaaskerke, waar ze het behoorlijk zwaar te verduren kregen van de bijzonder alerte Duitsers aan de overzijde van de IJzer. Zo was een paar weken eerder Verbunt's regimentscommandant, luitenant-kolonel Firmin Tollen op 16 maart levensgevaarlijk gewond geraakt door een salvo uit een machinegeweer. Hij werd met een gecompliceerde dijbeenbreuk naar het militair hospitaal 'l Océan in De Panne geëvacueerd waar hij drie dagen later aan zijn verwondingen zou bezwijken. Maar hij was lang niet de enige Jager te Voet die in die dagen viel. In de lentemaand van '15 betaalde het 2e Jagers te Voet een hoge prijs: meer dan 60 man aan doden en gewonden.... Maar nu terug naar 1 april 1915. In de eerste lijn bij Kaaskerke ter hoogte van de brug over de IJzer is Jan Verbunt ooggetuige van een spectaculair luchtgevecht:
'Een vijandelijke vlieger komende uit oostelijke richting van ons front, en vliegt in de richting van Veurne. Hij wordt hevig beschoten door de voor de vliegers speciaal opgerichte batterijen, zonder hem evenwel te treffen, hetgeen een groot geluk moet zijn. Plots ziet hij voor hem uit één der onzen die recht op hem af komt, en 't begint al meteen van 'tjok-tjok-tjok' met de mitrailleuzen daarboven, waarop den Duitsch zich snel omkeert om de vlucht te kunnen nemen. Te laat... Een andere der onzen, versperde hem langs hier den weg, en de vogel zit gevangen tusschen twee vuren. 't Gevecht met de mitrailleuzen begint nu voor goed. De kanonnen zwegen uit vrees één der onzen te treffen en dus konden de onzen hem, langzaam mar zeker, dichter naderen. Den eenen langs voor, den anderen langs achter, steeds trachtende altijd boven den vijandelijke vlieger te blijven, hem in elke beweging die maakte na te volgen. Na eenig keeren en draaien schoot de vijandelijke machien in brand en stortte loodrecht in laaiende vlammen naar beneden, in een weide tegen Oude-Capellen. Gansch het machien was verbrand. Slechts nog wat verwrongen ijzer bleef er over, waartusschen de twee ingezeten officieren, verkoold onder de massa werden uitgehaald. Belangrijke documenten, alsook photografieën onzer stellingen werden op hen gevonden. Pas was hij gevallen, of de Duitsche kanonnen openden het vuur op de omgeving der plaats waar hij gevallen was. Ze zullen dit maar met droeve oogen aangezien hebben. Toch weer al eenen minder in de lucht....'
Omdat Paasmaandag voor de meesten onder ons ook een soort van zondag is , vandaag een extra editie van 'Zondag Frontpoëziedag' met het o, zo toepasselijke 'Easter Morning 1915', geschreven door de Engelse experimentele dichter Richard Aldington (1892-1962). Aldington, die in 1916 als soldaat bij de genietroepen dienst nam, zou een van de belangrijkste oorlogsdichters van zijn generatie worden. In november '17 kreeg hij een aanstelling in het 9e Bataljon van het Royal Sussex Regiment en werd hij ondermeer ingezet bij Arras en Loos, waar hij in '18 ernstig gewond werd. In het onderstaande werkje beschrijft hij als ooggetuige een Zeppelin-raid boven Hampstead Heath.
'Dark clouds, torn into gaps of livid sky, / Pierced thru / by a swift searchlight, long and white like a dagger / The black murmuring crowd flows, eddies, stops, flows on / Between the lights / And the banks of noisy booths.'
