Copernicaans doorhollingsbeleid van minister Luc Van den Bossche (1991-2003): topambtenaren als 4de macht, ontwrichting onderwijs ...
Bijdrage uit oktober 2003, 20 jaar geleden, in Onderwijskrant nr. 127: relevant nog in de context van recente voorstellen om veel meer macht toe te kennen aan de administratie/topambtenaren en de kabinetsmedewerkers sterk te beperken.
Citaat vooraf: GERFA tilde het zwaarst aan het feit dat de ambtenaren als gevolg van de Copernicushervorming van de ambtenrij het beleidsvoorbereidende (politieke) denkwerk in handen kregen, waardoor er een totale verstrengeling en verwarring kwam tussen het domein en de bevoegdheid van de politiek enerzijds en anderzijds het domein van de administratie. De verwarring tussen de politieke en bestuurlijke sfeer heeft nog een pervers effect: het brengt de rol van advies en bijstand die de administratie moet spelen met de politieke macht bij het bereiken van haar doelstellingen ernstig in gevaar. Deze missie van expertise wordt problematisch vanaf het moment dat hoofden van de administratie zelf optreden als "politici" in plaats van technici. ... De burger-kiezer-belastingbetaler wordt dus geconfronteerd met een politiek-bestuurlijk systeem waarover hij niet veel controle meer heeft en dat de regering-Verhofstadt aanzienlijk heeft versterkt door hypergepolitiseerde 'pseudo-managers' als staatshoofd aan te stellen en door het organigram van de openbare diensten te vervagen.
1 Inleiding: doorhollingsbeleid Van den Bosche-Monard
In deze bijdrage maken we een kritische eindbalans op van het beleid van Van den Bossche als minister van onderwijs (1991-1999) en als minister van ambtenarenzaken (1999-2003). De kritiek op het doorhollingsbeleid binnen de Copernicushervorming correspondeert volledig met de kritiek die we vanaf 1992 formuleerden op de onderwijshervormingen (1991-1999) van VdB en op het functioneren van de onderwijsadministratie o.l.v. Geoges Monard in het bijzonder (zie volgende bijdrage).
In een interview wezen we Van den Bussche in 1993 al op de grote gevaren die verbonden zijn aan de verstrengeling tussen de administratieve opdracht van de ambtenaren en hun nieuwe beleidsvoorbereidende opdracht waarbij ze ook volledig belast werden met het uittekenen van de 'politieke' beleidsopties. Vanuit dit perspectief hebben we in Onderwijskrant al een paar jaar geleden gewaarschuwd voor een analoge aanpak binnen de Copernicushervorming van de administratie.
Het is ons in deze bijdrage niet in de eerste plaats te doen om kritiek op de persoon van VdB, maar om zijn visie op de rol van de administratie, en om typische doorhollingsstijl en zijn kinderlijk vertrouwen in de neoliberale logica van de profitsector passen wel vrij goed bij het beleid dat hij zelf en vele anderen voorstaan en pratikeren. We proberen al lange tijd de vele mythes rond het beleid van VdB te doorprikken. Het verheugt ons dat nu velen onze mening delen.
Van den Bossche die zichzelf beschouwde als het middelpunt van het heelal pakte al te graag uit met Copernicaanse bulldozer-vernieuwingen en verbale krachtpatserij. Zijn mix van gebulder en Sirenegezang kon lange tijd een aantal mensen en de media misleiden en zelfs bekoren. Wijzelf en andere onafhankelijke waarnemers hebben steeds zijn voortvarende aanpak en omwentelingsbeleid ten zeerste bekritiseerd - en ook zijn hervorming van de afministratie.
We staan lange tijd stil bij Copernicushervorming van de administratie omdat we uit de recente analyses van Copernicus veel kunnen leren over fouten die bij Vlaamse hervormingen van het onderwijs en van de onderwijsadministratie gemaakt werden/worden. Wie de Copernicus-revolutie van de federale regering een miskleun noemt, moet daaruit ook de conclusie trekken voor Vlaanderen waar een dergelijke hervorming al vroeger plaatsgreep.
Op federaal vlak wordt nu bv. de sterke verstrengeling/verwarring tussen de politieke taak van de beleidsmensen en de administratieve taak van de ambtenaren van de Copernicushervomring van Van den Bossche achteraf terecht weer afgebouwd. Waarop wachten we om ook deze verstrengeling binnen het Vlaamse beleid weer op te doeken? Het is ook duidelijk dat men bij de hervorming van een non-profit-sector niet zomaar de logica en mores van de profit-sector moet overnemen en dat een top-down oekazebeleid tot mislukking gedoemd is.
