Leuvense studie 2001: Directeurs lager onderwijs willen leerplannen met duidelijke leerstofpunten per leeftijdsgroep behouden, en meer gemeenschappelijk in de leerplannen van onderwijsnetten. Ze wijzen ook op belang van methodes.

Deze visie wordt breed onderschreven, maar staat haaks op de visie die veel beeldenstormers (DVO van Roger Standaert,  ZILL-leerplanarchitecten, baaisschooldecreet 1997, ...) de voorbije decennia propageerden.

Visie van directeurs en praktijkmensen volgens studie van Leuvense prof. Eric De Corte 2001

Op vraag van Jan Saveyn, toenmalige pedagogische coördinator/begeleider katholiek basi onderwijs, organiseerde prof. Eric De Corte in 2000-2001  een grondige bevraging bij 72 directeurs basisonderwijs over hun wensen i.v.m. leerplannen, methodes …

De directeurs pleitten unaniem voor klassieke leerplannen met duidelijke leerstofpunten per leerjaar/leeftijdsgroep, voor gebruik van methodes in klas … en tegen het moeten opstellen van een schoolspecifiek schoolleerplan. De conclusies bevestigden wat wijzelf en bijna alle praktijkmensen al steeds gedacht hebben – en ook nu nog denken. De resultaten staan haaks op pleidooien voor open leerplannen (ook vanwege ZILL-leerplanverantwoordelijken): haaks ook op de DVO-stelling van Roger Standaert en co destijds dat de eindtermen voldoende steun boden en er geen leerplannen meer nodig waren.

De directeurs wilden dus leerplannen met een duidelijk aangegeven verdeling van de leerdoelen over leerjaren/ leerlingengroepen. In die zin stellen de directeurs ook dat de leerkrachten voor het lesgeven weinig steun hadden aan de (meestal globaal geformuleerde) eindtermen eind lager onderwijs. …

De teneur was in elk geval NIET dat de directeurs om een opener leerplan vroegen en ook NIET om aan een eigen context aanpasbare leerplannen. opmaken van eigen schoolwerkplannen, e.d.

De directeurs vonden ook NIET dat aan de schoolteams moet gevraagd worden om zelf een schoolwerkplan voor de eigen school op te stellen - ook al wordt dit verwacht in het basisschooldecreet van 1997 dat een  breuk wou met het jaarklassensysteem en leerplannen per leeftijdsgroep. 

Jan Saveyn, hoofdbegeleider katholiek onderwijs, schreef hier over: Ook de denkpiste van de DVO van Roger Standaert, de  inspectie e.d. dat het schoolteam zelf verantwoordelijk is voor het opstellen van een schoolwerkplan wordt door alle ondervraagde directies afgewezen. Zij vinden het pleidooi van sommige overheidstenoren (DVO, inspectie …) om zo de autonome van de scholen vulling te geven ten eerste irrealistisch en ten tweede is optie volgens de directeurs niet wenselijk. Bij het eerste verwijzen ze naar de te grote planlast die elke vorm van leerplanontwikkeling onder eigen beheer meebrengt en naar het onmiskenbare gebrek aan mankracht om nog eens op dat domein taken op te nemen. Overigens stellen de directies ook expliciet dat een (individuele) basisschool daarvoor niet deskundigheid in huis heeft. 

Er zijn nog redenen  waarom de  optie om een eigen schoolwerk/leerplan op te stellen volgens de directeurs niet wenselijk is en waarom  leerplannen voor elke school - met duidelijke omschrijving van de leerstofpunten - noodzakelijk zijn.  Saveyn schreef: *De garantie op eenvormigheid van het onderwijsaanbod in verschillende scholen komt hierdoor in het gedrang. *Overgaan naar een andere basisschool en naar het secundair onderwijs wordt dan voor de leerlingen bemoeilijkt! * *Behalve voor versnippering vrezen de directies ook voor concurrentie tussen de scholen; m.a.w. een soort wildgroei in het aanbod om klanten te winnen. Er moet volgens de directies een algemene richtlijn zijn waar elke school  zich aan houdt.

Ook meer eenvormigheid nodig in leerplannen van verschillende onderwijsnetten

Er waren overigens ook veel directies die zich afvroegen of er, in functie van de eenvormigheid ook niet wat meer overleg tussen de leerplanmakers van de verschillende netten mogelijk ware geweest.”

