We hebben in Onderwijskrant tijdig gewaarschuwd voor mogelijke problemen, maar minister Crevits, de beleidsmakers, …. waren euforisch. Graag een debat hier over! Wie doet mee? In Onderwijskrant 187 publiceerden we een kritische analyse van de vele nieuwe vakoverschrijdende eindtermen over burgerschap e.d. We citeren even enkele passages uit die bijdrage die te maken hebben met het controversieel karakter van veel thema's die leerkrachten nu op een geëngageerde manier moeten behandelen en dit voor jonge leerlingen van 12-13 jaar.

 In een reactie van 4 juli 2018 op de nieuwe eindtermen i.v.m. burgerschap e.d . formuleerde prof. Rik Torfs ook een paar kritieken. Hij stelde zelfs dat het gevaar dreigde dat men jongeren een ideologie zou opdringen. Hij stelde vooreerst dat intellectuele leerprestaties en 'algemene 'vorming voorrang moeten krijgen op direct nuttige & alledaagse kennis Een school moet volgens hem in eerste plaats een leerschool blijven! Hij wees tegelijk op de gevaren van een vak als burgerschap e.d. Torfs schreef "Nieuwe leerinhouden/vakken over sociale zekerheid, financiële geletterdheid, burgerschap…? Leerlingen springen niet ver, of niet ver genoeg, met vakkennis alleen, zegt men. Studeren is maar een begin, permanente vorming geldt als vanzelfsprekend. Tegelijk horen we pleiten voor vakken die juist wel op detailkennis en weetjes mikken, die dus de tegenovergestelde gedachte belichamen. Sociale zekerheid, EHBO, financiële geletterdheid, burgerschap. Nuttig, maar ze bevorderen geen brede algemene kennis of kritische zin. Terwijl de school jongeren weerbaar dient te maken, bestand tegen tegenslagen. Dat bereik je niet door hun een ideologie door de strot te duwen. Een vak burgerschap houdt een valstrik in. 

Overtuigingen, gedragingen, attitudes opdringen in klas? Leerlingen dwingen deel te nemen aan betogingen  tegen hun visie en wil om en tegen de visie van de ouders? 

 Torfs wees dus ook op het delicaat en controversieel karakter van een vak ‘burgerschap’, op het gevaar van het opdringen van een ideologie, ... Samen met Torfs en anderen wijzen ook wij op het controversieel karakter van veel eindtermen die slaan op voorgeschreven gedrag, attitudes en overtuigingen van de leerlingen. Dit is ook duidelijk het geval bij de eindterm 4.1: “De leerlingen moeten een voorkeur tonen voor en belang hechten aan waarden, opvattingen, gedragingen, gebeurtenissen, informatie, taken, strategieën,… Omgaan met diversiteit in het samenleven en het samenwerken.” 

Men gaat er blijkbaar ook van uit dat *leerkrachten almachtig zijn en zich moeten inlaten met het totale welzijn van de leerlingen en dus ook met de meest uiteenlopende maatschappelijke overtuigingen 

*dat leerkrachten greep (moeten) hebben op de overtuigingen, attitudes, persoonlijke keuzes, belevingswereld … van leerlingen; op zaken die in sterke mate door de omgeving buiten de school beïnvloed zijn; 

*dat ze maatschappelijke problemen en spanningen moeten helpen oplossen 

*dat ze intens begaan moeten zijn met gevoelsleven van de leerlingen, leerlingen kunnen/moeten bevrijden van psychische spanningen e.d. 

Men veronderstelt ook dat er een grote mate eensgezindheid bestaat omtrent b.v. het omgaan met de superdiverse maatschappij. We weten nochtans dat dit geenszins het geval is, dat ook heel wat allochtone ouders anders denken over zogezegd democratische waarden en politieke instellingen, dat er ook leerkrachten zijn die kiezen voor het Vlaams Belang en andere voor de PVDA ... 

Ik heb op een lerarenopleiding met studenten van 18-21 jaar meegemaakt dat de uitnodiging van een voorzitter van de homo-beweging, van een lid van ’Christenen voor het socialisme’ ... al tot veel discussie leidde in de leraarskamer van een lerarenopleiding . Dit was ook het geval i.v.m. de oorlog in Vietnam. enz. 