2 Copernicushervorming ontluisterd
De hele Copernicushervorming van minister Van den Bossche is volgens veel waarnemers de grootste mislukking van de regering Verhofstadt I, een aanfluiting van degelijk en doordacht beleid. In krantencommentaren lazen we begin september 2003 Copernicus werkte niet zoals bedoeld, en uiteindelijk waren de 'managers' toch gewoon de kabinetschefs van de ministers, zoals vroeger. Maar het kostte wel drie keer zoveel. (Luc Van der Kelen, Het Laatste Nieuws, 4.09); ' (Gazet van Antwerpen. 4.09), Minister Arena stelde in een interview: De Copernicusperiode was traumatiserend voor de 80.000 ambtenaren' (Le Soir, 3.09).
Michelle Lamensch drukte het in 'Le Soir en ligne' zo uit:.Seule réalisation: au sommet de l'Administration, on a placé 14 'top managers', dont 12 sont issus des anciens cabinets ministériels. We kregen dus meer i.p.v. minder politisering.
Yves Leterme stelde cynisch: De vele ambtenaren van goede wil blijven ontgoocheld en gedemotiveerd achter. Zij kregen alvast de opdracht de honderden affiches van de muur te halen waarmee 'Copernicus-waarden' werden gepropageerd."
Deze en vele andere kritieken werden ook al maanden geleden uitvoerig beschreven in gefundeerde evaluatierapporten. We denken vooreerst aan het kritisch-constructieve memorandum van GERFA, Reconstruisons la fonction publique fédérale (april 2003). (GERFA = Groupe d'étude et de la réforme de la fonction administrative, die al sinds 1999 vrij progressieve voorstellen formuleert om de administratie te depolitiseren en te moderniseren) .GERFA tilde het zwaarst aan het feit dat de ambtenaren het beleidsvoorbereidende (politieke) denkwerk in handen kregen, waardoor er een totale verstrengeling en verwarring kwam tussen het domein en de bevoegdheid van de politiek enerzijds en anderzijds het domein van de administratie.
De administratie werd aldus sterk gepolitiseerd en de (gepolitiseerde) topmanagers kregen te veel macht in handen; daardoor kwamen volgens GERFA ook de specieke kenmerken van een goede administratie in het gedrang: de administratie moet bv. een objectieve, onafhankelijke en technische analyse van de situatie voorleggen (zie verder paragraaf 4.1).
De nieuwe regering is ingegaan op deze kritiek en heeft het beleidsvoorbereidend denkwerk weer toevertrouwd aan de minister en zijn kabinet. De nieuwe ministers wilden voor hun beleid niet totaal afhankelijk zijn van de nieuwe topmanagers die eventueel totaal andere (politieke) opties voorstaan en de uitvoering van hun beleidsopties zullen tegenwerken. Bijna drie jaar lang zal de minister van Ambtenarenzaken VdB in gang zetten wat hij pompeus zijn hervorming 'COPERNIC' noemt en die uiteindelijk zal worden teruggebracht tot de benoeming van gepolitiseerde topmanagers, de vermenigvuldiging van parasitaire structuren, de ongelukkige onderdrukking van bepaalde diensten, dit alles aangevuld met een beroep op audits, Headhunters en allerlei particuliere bedrijven betaalden knap en door een peperduur promotiebeleid. VdB heeft in die jaren rijkelijk uitgegeven (meer dan een miljard frank per jaar) en laat het ambtenarenapparaat achter in een staat van puin en onbeschrijfelijke verwarring."
In het degelijk rapport van CCOD-voorzitter Luc Hamelinck Copernicus-hervorming: een evaluatie treffen we analoge kritiek aan (Gids op Maatschappelijk Gebied, mei 2003, 11 pagina's). Hamelinck besloot: De federale administratie komt niet versterkt uit 4 jaar Copernicus. VdB heeft een bestuurlijke chaos achtergelaten.
Het personeel is bereid om mee te werken aan een verandering; doch dit vergt een geloofwaardige verandering en een volgende minister met gezond verstand.
Een resem aspecten zijn ronduit fout aangepakt: de overdreven prioriteit aan nieuwe structuren, de top-down-aanpak, de culpabiliserende aanpak tgo. het personeel, het blind geloof in externe consultants, de onuitlegbare virtuele matrix, de koppensnellerij, de concrete uitwerking van functiefamilies en competentietests,
ze hebben het krediet dat het personeel en de publieke opinie in de hervorming konden hebben, verkwanseld.
Volgens de ambtenaren, de vakbonden, minister Arena, de Artemis-enquête en vele anderen heeft de peperdure Copernicushervorming van de ambtenaren een trauma veroorzaakt bij de 80.000 federale ambtenaren en weinig bijgedragen tot het optimaal functioneren. Na het politiek afscheid van VdB komt de kritiek op zijn beleid als minister meer openlijk tot uiting. Er is al lange tijd kritiek op de Copernicushervorming van VdB maar in Vlaanderen klonk die te weinig door omdat Van den Bossche erin geslaagd was de media voor zijn propagandakar te spannen.