Op Paasdag 1916 brak in Dublin de Ierse Paasopstand uit, één van de meest dramatische episodes uit de Ierse strijd voor onafhankelijkheid. Vandaag, 99 jaar na de feiten kan ik niet anders dan het aangrijpende 'Easter 1916' door William Butler Yeats te brengen:
' I have met them at close of day / Coming with vivid faces / From counter or desk among grey / Eighteenth - century houses / I have passed with a nod of the head / Or polite meaningless words / Or have lingered awhile and said / Polite meaningless words / And thought before I had done / Of a mocking tale or a gibe / To please a companion / Around the fire at the club /Being certain that they and I / But lived where motley is worn / All changed, changed utterly / a terrible beauty is born.
That woman's days were spent / In ignorant good-will / Her nights in argument / Until her voice grew shrill / What voice more sweet than hers / When, young and beautiful / She rode to harriers ? / This man had kept a school / And rode out a winged horse; / This other, his helper and fiend / Was coming into his force ; / He might have won fame in the end / So sensitive his nature seemed / So daring and sweet his thought / This other man I had dreamed / A drunken, vainglorious lout / He had done most bitter wrong / To some who are near my heart / Yet, I number him in the song; / He, too has resigned his part / In the casual comedy; / He too, has been changed in his turn / Transformed utterly: / A terrible beauty is born
Hearts with one purpose alone / Through summer and winter seem / Enchanted to a stone / To trouble the living stream / The horse that comes from the road, / The rider, the birds that range / From cloud to tumbling cloud / Minute bij minute they change: / A shadow of cloud on the stream / Changes minute by minute / A horse-hoof slides on the brim / And a horse plashes within it ; / The long-legged moor-hens dive / And hens to moor-cocks call ; / Minute by minute the live : / The ston's in the midst of all
Too long a sacrifice / Can make a stone of the heart / O When may it suffice ? / That is Heaven's part, our part / To murmur name upon name / As a mother names her child / When sleep at last has come / On limbs that had run wild / What is it but nightfall ? / No, no, not night buth death; / Was it needless death after all ? / For England may keep faith / For all that is done and said / We know their dream : enough / To know they dreamed and are dead ; / And what if excess of love / Bewildered them till they died ? / I write it out in a verse - / MacDonagh and MacBride / And Connolly and Pearse / Now and in time to be / Wherever green is worn / Are changed, changed utterly :/ A terrible beauty is born./
Toerisme provincie Antwerpen gaat sinds 2012 ieder jaar op zoek naar 'De Wandeling van Jaar'. Dit jaar werden er wandelroutes weerhouden in Mechelen, Mol, Niel-Boom, Schilde en Baarle-Hertog. In deze laatste gemeente loopt sinds vorig jaar het 'Dodendraadpad' in het pittoreske gehucht Zondereigen. Een wandelroute die u niet alleen langs een aantal erg geslaagde reconstructies van 'den Draad' voert, maar ook langs een aantal dramatische 'hot spots' uit deze erg beladen tijd. Dit traject werd met de grootste zorg voor de historiciteit van het verhaal uitgewerkt door de lokale heemkring 'Amalia van Solms' en verdient daarom alleen al - naar mijn bescheiden aanvoelen - uw stem. Bij deze lanceer ik dan ook een warme, om niet te zeggen érg warme oproep om Baarle te steunen en uw stem uit te brengen voor deze wandelroute als Antwerpse 'Wandeling van het Jaar '. U kan dit door te surfen naar www.wandelingvanhetjaar.be en er uw stem uit te brengen. Stemmen kan nog tot zondag 16 augustus. En o ja, niets houdt u tegen om deze boeiende wandeling natuurlijk de volgende weken of maanden ook zelf eens uit te stappen.
Opnieuw een gesneuvelde uit Herentals. Op 5 maart 1918 werd grenadier Hubert Leysen (° 1895) bij afweergevechten in de sector Nieuwpoort in de buik geschoten. Hij werd meteen overgebracht naar het militair hospitaal 'l Océan in De Panne, waar hij echter kort na zijn aankomst bezweek. Twee dagen later werd hij begraven op de militaire begraafplaats Duinenhoek in De Panne. In mei '18 startten de soldaten van het kanton Herentals - via hun frontblaadje - een geldinzameling om voor hem een heldenhuldezerk aan te kopen. Deze zerk werd midden juli '18 op zijn graf geplaatst, maar werd in 1925 door de 'Dienst der Militaire Grafsteden' van deze site verwijderd, vernietigd en vervangen door een Belgische militaire standaardzerk. Hubert Leysen was bij het uitbreken van de oorlog vrijgezel en paswerker. Hij ligt nu begraven in graf C - 71 op de BMB De Panne.
