Nederlandse sociologen- Jaap Dronkers en co – in studies 2012-& 2014 over onze succesvolle en faire-kansen eerste graad s.o. -haaks op Vlaamse sociologen en pleitbezorgers structuurhervorming  

Deel 1 We vermelden in deze bijdrage vooreerst belangrijke conclusies voor Vlaanderen uit de studie ”The high performance of  Flemish … 15-year-old native pupils: explaining country different math scores between highly stratified educational systems” (Tijana Prokic-Breuer & Jaap Dronkers, Maastricht Uni[1]versity, 2012)

De Nederlandse onderzoekers-sociologen Jaap Dronkers  stelden in hun studie in 2012 (zie referentie onderaan deze post) vast  dat het Vlaams onderwijssysteem gelijke/faire kansen tussen de leerlingen bevordert zonder daarbij afbreuk te doen aan de effectiviteit (cf. b.v. Europese topscore voor PISA[1]2012-wiskunde). Ze stelden dat dit bereikt  werd wordt door het plaatsen van een groot deel van de 12-jarige leerlingen in ‘sterke opties’ bij de start van het secundair onderwijs. Veel  leerlingen – een 70% - kiezen in de eerste graad  s.o.v oor de opties Latijn en Moderne Wetenschappen vanaf de eerste graad).

 Zij stellen verder: Een uniek kenmerk van het Vlaams onderwijs is dat als gevolg van de relatief beperkte selectiviteit bij de start van het s.o de meerderheid van de leerlingen toegelaten wordt ‘to enter highest educational track’ (= sterke richtingen/opties).  Een bepaalde differentiatie  selectie belet  niet belet dat tegelijk heel  veel leerlingen mogen starten in sterke richtingen  die hoge eisen stellen, en dit is o.i. heel belangrijk.  En in  tegenstelling tot comprehensieve  onderwijssystemen - met een gemeenschappelijke eerste graad/ lagere cyclus/ - is het tevens zo dat in Vlaanderen het tegelijk bestaan van ‘lagere onderwijsrichtingen/opties’  de mogelijkheid biedt van downward mobility during secondary education (=tijdige  en soepele heroriëntering naar meer passende  opties is mogelijk.)

Ondererzoekers: Naast de voordelen die de grote deelname aan de sterkere richtingen oplevert - inzake gelijkheid en sociale doorstroming, gaan we er tevens van uit dat de motivatie van de leerlingen om in de sterke richtingen te blijven hoger is dan de motivatie om een lagere richting te verlaten. Daardoor worden de onderwijsprestaties van alle  leerlingen bevorderd worden. (We argue that next to equity benefits related to the bigger size of the highest tracks, the motivation of students to stay in  the highest track is higher than the motivation to exit  from the lowest track; therefore, the educational  performance of all pupils can be increased.)

De eindconclusie luidt: The high  Flemish scores can be partly explained by the high  curriculum mobility (as indicated by the highest level  of medium entrance selection). The Flemish educational system has relatively open entrance at  each curriculum level in secondary school, but a high level of internal (downward) curriculum mobility (cascade model) as well. The ‘‘not too high but not too low’’ level of entrance selection (trying to combine the best of two solutions) and the high level of curriculum mobility within schools and between tracks improve the matching of pupils to their educational attainment and achievement. This  can improve efficient learning and thus leads to high  scores. Some entrance selection by schools can be  useful to strengthen their ambition and quality, which influence the performance of their pupils.

Refeerentie:”The high performance of Flemish… 15-year-old na tive pupils: explaining country different math scores between highly stratified educational systems” (Tijana Prokic-Breuer & Jaap Dronkers, Maastricht University, 2012)

Deel 2:  studie Dronkers 2014:   gedifferentieerde lagere cyclus beter dan gemeenschappelijke

We bekijken nu even een verdere studie van Dronkers uit 2014: In wiens voordeel werkt selectie aan het begin van het voortgezet onderwijs? Een nieuwe benadering van een oude vraag. In deze studie  komt de Nederlandse socioloog Jaap Dronkers eens te meer tot de conclusie dat een                  gediffe-rentieerde lagere cyclus zoals in Vlaanderen beter is dan een gemeenschappelijke.  De bijdrage over deze studie  verscheen in Mens en Maatschappij, 90 (1): 5-24, 2015.

Basisconclusie: ons onderzoek laat zien dat de conclusie van de OESO (2010: 4) dat onderwijsstelsels met weinig differentiatie (in lagere cyclus s.o.) beter functioneren dan stelsels met veel dif-ferentiatie misleidend is door het ontbreken van gegevens over vroege prestaties en curricula (ontbrekende variabelen) en door het niet betrekken of fout interpreteren van schoolkenmerken (onjuiste analyse). (Korthals vond overigens  in haar recent  onderzoek  dat leerlingen op scholen die selecteren op eerdere prestaties beter presteerden in gedifferentieerde onderwijsstelsels: zie deel 3.

Dronkers: Dit betekent dus ook dat op empirische  gronden het  nut van grootschalige veranderingen in onderwijsstelsels (als invoering van comprehensief onderwijs) betwijfeld mag worden. In gedifferentieerde onderwijsstelsels (zoals  de Vlaamse) is sociale schoolsegregatie in het s.o.  (minder arbeiderskinderen in aso) vooral een bijproduct  van de selectie op grond van vroege  prestaties (= prestaties eind lagere school)  Het bestaan van sociale  schoolsegregatie  is  dus geenszins een voldoende indicatie voor de conclusie van selectie in het s.o.  (in onderwijsvormen) op basis van ouderlijk  milieu (sociale afkomst) - zoals in PISA-studies vaak wordt beweerd.  Omdat in cross-sectionale data als PISA geen vroege prestaties van de leerlingen bekend zijn, is het  niet mogelijk om op basis van PISA rechtstreeks een onderscheid te maken  tussen  selectie  op  grond  van vroege  prestaties (start s.o.)  of  op  grond  van ouderlijk milieu.