CCOD-voorzitter Luc Hamelinck schrijft hierover: De media zijn als nooit tevoren bewerkt vanuit de kabinetten (o.c.). Kritische standpunten en de mening van de vakbonden vonden er geen weerklank. Guy Tegenbos van De Standaard en Yves Desmet van De Morgen bv. negeerden de kritiek en wekten de indruk dat deze enkel uit de hoek van de Parti Socialiste kwam. Ook de degelijke analyse van L. Hamelinck van mei j.l. werd bv. gewoon doodgezwegen. Gelukkig bleven de redactie van 'Knack' en de Franstalige kranten het Copernicusbeleid van VdB kritisch volgen.
In 'Le Soir' en La Libre Belgique werd Copernicus van meet af aan kritisch onthaald. Begin 2001 typeerde prof. Delice Dassetto (socioloog UCL) het Copernicusplan als een gevaarlijk Plan Sirène naar de naam van deze godinnen die de voorbijvarenden met hun betoverend gezang misleidden door hen een fictie voor te schotelen die sterk afweek van de realiteit" (La Libre Belgique, 22. 02. 2001). Dassetto beschreef uitvoerig de vele copernicaanse ficties omtrent het functioneren van de administratie. Eén van de ficties bestond erin de administraties voor te stellen als een soort staatsbedrijven met aan de top een manager die betaald wordt zoals in de grote bedrijven. Een andere fictie was uiteraard dat er voortaan geen politieke benoemingen meer zouden gebeuren. Niets zou volgens hem minder waar blijken. Een derde fictie was dat de ambtenaren het beleid in handen moesten nemen; het grote gevaar van een administratie als vierde macht werd over het hoofd gezien. Het waren dus niet enkel de PS en de vakbonden die van meet af aan Copernicus bekritiseerden en VdB ook verweten dat zijn aanpak haaks stond op een doordachte vernieuwing.
De foutieve aanpak van Copernicus verrast ons niet. In Onderwijskrant hebben we zelf al een paar jaar geleden geschreven dat het met Copernicus de verkeerde kant opging omdat VdB net dezelfde fouten maakte als bij zijn onderwijshervormingen. De kritiek van Hamelinck e.a. op de aanpak van Copernicus is grotendeels dezelfde als de kritiek die we vanaf 1992 formuleerden op de aanapk van de HOBUhervorming e.d.
3 Verlossingsbeleid vanuit ivoren toren
3.1 Onderwijsbeleid vanuit ivoren toren
Tussen 1991 en 1999 wezen ook wij er voortdurend op dat velen zich lieten misleiden door het sirenegezang van het Copernicaanse duo Van den Bossche-Monard die van meet af aan opteerden voor een (revolutionair) doorhollingsbeleid zonder inspraak van de betrokkenen. We wezen er vanaf 1999 ook geregeld op dat VdB bij de hervorming van de ambtenarij opnieuw zijn doorhollingsfilosofie pratikeerde en voor een oekazebeleid koos.
Van den Bossche en Monard pakten tussen 1991 en 1999 voortdurend uit met radicale onderwijshervormingen die zij al te graag het etiket revolutionair of copernicaans opkleefden. Een paar voorbeelden. In zijn Beleidsprioriteiten 1995-1996 stelde VdB als onderwijsminister dat de kwaliteit en de geloofwaardigheid van het onderwijs in het gedrang waren en dat hij daarom zou kiezen voor radicale hervormingen in het basis- en secundair onderwijs en hoog spel zou spelen', net zoals bij de HOBUhervorming
Iedereen moet hangen, aldus de minister. In een commentaar hierbij schreef secretaris-generaal Georges Monard: Kurieren am Symptom volstaat niet meer, alleen radicale hervormingen zoals deze van het HOBU, kunnen heil brengen (T.O.R.B., 1995, nr. 4).
In diezelfde bijdrage pronkte Monard ook met het feit dat de radicale hervormingen het gevolg zijn van het feit dat zijn administratie sinds 1991 op een heel actieve manier aan beleidsvoering doet en voortaan de beleidsadvisering monopoliseerde; een openlijke keuze voor een top-down-aanpak.