Niets beter op een Goede Vrijdag, dan een Goede Vrijdag-verhaal. Op 21 maart 1918 om 07.18 u. vond op de Quai de la Seine in Parijs een geweldige explosie plaats. De verraste Parijzenaars dachten aanvankelijk dat ze vanuit een hoogvliegende Zeppelin gebombardeerd waren, maar al vlug bleek dat ze met een nieuw type van verdragende Duitse belegeringsartillerie waren beschoten. Die eerste dag werden er door het in de bossen van Coucy - le -Chateau opgestelde 'Paris - Geschütz', twintig granaten van 211 mm. met een interval van 15 minuten afgevuurd op de Franse hoofdstad. Dit enorme kanon - een ontwerp van Fritz Rausenberger voor Krupp - had een voor die tijd ongezien bereik van 130 kilometer en veroorzaakte door het direct beschieten van Parijs heel wat opschudding in het geallieerde kamp. In totaal vuurde dit kanon tussen maart en augustus een kleine 350 projectielen af op de Lichtstad met 250 doden en 620 gewonden als gevolg. De zwartste dag was zonder enige twijfel 29 maart '18, Goede Vrijdag, toen een voltreffer van dit geschut het dak van de St. Gervais - et - St. Protaiskerk deed instorten, net toen de Goede Vrijdag-viering was begonnen.... 91 Doden en 68 werden onder het puin vandaan gehaald. Toch één lichtpuntje : Dit drama inspireerde de latere Nobelprijswinnaar Romain Rolland in 1922 voor het schrijven van zijn novelle 'Pierre et Luce'.
In mijn behoorlijk rijke verzameling WO I - memorabilia bevindt zich een gedenkprentje voor een Waalse militair, 'gesneuveld aan de IJzer' die blijkens de tekst op 1 september 1916 'in Hoogstraeten' werd begraven. Als Hoogstratenaar was ik behoorlijk geïntrigeerd toen dit prentje op een bekende veilingsite te koop werd aangeboden want noch in het Hoogstraatse stadsarchief, noch op de begraafplaats is er enig spoor terug te vinden van deze brave man. Ik aarzelde dan ook geen moment om het bidprentje te kunnen bemachtigen want het zou, naar mijn bescheiden mening, nogal 'straf' zijn geweest dat een Belgische militair die aan de IJzer sneuvelde, medio 1916 op een kleine 200 km. van de IJzer, in het bezette gebied, een laatste rustplaats zou hebben gekregen. Daarom ben ik op een goede dag naar Evere getrokken om er in de personeelsarchieven van het Belgisch leger op zoek te gaan naar de oplossing van dit raadsel. Volgens de gegevens va, zijn militaire stamboek gaat het hier om Florent Louis Josephe Bonnesire. Hij werd geboren op 27 februari 1895 in het Luikse Aywaille als oudste zoon in het gezin van Nicolas Joseph Bonnesire en Marie Wuidar. Bij het uitbreken van de oorlog was Florent Bonnesire vrijgezel en landbouwer op de ouderlijke boerderij. Begin december 1914 wist hij het land via Nederland te ontvluchten. Hij nam de boot van Vlissingen naar Folkestone en engageerde zich op 18 december 1914 in het 'Comité Militaire Belge' in Londen als oorlogsvrijwilliger 'voor de duur van de oorlog'. Na een korte basisopleiding in Normandië belandde hij in april '15 met het stamnummer 132/6737 aan het front. Hij werd soldaat 2e klasse in de 2e compagnie van het 1e bataljon in het 2e Regiment Karabiniers, een eenheid die zich al had