Volgens de eindtermen moeten de leerkrachten aan de 12-13-jarigen o.a. uitleggen dat er democratische regimes zijn en ondemocratische. Turkse leerlingen & Turkse scholen zullen het dus ook moeten eens zijn met de stelling dat Turkije geen democratische rechtsstaat is. En hoe zullen veel Turkse ouders reageren? Vroeger werd zelfs gesteld dat men op katholieke scholen enkel katholieke en gedoopte leerlingen mocht toelaten om deze niet te veronzekeren bij contact met niet- of anders-gelovige. Leerlingen kunnen op die leeftijd nog niet echt kiezen, zei men dan. 

In een Nederlandse evaluatiestudie lezen we dat de leraren degelijke problemen i.v.m. burgerschap en andere controversiële maatschappelijke thema's maar al te goed beseffen: “Leraren willen vaak neutraal blijven Ze geven daarnaast aan zich onvoldoende uitgerust te voelen om maatschappelijke controversiële onderwerpen te bespreken in de klas.” Men zou dan ook tal van leerlingen moeten zeggen dat zijzelf en hun ouders er foute, ondemocratische, racistische ... opvattingen op nahouden, dat ze verkeerde opvattingen hebben omtrent de klimaatproblematiek, dat ... Veel leerkrachten geven zelf aan dat ze nog te weinig afweten over veel complexe maatschappelijke thema's en geen standpunt willen innemen. 

Voor veel complexe thema’s als b.v. superdiverse samenleving mag men ook niet verwachten dat 12- à 14-jarigen al een uitgesproken opvatting hebben en kleur moeten bekennen. En om b.v. “de wederzijdse invloed tussen maatschappelijke domeinen en ontwikkelingen en de impact ervan op de (globale) samenleving en het individu kritisch te benaderen” zouden de 12- à 14-jarigen al over veel historische kennis e.d. moeten beschikken. Ook bij de eindtermen in de sleutelcompetenties ‘lichamelijk, geestelijk en emotioneel bewustzijn/ gezondheid’ gaat het veelal om overtuigingen, attitudes, persoonlijke opvattingen en gedragingen, allerindividueelst aanvoelen ... In die context vinden velen ook dat het recent decreet ’leerlingenbegeleiding’ al te ver reikt en veel te veel verwacht van de leerkrachten - vooral inzake het psychisch en sociaal functioneren van de leerling en preventieve gezondheidszorg. De evaluatie van eindtermen die slaan op attitudes en persoonlijke overtuigingen van leerlingen is overigens ook een moeilijke en al te delicate zaak. 

Kritiek van VLOR i.v.m. opleggen attitudes, gewenst gedrag, overtuigingen De VLOR formuleert analoge kritiek en illustreert deze o.a. aan de hand van de eindterm 4.1. De VLOR schrijft: “De verwoording van eindterm 4.1 veronderstelt bij leerlingen een bepaalde overtuiging binnen een geheel van conflicterende politieke overtuigingen Dit gaat verder dan inhoud aanreiken en leerlingen stimuleren er kritisch mee om te gaan. De VLOR stelt vast dat ook nog sommige andere attitudinale eindtermen zeer dicht aanleunen bij een gewenste overtuiging gekoppeld aan leerlingengedrag (bijv. bij de eindtermen in de sleutelcompetenties ‘lichamelijk, geestelijk en emotioneel bewustzijn & gezondheid’). De raad vraagt om hier omzichtig mee om te springen. 

P.S. Mijn gevoeligheid voor dit thema en oproep tot reflectie heeft wellicht ook te maken met wat ik omtrent Torhoutse scholen in WO-II vaststelde. 

Op de normaalschool slaagde een docent-voorstander van het NAZI-regime erin om in de feestzaal een propaganda-bijeenkomst te organiseren. Dit lokte terecht veel controverse uit. De verdeeldheid tussen de ouders en de leerlingen liepen op het college zo hoog op dat de directie besloot om niet enkel de kinderen van 'zwarte' ouders weg te sturen, maar ook deze van 'witte' ouders. 40 jaar later werd een van die weggestuurde 'witte' leerlingen de inspecteur-voorzitter van de examencommissie op de Normaalschool. Een fijne en correcte man, maar hij weigerde wel om 's middags te gaan eten in de refter van de priester-leraars. Normaalschoolleerlingen van 16-17 jaar vertrokken naar het Oostfront en konden hierbij op de sympathie van bepaalde leraars rekenen. Na de oorlog werd de school vanuit Brussel verplicht ze van de school weg te sturen.