Vanaf 1991 verkondigden de topambtenaren dat ons onderwijs totaal ondermaats en ouderwets was en dat enkel een revolutionaire verlossing uit al die ellende soelaas kon brengen. Bij deze redding was overleg met het onderwijsveld overbodig; de hervormingen werden geïmproviseerd vanuit de ivoren toren van het duo VdB-Monard. Na de HOBU-hervorming kwam er gelukkig heel wat kritiek op de hervormingsplannen voor het secundair onderwijs en het duo VdB-Monard moest die grotendeels terug opbergen. Mede door de aanwezigheid van een aantal politici binnen de inrichtende machten van het secundair onderwijs vonden de critici van de plannen van VdB-Monard meer gehoor. Dit belette niet dat de topambtenaren binnen de administratie van Monard zich nog steeds geroepen voelden om allerhande revolutionaire hervormingsplannen uit te werken; ook op vandaag is dit nog steeds het geval. Het grote ongenoegen in het onderwijsveld heeft alles te maken met het doorhollingsbeleid van de voorbije 12 jaar
3.2 Verlossingsbeleid binnen Copernicus
Ook als minister van ambtenarenzaken wou VdB als Copernicaan en 'verlosser uit de ambtenarij-ellende' de geschiedenis ingaan. GERFA tilt in haar memorandum (april 2003) heel sterk aan het doorhollings- en oekazebeleid van VdB waarbij geen beroep werd gedaan op de ervaring en inspraak van de betrokkenen; ook de vele hervormingsvoorstellen die GERFA sinds 1999 formuleerde werden genegeerd. Ook Suzan Langenberg maakte een scherpe analyse van de volgens haar totaal verkeerde aanpak van de Copernicushervorming en van de windhoos en trauma's die VdB veroorzaakte (DS, 8.09.03). Langenberg is een communicatiedeskundige voor Project 21 en verdiept zich in de ethiek van het besturen; zij beschouwt Copernicus als een onethische hervorming. Volgens Langenberg vertrok VdB van een karikatuur van de bestaande toestand. De ambtenaar werd door VdB en co 'als een slachtoffer van zijn eigen stofjas beschreven: verschraald, verschroeid, vastgegroeid met zijn stoel, suf, passief, incompetent en analfabeet"
Deze stereotype diagnose is volgens haar in de hand gewerkt door de Copernicaanse ivoren toren van VdB en co en door 'de massale invoer van dure, onverschillige adviseurs'. In de boodschap aan het personeel zijn uitspraken over 'luie' en 'onbekwame' ambtenaren lang blijven nazinderen. De culpabiliserende opstelling tgo. de ambtenaren werd ook in de hand gewerkt door de farce van een 'volksraadpleging' half 2000 waarbij elke Belg kon antwoorden op de vraag: Bent u voor of tegen de modernisering van de federale administratie. het toppunt van rechtstreekse democratie; de respons bedroeg met moeite 9 %.
Bij de administratie was er volgens Langenberg een bereidheid om te hervormen en veel ambtenaren wilden een meer actieve rol spelen. VdB negeerde de veranderingsbehoefte en de inbreng en ervaring van de betrokkenen. Het advies van de externe deskundigen was ook niet gericht op het actief betrekken van de ambtenaar in het veranderingsproces; de verandering verliep top-down.
De externe marionetadviseurs praatten uiteraard de royaal betalende VdB naar de mond. Ook de communicatie was volgens Langenberg een aanfluiting: Gestroomlijnde en eenduidige berichtgeving via mooie websites, strakke interne en externe krantjes, eenduidige marionet-adviseurs, grote informatiecampagnes aangevoerd door vaak Amerikaanse marketinggiganten, veel geld, grote zichtbaarheid en snelle scoringskans. VdB bestempelde zijn hervormingsplannen meteen als de meest doortastende en heilzame hervormingen die het land ooit had mogen ondergaan.
De ambtenaren die zelf voorstander waren van een hervorming werden bij dit alles van bij de start buiten spel gelaten, net zoals destijds ook de scholen en de leerkrachten. We stellen vast dat de analyse van Langenberg vrij goed overeenkomt met de wijze waarop we de beleidsaanpak van VdB als onderwijsminister destijds typeerden.
3.3 Kritiek op onderwijsbeleid van VdB
Ook de onderwijshervormingen van VdB en in het bijzonder zijn doorhollingsbeleid hebben diepe trauma's en ontmoediging veroorzaakt, dit keer bij de scholen en de leerkrachten.
*Een recente enquête van De Standaard wees uit dat slechts 1 op de 10 leerkrachten S.O. tevreden was over het gevoerde onderwijsbeleid. De commentator in de Gazet van Antwerpen (1 september) stelde terecht dat de leerkrachten en scholen ten zeerste misnoegd zijn over het doorhollingsbeleid dat het duo Van den Bossche-Monard vanaf 1991 op gang bracht en dat vanaf 1999 door de administratie van Monard en door minister Vanderpoorten werd verdergezet.
*De grote misnoegdheid bleek ook uit de evaluatie van de HOBU-hervorming (rapport Verhoeven e.a.) die door driekwart van de docenten als nefast beoordeeld werd.
*Op 21 november 2001 bestempelde adjunct-kabinetschef Marc Gruwel de door het duo VdBMonard hervormde onderwijsadministratie in Knack als het 'duizendkoppige monster van secretaris-generaal Georges Monard dat barst van slaapkoppen en incompetentie'.