onderscheiden bij de uitvallen uit Antwerpen en de IJzerslag in 1914. Op 1 september 1916 werd hij - volgens zijn stamboek 'ergens ten oosten van Diksmuide (vermoedelijk bij Kaaskerke) - zwaargewond door een kogel. Hij werd meteen naar het Belgian Field Hospital in Hoogstade gebracht, maar bezweek daar kort na aankomst. Deze karabinier overleed dus in het West-Vlaamse Hoogstade en niet in Hoogstraten. Wellicht zal de drukker in Remouchamps niet al te goed op de hoogte zijn geweest van de geografie van Vlaanderen en Hoogstraten verward hebben met het gelijkklinkende Hoogstade.... Ook de datum van begraving is overigens foutief op het gedachtenisprentje, want die wordt hier verward met de overlijdensdatum. Florent Bonnesire werd op 3 september '16 begraven op de BMB in Hoogstade. Na de oorlog keerde hij terug naar Wallonië Op 4 januari 1922 werd zijn stoffelijk overschot, op vraag van de familie, per trein overgebracht naar zijn geboortedorp, waar hij werd bijgezet in het familiegraf.
Op 1 april - April Fools' Day - 1918 sneuvelde bij Atrecht de Britse dichter en schilder Isaac Rosenberg (1890-1918). Deze zoon van joodse emigranten uit het Balticum was soldaat in het King's Own (Royal Lancaster Regiment) en werd, nadat zijn stoffelijke resten in 1926 werden teruggevonden, bijgezet in een massagraf op de CWGC- site Bailleul Road East Cemetery in St. Laurent-Blagny. De bekende Britse dichteres Elaine Feinstein schreef over hem haar gedicht 'April Fools ' Day':
Does anybody know what it was all for ? / Not Private Rosenberg, short as John Keats. / A nudge from Ezra Pound took him to war, / to sleep on boards, in France, with rotting feet, / writing his poetry by candle ends. / His fellow soldiers always found him odd. / Outsiders do not easily make friends / if they are awkward - with a foreign God.
He should have stayed in Cape Town with his sister. / Did he miss Marsh's breakfasts at Gray's Inn, / or Café Royal ? He longed for the centre / though he was Always shy with Oxbridge toffs - / He lacked the sexy eyes of Mark Gertler - / and his Litvak underlip could put them off. / 'From Stepney East !' as Pound wrote / Harriet Monroe, while sending poems to her.
He died on April Fool's Day on patrol, / beyond the corpses lying in the mud, / carrying up the line a barbed wire roll / - useless against gunfire - with the blood / and flesh of Death in the spring air. / Hiswas the life half lived, if even that, / and the remains of it were never found. we remember / the iron honey gold, his cosmopolitan rat. '
In graf nr 166 op de BMB Hoogstade kreeg Gierlenaar Frans Piedfort (°1892), kanonnier in de 24e Batterij van het 2e Regiment Artillerie een laatste rustplaats. Zijn batterij poogde op 23 april '15 vanuit een vuurstelling bij Lo, de Duitsers te stuitten die met behulp van chloorgas poogden Steenstrate en Lizerne in te nemen. De batterij werd getroffen door Duits tegenvuur en Frans Piedfort
kreeg een shrapnelkogel in zijn rechterdij. Hij werd meteen van het front geëvacueerd, maar bezweek nog diezelfde dag door bloedverlies en shock in het Belgian Field Hospital in Hoogstade.