Korthals (2012) maakt in een recente studie indirect wel dit onderscheid door scholen in PISA op te splitsen in scholen die selecteren op basis van eerdere prestaties (eind lager onderwijs) en scholen die selecteren op niet-academische gronden. Zij vond met dit onderscheid dat leerlingen op scholen die selecteren op eerdere prestaties beter presteerden, juist in gedifferentieerde onderwijs-stelsels. De bevestiging van de eerste hypothese betekent ook steun aan haar cross-sectionale  analyse met PISA data en een indirecte meting van selectie op prestaties.

Dronkers en Co komen dus tot resultaten die haaks staan op deze van de PISA-OESO-studies van Hanusek en Wößmann – die ten onrechte geen rekening hielden met de prestaties van de leerlingen eind lager onderwijs/begin secundair onderwijs.

Dronkers: “Nu de tweede hypothese bevestigd is, betekent dit dat prestaties op 15- jarige leeftijd geen gevolg zijn van het ouderlijk milieu van de leerlingen, sociale of intellectuele schoolsegregatie, maar van de leerresultaten  aan de eind van  het  basisonderwijs  en  het  gevolgde  onderwijstype.  Cross-nationale data als PISA meten het gevolgde curriculum en vroege prestaties niet of slecht, waardoor het lijkt dat verschillen in leerprestaties veroorzaakt worden door ouderlijk milieu of sociale schoolsegregatie.

Dunne stelde in zijn studie van 2010 al vast  dat in onderwijsstelsels met weinig differentiatie het intra-school effect van ouderlijk milieu groter is dan in gedifferentieerde onderwijsstelsels.  Die vaststelling wordt door de bevestiging van onze derde hypothese ondersteund. De bevestiging van onze derde hypothese, bete-kent dat er in onderwijstypen waarin de selectie nog niet voltooid is (=met meer gemeenschappelijkheid) het effect van ouderlijk milieu op latere prestaties inderdaad groter is. Tegelijkertijd is het effect van vroege prestaties (begin s.o.) in alle enkelvoudige onderwijstypen (in alle onderwijsvormen) ongeveer even groot.

 De bevestiging van alle drie hypothesen betekent dat de uitkomsten van het drie-niveau model (systeem, school, leerling) een betere beschrijving geeft van de werking van de onderwijsstelsels dan het conventionele twee-niveau model (systeem-leerling). Ook laat dit zien dat de sociale school- segregatie in hoofdzaak een bijproduct is van de selectie op vroege prestaties.

Ons onderzoek toont ook aan  dat de conclusie van de OESO (2010: 4) dat onderwijsstelsels met weinig differentiatie beter functioneren dan stelsels met veel differentiatie misleidend is - door het ontbreken van gegevens over vroege prestaties en curricula (ontbrekende variabelen) en door het niet betrekken of fout interpreteren van schoolkenmerken (onjuiste analyse).

Dit verklaart dan ook waarom analyses die wel rekening houden met het belang van vroege prestaties bij de toelating voor scholen (Korthals, 2012) heel andere uitkomsten met betrekking tot onderwijsstelsels vinden (zie punt 4). Deze uitkomsten betekenen niet dat hiermee het debat volledig is afgesloten.  Maar het  betekent wel dat op empirische gronden het nut van grootschalige veranderingen in onderwijsstelsels.

Deze toetsing van het drie-niveau model met longitudinale data zonder ontbrekende variabelen be-treft uitsluitend Nederland. Deze toetsing kan ook uitgevoerd worden in andere landen waarin midden-scholen en meervoudige  schooltypen  (gedeeltelijk)  zijn  ingevoerd.  Op  dit  moment  zijn verschillende groepen onderzoekers (Esser & Relikowski; Dron-kers & Skopek) bezig deze toetsing van het drie-niveau model op longitudinale Duitse data uit te voeren. De eerste uitkomsten daarvan bevestigen deze studie met Nederlandse data.

 Wat betekent dit voor de vraag over selectie aan het begin van het voortgezet onderwijs? Gegeven de uitkomsten van deze analyse en het analyse model waarop het gebaseerd is, is het antwoord dat geen enkel onderwijsstelsel in het voordeel is van alle leerlingen ongeacht hun ouderlijk milieu en vroege prestaties. Vroege selectie is in elk geval in het voordeel van leerlingen  met  hoge  vroege  prestaties,  ongeacht  hun  ouderlijk  milieu. 

De CPN’er Markus Bakker (communistische partij) had dus gelijk toen hij destijds  in het debat over de contourennota de regering verweet dat zij “het gymnasium (aso) wou afschaffen op het moment dat arbeiderskinderen daar eindelijk naar toe konden” en daar sociale promotie konden maken. De VVD’ster Van Someren-Downer had gelijk met het verwijt dat de middenschool tot een socialistische eenheidsworst zou leiden, want de prestaties op meervoudige combinaties van onderwijstypen (zoals de middenschool) zijn lager dan op enkelvoudige onderwijstypen.