4 Leren uit fouten van Copernicushervorming
De Copernicushervorming werd in de recente regeringsverklaring zonder veel discussie op de helling gezet. In een recent interview met de nieuwe minister Arena van ambtenarenzaken stelde deze dat La réforme copernique est stoppée (Le Soir, 3.09.03). Verder luidde het: Ik wil het woord Copernicus niet meer gebruiken. Die episode is traumatiserend geweest voor de ambtenaren. In deze paragraaf zetten we een aantal fundamentele kritieken op Copernicus op een rijtje en we vragen ons ook af welke de parallellen zijn met de aanpak van de onderwijshervormingen van de voorbije 14 jaar (sinds 1989)
4.1 Verstrengeling tussen domein van de politiek en van de administratie
*De kritiek op de te grote macht van de administratie binnen de Copernicusvisie en op de verstrengeling tussen politiek en administratie is wellicht nog de belangrijkste. De verwarring tussen de politieke en bestuurlijke sfeer heeft nog een pervers effect: het brengt de rol van advies en bijstand die de administratie moet spelen met de politieke macht bij het bereiken van haar doelstellingen ernstig in gevaar. Deze missie van expertise wordt problematisch vanaf het moment dat hoofden van de administratie zelf optreden als "politici" in plaats van technici. ... De burger-kiezer-belastingbetaler wordt dus geconfronteerd met een politiek-bestuurlijk systeem waarover hij niet veel controle meer heeft en dat de regering-Verhofstadt aanzienlijk heeft versterkt door hypergepolitiseerde 'pseudo-managers' als staatshoofd aan te stellen en door het organigram van de openbare diensten te vervagen.
Volgens het regeerakkoord worden de beleidscellen opnieuw onttrokken aan de administratie en de minister mag ze opnieuw zelf samenstellen, zonder dat de selectiedienst van de overheid, Selor, tussenbeide komt. De kabinetten zijn met andere woorden in ere hersteld en de administraties verliezen hun vérstrekkende 'politieke' bevoegdheid. Bij de administratie van de stad Antwerpen kwamen de nefaste gevolgen van een soort Copernicushervorming duidelijk tot uiting: Botsingen tussen politiek en administratief management bleven niet uit, vooral omdat het politiek bedrijf zich buitenspel gezet voelde en oordeelde dat het managementcomité van topambtenaren een college op zich was geworden (DS, 30 september 2003). Volgens Patrick Janssens was de nieuwe structuur ook niet afgestemd op de eisen van de klanten-burgers. Een aantal bestuursdirecteurs werden ook door hun ondergeschikten gekapitteld omdat ze te veel managerstreken kregen.
De kritiek op de nefaste verstrengeling tussen de taak van de politiek en de taak van de administratie strookt met ons jarenlange verzet tegen de te grote macht van de Vlaamse onderwijsadministratie zoals die door Van den Bossche en Monard sinds 1991 werd uitgebouwd. De administratie moest voortaan ook rechtstreeks instaan voor het politieke denkwerk en werd aldus een soort 4de macht. De topambtenaren (Monard, Adé
) traden meer op als politici dan als administrateurs die instaan voor de technische ondersteuning van het beleid en die tegelijk als een dienst voor de scholen functioneren. Er kwam een verstrengeling tussen de politieke functie en de administratieve.
4.2 Non-profit-sector als commercieel privébedrijf uitbouwen?
Volgens GERFA, de vakbonden, minister Arena en vele anderen had Van den Bossche een naïef vertrouwen in de aanpak binnen de privé en wilde hij een overheidsdienst ten onrechte uitbouwen als een commercieel privébedrijf. Hij wou de ambtenarij te veel op de privéleest schoeien. Niemand betwist uiteraard dat de administratie beter kon functioneren, maar de Copernicusoperatie maakte van de administratie een vierde macht, was geldverspillend en leidde eerder tot een ontwrichting en tot een trauma bij de ambtenaren. Ook voor zijn onderwijshervormingen spiegelde VdB zich destijds aan het model van de privéondernemingen: de topambtenaren van de administratie werden beschouwd als een soort topmanagers die zich voortaan vooral met het beleidsvoorbereidend denkwerk moesten bezig houden; VdB wou ook de schooldirecteurs vervangen door managers, meritpay en het premiestelsel invoeren; hij verwachtte verder alle heil van grote herstructureringen en fusies.