Piedfort ligt vandaag de dag weliswaar onder een Belgische militaire standaardzerk, maar dit is niet altijd het geval geweest. Bijna 3 jaar na zijn overlijden, werd op zijn graf door zijn streekgenoten een heldenhuldezerk geplaatst. Deze grafzerk werd in 1925 op bevel van het ministerie van Landsverdediging van deze site verwijderd, maar kon van de vernietiging gered worden door tussenkomst van het IJzerbedevaartcomité. Dit stelde deze zerk - samen met nog 15 andere geredde zerken - ten toon in de zgn. 'Orne'-zaal van de IJzertoren. Wellicht werd de zerk van Frans Piedfort vernield bij de bomaanslag op de IJzertoren op 16 maart 1946....
Vandaag, bij uitzondering eens geen te lezen gedicht maar een filmpje waarin de Welshe dichter Steven Francis uit het werk van Hedd Wyn - zie mijn blog van 25 maart - citeert. Gewoon om u een idee te geven van de schoonheid van het Welsh, een bij uitstek dichterlijke taal... Of zoals die andere bekende dichter Brian Harris het schreef in zijn 'In Passing', waarvan een citaat is terug te vinden bij het kleine Hedd Wyn-monumentje bij Hagebos waar de dichter op 31 juli '17 het leven liet:
'To be born in Wales, Not with a silver spoon in your mouth, But, with music in your blood And with poetry in your soul, Is a privilege indeed. '
Vannacht schakelen we weer eens over op het zomeruur. Weinig mensen weten dat het zomeruur voor het eerst in ons land werd ingevoerd tijdens de Eerste Wereldoorlog door de Duitse bezettende overheid. Deze besliste dat tussen 30 april en 1 oktober de tijd met 1 uur moest vooruit gezet worden. De Belgische bevolking hield voor het overgrote deel - wellicht uit verzet tegen deze - in hun ogen - belachelijke - verordening vast aan de 'oude' Belgische tijdsmeting Honderd jaar geleden werd dit fataal voor Jaak Verstraelen uit Zondereigen. Deze 58-jarige landbouwer werd op 1 september 1915 ter hoogte van de Wittekeiweg in de rug geschoren door een Duitse grenswachter. Hij bezweek drie dagen later aan zijn verwonding. Het verhaal gaat dat Jaak bericht had gekregen dat er in Baarle-Hertog - dat door haar unieke, historisch gegroeride ligging binnen Nederland onbezet was gebleven - een brief was aangekomen van zijn zoon Jan. Jan Verstraelen stond als karabinier aan het IJzerfront, maar had voor het uitbreken van de oorlog een grote hoeve in Wortel uitgebaat. Eén van Jaak Verstraelens andere zonen, Karel had Duitse toestemming om op de weilanden van de familie die op Nederlands grondgebied lagen, te hooien. Er werd afgesproken dat Karel de brief in Baarle zou oppikken en op een vooraf afgesproken uur over de Dodendraad zou gooien. De Duitser die daar patrouilleerde zou in ruil voor wat toegestoken geld de andere kant uitkijken. Zo gezegd, zo gedaan, maar toen Jaak Verstraelen op het afgesproken uur de Sperrzone betrad werd hij gesommeerd halt te houden en toen hij dit weigerde, neergeschoten. Wat was er gebeurd ? Jaak Verstraelen en de Duitser die bij de deal betrokken waren, waren vergeten dat beide met een andere tijdsbepaling werkten. De Duitser waarmee oorspronkelijk onderhandeld was, was intussen afgelost en vervangen door een grenswachter die niks van de afspraak wist... Het resultaat van dit niet vasthouden aan de zomertijd kostte Jaak Verstraelen het leven. Deze vader van tien kinderen ligt vandaag begraven op de kleine begraafplaats van Zondereigen op de plaats waar nu het monument voor de oorlogsslachtoffers van de Tweede Wereldoorlog staat.
In het voorjaar van 1915 werden tal van maatregelen getroffen die het grensverkeer tussen België en het neutrale Nederland bemoeilijkten. Voor 1 categorie van Belgische burgers werd het quasi onmogelijk om nog de grens over te gaan, nl. de weerbare mannen, zijnde al de mannelijke Belgen tussen de 16 en 45 jaar. In december '14 waren er naar schatting een kleine 5000 jongemannen via Nederland in geslaagd om het Belgisch leger te vervoegen. In januari '15 hadden er 6400 de biezen richting Noorden genomen.... De hoogste Duitse bezettingsautoriteiten konden dit natuurlijk niet tolereren en op 26 januari '15 vaardigde generaloberst Freiherr von Bissing volgende proclamatie uit:
In den laatsten tijd hebben dikwijls weerbare
personen getracht heimelijk de Hollandsche grens te overschrijden, om zich bij
het vijandelijke leger te vervoegen. Ik verorden daarom het volgende:
Alle gunsten, die in het verkeer op de grens naar
Holland toegestaan zijn, worden voor weerbare Belgen geschorst.
De Belgen, die tegen het verbod trachten de grens van
Holland te overschrijden, stellen zich bloot aan het gevaar door de grensposten
doodgeschoten te worden. Zij worden, indien zij gegrepen worden, gestraft en
als krijgsgevangenen naar Duitschalnd gevoerd.
Wie de verboden overschrijding der grens naar Holland
eens weerbaren Belgen vordert of begunstigt, wordt volgens de oorlogswetten
behandeld. Dit geldt ook voor de familieleden van den weerbaren Belg, die deze
niet hinderen tot zulke grensoverschrijding.
In den zin dezer verordening gelden als weerbare mannen
alle mannelijke Belgen in den ouderdom van het verloopen 16e tot 45e
levensjaar.
Eind januari, begin februari '15 werden de grenstroepen in de Noorderkempen nog gevoelig versterkt met bereden en gemotoriseerde eenheden. De cavaleristen - meestal van bereden Landwehr-eenheden - doorkruisten het Grenzgebiet, terwijl de fiets- en autopatrouilles de hoofdwegen in het grensgebied controleerden. In de Noorderkempen ging het concreet om de verbindingen tussen Hoogstraten en Loenhout, Rijkevorsel en Merksplas. Minstens vijfmaal per dag, werd er op onregelmatige tijdstippen patrouille gereden op deze wegen. Een bijkomende moeilijkheid om vanuit het binnenland naar het kanton Hoogstraten te trekken, was het virtueel afsperren van de bruggen over het kanaal Dessel - Schoten. Dit kanaal vormde een fysieke grens tussen de gemeenten van de Noorderkempen en de rest van het land. Een speciale Kanaalwacht werd in het begin van de maand maart '15 in Rijkevorsel geïnstalleerd om het verkeer op en aan het kanaal te controleren. Op de bijgaande foto (KLIK VOOR EEN VERGROTING), die in april '15 werd gemaakt ziet u dit commando, inclusief uit de kluiten gewassen politiehond, poseren voor het Hof Ter Looi in St. Jozef-Rijkevorsel, waar de staf van deze eenheid was ondergebracht.
Het kanaal in kwestie zou trouwens ook tijdens de Tweede Wereldoorlog opnieuw als buffer fungeren. Toen in het begin van september '44 zowat heel het land bevrijd werd, verschanste het Duitse leger zich achter het kanaal en duurde het bijna 2 maanden, vooraleer na zware gevechten, wekenlange beschietingen, de gemeenten van het kanton Hoogstraten als laatsten in het land konden ingenomen worden door de geallieerde troepen...
In het raam van de herdenking van de 100e verjaardag van het begin van de Tweede Slag om Ieper houdt op 1 april om 20.00 u. de lokale historicus Robert Missinne een lezing over de eerste grootschalige gifgasaanval aan het Westelijke front. Deze aanval vond op 22 april 1915 plaats op de lijn Steenstrate - Bikschote - Langemark - St. Juliaan. Het massaal inzetten van chloorgas als wapen was een nieuwe, duistere mijlpaal in de ontwikkeling van de moderne oorlogvoering en de zoveelste escalatie in de geweldspiraal van de Eerste Wereldoorlog.