De onderhandelaars bij de regeringsvorming, minister Arena en alle mensen met gezond verstand vonden dat de topmanagers ten onrechte het beleidsvoorbereidend denkwerk in handen kregen en
dat ze veel te veel verdienden (180.000 Euro bruto), een verdrievoudiging van het salaris van de vroegere secretarissen-generaal. De loonspanning bedraagt er nu 1 op 12. Iemand schrijft: VdB heeft bepaalde (politieke) vrienden, topambtenaren de lotto laten winnen, gespreid over zes jaar is dit 43 Miljoen BFr. VdB ontpopte zich als een fervente aanhanger van het naïeve neoliberale dogma dat enkel een manager met een vette pree (en een even vette ontslagpremie) goed kan presteren, een ware kaakslag voor de doorsnee-ambtenaren en -werkmensen. Een gevolg van het hoge salaris van de topmanagers is dat men dan normaliter ook de salarissen van de andere ambtenaren fors moet optrekken.
VdB wou ook overal het meritpay-systeem invoeren. Johan Rottiers schrijft: Uit onderzoek bij de Vlaamse overheidsadministratie blijkt echter dat de positieve motivatie die uitgaat van een hogere verloning van korte duur is. Niet één onderzoek bewijst dat een hoger loon leidt tot kwalitatief betere prestaties. Maar dagelijks staat in de krant dat geld corrumpeert (Brandpunt, september 2003). In het kader van de HOBU-hervorming probeerden we destijds VdB tevergeefs te overtuigen van de vele gevaren van het 'meritpay' systeem; hij probeerde ons in een debat in de Kortrijkse schouwburg te overbluffen met zogezegde wetenschappelijke studies, maar slaagde er niet in één op te noemen.
4.3 Externe consultants die minister naar de mond praten
Er werd binnen Copernicus voortdurend een beroep gedaan op peperdure consultants voor conceptiewerk, uitwerking van concrete projecten, communicatieprojecten, uitwerking van beleidsplannen van nieuw aangestelde ambtenaren, individuele personeelsbeslissingen,
Kortom, zowat alles wordt uitgewerkt door externen. De budgettaire kost is en blijft navenant. Het nieuwe management van departementen bestaat vandaag vooral in het aantrekken van consultants, het laten uitvoeren van hun adviezen door andere firma's, om dan weer andere door consultants vastgestelde mankementen te laten remediëren door nog een andere firma. Het is een nieuw soort Kafka"(L. Hamelinck, o.c.).
Ook binnen het onderwijsbeleid merken we analoge toestanden. Veel centen worden geïnvesteerd in onderzoeken van externe consultants en universiteiten die uiteraard geneigd zijn hun opdrachtgever en financier naar de mond te praten.
4.4 Ook nieuwe assessment-technieken faalden
L. Hamelinck (o.c.) schrijft: De geloofwaardigheid van de assessment-aanstellingen zit onder nul: de illusies over objectiviteit zijn voorbij; de factuur (verspilling financieel en in menselijk potentieel) enorm; de politieke aansturing en afrekening evident, ingestelde regels worden niet toegepast en verkeerde aanstellingen zijn inmiddels gebleken (bepaalde geselecteerden zijn reeds van het toneel verdwenen ; van sommige anderen is nu reeds genoegzaam geweten dat ze niet aan de verwachtingen voldoen. In naam van de modernisering van de administratie is vandaag alles mogelijk, ook politiek onfatsoen bij benoemingen.
GERFA tilt in deze context ook zwaar aan de 'subjectieve' profielen die opgesteld werden en die aanleiding gaven tot (vriendjes)politiek vanwege de ministers. Bij de recrutering van de topambtenaren speelde (vriendjes)politiek een belangrijke rol. VdB gaf hierbij het voorbeeld: via een interview koos VdB voor zijn vriend Monard ook al scoorde die niet het best op de selectieproeven. Uit zijn interview met Monard bleek zogezegd dat deze beter beantwoordde aan het door hem opgestelde profiel dan prof. Nuyens. Tegenover de publieke opinie verkondigden VdB en co dat het bestuur niet langer gepolitiseerd werd, maar in de praktijk bleven ze het benoemingsbeleid voor de topfuncties in handen houden.
Volgens Hamelinck en GERFA had men veel beter de bestaande directieraden doelstellingen meegegeven en na verloop van tijd geëvalueerd. Bij het motiveren van het personeel moet het accent volgens hen ook meer liggen op een sterker team-benadering' (sturing op resultaten van een equipe, dan op de 'ikbenadering' (zoals de individuele benadering via competentietests). Nu werden de directies in functie zomaar ontslagen, ook al waren veel directieleden bekwamer en vooral meer ervaren dan de nieuwe topmanagers. De salarissen van de ontslagen directies moeten wel verder doorbetaald worden.
Een ambtenaar getuigde in KNACK (12 maart 2003) "De topmanagers zijn politiek gekleurd. Favoritisme en arbitraire aanstellingen riskeren de kop op te steken.
De ambtenaren wijzen ook de procedure af waarbij de nieuwe manager autonoom gaat bepalen of en waar de ambtenaren opnieuw zullen worden ingeschakeld, en anderzijds het toekennen van premies in 'competentiemetingen'
".
4.5 Banale ICT-competentie-proef
*Minister Arena bevestige nog eens in Aktueel (3.09.03) wat iedereen al wist: de massale competentie-examens (een banale computerproef ) van Vdb waren inadequaat omdat ze enkel de kennis van de computer testten en weinig of niets te maken hadden met het eigenlijke werk van de ambtenaren. In de regeringsverklaring lezen we nu dat de traditionele vergelijkende examens afgestemd op de specifieke functies terug ingevoerd worden. Een ambtenaar beschreef in Knack (12 maart 2003) hoe de door Van den Bossche met klaroengeschal aangekondigde 'competentiemeetings' totaal gestrand zijn en nog weinig voorstellen, quasi iedereen slaagde uiteindelijk en streek de eraan verbonden financiële beloning op (jaarlijks 2200 euro en dat acht jaar lang!).Hiermee paaide VdB ook deze ambtenaren. Daarnaast werd ook het vakantiegeld opgetrokken.
4.6 Veel meer negatieve dan positieve resultaten
Hamelinck staat ook lange tijd stil bij het feit dat Copernicus geen zichtbaar resultaat voor de burger opleverde, integendeel. Er kwam wel een federaal e-portaal, maar daar was geen Copernicus voor nodig. De regering pakte al uit met het feit dat we voortaan onze nummerplaat per e-mail kunnen versturen en met het 'electronisch' staatsblad. Dit laatste bemoeilijkt volgens GERFA de toegankelijkheid voor heel wat burgers.
In de verschillende federale overheidsdiensten heerst er een malaise, maar de zes nieuwe en peperdure topmanagers van het overheidsapparaat lieten op een persconferentie op 19 februari j.l. uitschijnen dat er niets aan de hand was. Terwijl het salaris van de topambtenaren fors werd opgetrokken en VdB geld verspilde, hoorden we een vakbondsafgevaardigde begin september in Actueel verkondigen dat er vaak geen centen meer overbleven om de nodige inktpatronen te kopen voor de printers. In Le Soir verschenen destijds cijfers over hoeveel Copernicus ondertussen al gekost heeft, naast de verhoging van de salarissen van de topambtenaren. In 2000: bijna 20 miljoen euro. In 2001: 76 miljoen euro, waarvan 21 miljoen voor consultants allerhande. De kosten voor 2002 waren nog niet bekend, maar zullen veel hoger liggen. Niet meegerekend waren een aantal vaste kosten, zoals die voor de assessments. Die worden geschat op 2000 euro per geteste persoon.
Een eenvoudige rekensom leert dat hier dus 24 miljoen euro werd uitgegeven. De kosten voor de hertekening van elke dienst afzonderlijk zijn evenmin inbegrepen.
Copernicus dreigt de Tricolor van paars-groen te worden: slagzij na een aanvaring en nog lang een obstakel in de vaarroute. Van den Bossche verlaat ondertussen het zinkende schip" (Knack, 26.02.03). VdB was woedend omwille van de beoordeling vanwege de Knack-redactie.
Een andere ambtenaar-insider getuigde destijds in KNACK: Heel Copernicus stelt absoluut niks meer voor. De top van de ambtenarij wordt nog steeds politiek benoemd en beloond met een onwaarschijnlijk hoog salaris. Nog steeds zijn het allen gewezen kabinetsmedewerkers of politiek mandatarissen. De middenkaders krijgen 50 procent opslag, de lagere ambtenaren genieten van een mooi premiestelsel. Dit kost de belastingbetaler zes miljard frank per jaar. Met geen enkele garantie qua beter functioneren. Het Copernicusplan is een flater van jewelste, en dient daarom zo vlug mogelijk te worden afgevoerd (Knack, 12 maart 2003, p. 111).
Prof. Dassetto, GERFA, wijzelf en vele anderen bestempelden van meet af aan het Copernicusplan als een 'Sirene-plan'. Gezien de naam Copernicus ook de naam is van een maankrater waarin zich een soort grot bevindt, zien sommigen Copernicus ook als een schimmenspel van de echte wereld, de wereld van een werkelijk betere administratie. VdB en co die zich in de grot bevinden beschouwen ten onrechte hun schimmenspel als de echte wereld.
5 Manipulatie van pers, media & academische wereld
De media en in het bijzonder G. Tegenbos verspreidden allerlei mythes rond de radicale hervormingen van Luc Van den Bossche, zijn superieure managerstalent, enz. Ook Yves Desmet van De Morgen bewierookte graag VdB. Net voor zijn politiek afscheid, mocht VdB tijdens zijn optreden in het VTM-programma Polspoel en Desmet ongestoord orakelen dat de bezwaren tegen zijn plan geenszins steek hielden en dat de hervorming een groot succes betekende.