De lezing vindt plaats in de raadzaal van het gemeentehuis van Langemark-Poelkapelle en is GRATIS. Het is evenwel aangeraden om op voorhand in te schrijven op het volgende E-postadres:
Eind maart 1915 waren de Duitse troepen in het kanton Hoogstraten zo goed als klaar met het afsluiten van de rijksgrens met neutraal Nederland. Al in de kerstweek, in december '14 waren de eerste maatregelen genomen om het grensverkeer met onze noorderburen beter te kunnen controleren. Hiervoor werd in eerste instantie, op bevel van generaal von Weller, de militaire gouverneur van Antwerpen, een groot aantal doorgangswegen met Nederland afgesloten. Bij het beperkte aantal grensdoorgangen dat open bleef werd een grenspassage bemoeilijkt door de nog voor het jaareinde aangebrachte slagbomen en/of Friese ruiters en de permanente bewaking door controleposten. Het Gouvernement - Generaal besliste in diezelfde periode een 'Grenzgebiet' in te stellen. Dit was een ongeveer drie kilometer brede zone langs de Belgisch - Nederlandse grens waarbinnen strengere controles schering en inslag waren en de burgers zich niet vrij konden verplaatsen. Op de meeste plaatsen langs de grens, bv. in de Noorderkempen, werd in het Grenzgebiet, vlak voor de eigenlijke grens nog een duidelijk zichtbare Grenstreiffe ingesteld, die tot een halve kilometer breed kon zijn. De toegang tot deze strook werd verboden voor alle burgers, met uitzondering van de landbouwers die hier grond hadden liggen of de weinige bewoners die toelating hadden gekregen om in deze zone te blijven wonen. De grens zelf werd in het kanton Hoogstraten tussen januari en maart '15 afgespannen met een bijna 3 meter hoge prikkeldraadversperring die u op de bijgaande foto die in '15 in Meerle aan de grens werd genomen duidelijk achter de voor inspectie opgestelde Duitsers ziet. De rollen prikkeldraad waren door Duitse pioniers in de tweede week van januari in het station van Turnhout opgehaald en verdeeld over de verschillende grenslocaties. Het benodigde hout werd, wat het kanton Hoogstraten betreft, vooral gekapt op de Aard in Minderhout, Heerle en de bossen van het Zwart Goor in Merksplas. Langsheen de versperring werd dag en nacht gepatrouilleerd en werden gewapende schildwachten uitgezet die het consigne hadden gekregen om na een onbeantwoorde sommatie, meteen het vuur te openen. Alsof dit niet volstond werden hier en daar ook mijnen gelegd... Drastische maatregelen die echter maar het voorspel waren voor het meest ingrijpende wapen dat de Duitsers vanaf de zomer van '15 zouden inzetten, nl. de infame Dodendraad, de dodelijke, onder hoogspanning staande grensafsluiting.
Snuisterend in mijn archieven vond ik vanmorgen nog dit merkwaardige document dat betrekking heeft op de gedode brievensmokkelaar Jan Van Hemeldonck (zie mijn blog van 22 maart jongstleden). Het is een aangifte die het gemeentebestuur van Rijkevorsel in het voorjaar van 1919 deed bij de Antwerpse provinciegriffier met betrekking tot door de Duitsers terechtgestelde inwoners. Voor alle duidelijkheid nog dit: op het ogenblik dat Jan Van Hemeldonck op die bewuste 22e maart '15 achter de watermolen werd neergeschoten was hij niet bezig met het smokkelen van brieven. Die bewuste dag had hij net twee Franse oorlogsvrijwilligers de rijksgrens overgebracht. Mogelijk waren het ontsnapte Franse krijgsgevangenen die via het neutrale Nederland terug het leger wilden vervoegen. Van Hemeldonck werd hierbij betrapt en zette het op een lopen. Achternagezeten door een Duitse grensbewaker weigerde hij halt te houden, waarop deze het vuur opende met dodelijke gevolgen...