Ter gelegenheid van het politiek afscheid van VdB nam Guy Tegenbos begin juni een interview af van VdB waarin hij de minister nog eens liet uitpakken met zijn vele verwezenlijkingen en in het bijzonder met de Copernicushervorming (DS, 7.06.03). Ook toen de nieuwe regering en minister Arena Copernicus lieten vallen, bleef Tegenbos Copernicus en VdB verdedigen. Tegenbos heeft al lang een speciale relatie met VdB.; hij liet zich de voorbije tien jaar opvallend lovend en kritiekloos uit over de politieke daden van de minister. Jozef Vlaminck reageerde met een boze brief op de stelling van De Standaard als zou elke rechtgeaarde en nadenkende Vlaming positief staan tegenover het meesterlijk plan van de gigant én socialist VdB (DS, 9.09.03).
In een wat mindere mate ontpopte ook Yves Desmet van De Morgen zich de voorbije jaren als een vurige verdediger van VdB. Met een boze lezersbrief (DM, 8.09.03) reageerde A. Gonsalis onlangs op de wijze waarop Yves Desmet VdB en Copernicus bleef verdedigen. Gonsalis stelde dat ook in Vlaanderen een meerderheid van de werkende bevolking achter de kritiek op Copernicus staat en dat dit weinig te maken heeft met een tegenstelling in opvatting tussen Vlaanderen en Wallonië, maar wel met kritiek op de asociale en neoliberale aanpak van VdB.
Het geval VdB is een schoolvoorbeeld van verstrengeling tussen politiek en pers. Eind 2002 schreef de Brusselse correspondente van NRC Handelsblad een opgemerkt artikel over de onvoorstelbare verstrengeling tussen de politiek en de pers in België. Ook David Vanden Eynde hekelde de verstrengeling tussen politiek en pers (De Morgen, 23.05.03). Hij vermeldde hierbij ook expliciet de journalist (Tegenbos) bij De Standaard wiens dochter al een tijdje op het kabinet van Van den Bossche werkt. De lepe VdB besteedde overigens meer aandacht aan het optreden in populaire TV-programma's dan aan de beïnvloeding van het SP.A -beleid. Via zijn TV-optredens maakte hij ook die media tam en VdB-minded. Na het lezen van de loftuitingen van Tegenbos in De Standaard van 7 juni voelden we ons geneigd te reageren op de lovende balans die G. Tegenbos van het beleid van VdB voorlegde. Ook de wijze waarop Yves Desmet het beleid van VdB kritiekloos bleef verdedigen stimuleerde ons hiertoe.
Wie de voorbije jaren kritiek durfde formuleren, moest het ontgelden; zo eiste VdB dat Knack enige intellectuele discipline aan de dag zou leggen en zou stoppen met zijn kritiek op de Copernicusoperatie. Ook bij de radicale HOBU-hervorming duldde VdB geen kritiek; op een door Ivo Belet gepland debat met ons in 'De zevende dag', wou VdB niet ingaan; hij wou enkel met studenten debatteren. Ivo Belet en VRT bedienden VdB op zijn wensen: er kwam geen kritische analyse in 'De zevende dag'. Toen we in in 1993 VdB wat kritische vragen voorlegden, begon hij onmiddellijk te bulderen en ons te beschuldigen van intellectuele oneerlijkheid (O.Kr., sept. 1993).
VdB maakte niet enkel handig gebruik van de verstrengeling tussen politiek en pers, maar ook van de verstrengeling tussen de politiek en de academische wereld die geregeld beleidsopdrachten toegewezen krijgt. Een ambtenaar getuigde in KNACK (12 maart 2003): "Is het ook niet opmerkelijk hoe weinig reactie het Copernicusplan oproept bij de academische wereld. Nogal wat professoren zitten in de zgn. assessment committees of participeren in consultancybureaus. En wiens brood men eet diens woord men spreekt." Het fenomeen van de regeringsvriendelijke journalisten en academici geldt uiteraard voor alle beleidsdomeinen. Frank De Moor (Knack, 17 september 2003) illustreerde dit onlangs nog voor het domein van de politiehervorming; wij illustreerden het geregeld voor het domein van het onderwijsbeleid.
6 VdB: zelfingenomen mens en slecht manager
De grote gevaren van de Copernicushervorming en de nefaste gevolgen van de onderwijshervormingen zijn uiteraard niet enkel op naam te brengen van VdB. VdB stond niet alleen met zijn opvattingen over de hervorming van de federale en Vlaamse administratie. Ecolo en andere partijen die aanvankelijk het Copernicusspelletje meespeelden, zijn nu al te vlug geneigd de fouten enkel in de schoenen van VdB te schuiven.
|