De directeurs wezen ook expliciet op het grote belang van methodes/leerboeken voor de leerkrachten. De directeurs vonden dus het kunnen gebruik maken van methodes heel belangrijk. Ideaal zou volgens hen zijn dat een leerplan pas ingevoerd wordt als er methodes voor wiskunde e.d. voorhanden zijn.

 Commentaar: al 50 jaar wijs ik op het feit dat mede vanuit het gelijkheidsprincipe en voor het waarborgen van de continuïteit van de studies bij overgang naar een andere school of schoolnet, de inhouden van de leerplannen en aanduiding van de leeftijdsgroepen voor vakken als wiskunde en voor de meeste vakken overigens een grote mate van gemeenschappelijkheid moeten vertonen. Ik pleit al 50 jaar voor het samen opstellen van leerplannen.

 Het is ook voldoende bekend dat leerkrachten veel steun hebben aan methodes;  zelfs leerplannen bieden volgens hen  te weinig steun. Duidelijke leerplannen en leerplannen die weinig verschillen naargelang van het onderwijsnet zijn  ook belangrijk voor de opstellers van methodes. Als de leerplannen te veel vershillen is het moeilijk om methodes voor alle scholen op te stellen.

De vigerende centrale leerplannen werden in hun huidig concept dus ook ook geenszins als een keurslijf ervaren. De directies pleiten geenszins voor open leerplannen of leerplannen die grotendeels door de afzonderlijke scholen werden opgesteld. Via een centrale aanpak van leerplannen vermijdt men volgens de directies ook dubbel werk, of vermijdt men dat op verschillende plaatsen het wiel probeert uit te vinden. Jan Saveyn stelde in dit verband terecht:  Critici als DVO-directeur Roger Standaert e.d. die het voor de scholen menen te moeten opnemen door de lokale schoolgemeenschap nogal wat verantwoordelijkheid inzake curriculumontwikkeling toe te bedele , schatten de zaken blijkbaar verkeerd in. Wie de praktijk in het basisonderwijs kent, zal wel niet verrast zijn wat de geïnterviewde directeurs dan wél hebben gezegd. Maar soms is het nuttig om wat we denken te weten met onderzoeksgegevens hard te maken.

Bijlage: visie van ZILL-leerplanarchitecten: haaks op bevraging directies

ZILL –leerplanarchitecten  opteerden naar eigen zeggen voor open leerplannen 

Ria De Sadeleer en Ludo Guelinx stelden in 2016 dat de klassieke leerplannen een te strak stramien oplegden en schreven verder: We willen schoolwerkplanning herwaarderen als instrument voor de schoolontwikkeling en onderwijsvernieuwing. Het decreet op het basisonderwijs (1997) stelt overigens dat elk schoolbestuur (!) voor elk van zijn scholen een schoolwerkplan moet opmaken. Dat betekent meteen dat geen twee scholen hetzelfde schoolwerkplan kunnen voorleggen (Bijdrage in school+visie -april-mei 2016). Ontwikkelingsgericht leren betekent tegelijk ook gepersonaliseerd leren - gericht op de allerpersoonlijkste ontwikkeling van elke leerling.

In BASIS (COV-blad, eind oktober) lazen we volgende illustratie van het gebruik van het open leerplan wiskunde: Je kan uiteraard geen cijferen geven als leerlingen niet tot tien kunnen tellen. Maar dat hoeft niet per se op 9 jaar, dat kan ook op 10 jaar of 8 jaar. We kijken nu meer: wat heeft dat kind nodig? De leerkracht moet dus telkens voor elke les leerstof zoeken die past bij de ontwikkeling van elk kind: de leerkracht 2de leerjaar zou ook al een aantal leerlingen moeten leren cijferen; de leerkracht 3de mag geen klassikale les cijferen meer geven: geen cijferen meer voor zwakkere leerlingen; en voor hen die al leerden cijferen in het tweede leerjaar kan hij niet meer starten met cijferend optellen. De leerkracht van het 4de moet de zwakkere leerlingen nog apart de start van het cijferen aanleren. Er is dan  ook veel overleg tussen de leerkrachten nodig.

De commentaar van het COV (I. Rots) in BASIS eind oktober 2016: Het COV is er zich van bewust dat de nieuwe aanpak tot veel meer werk-en planlast leidt en stelt: "VerZill!verd basisonderwijs vraagt van de leerkrachten tijd om te leren van en met elkaar. Het COV eist daarom: Minder kindgebonden lesuren in de opdracht van de leerkracht, meer kindgericht overleg en samenwerking. Daar dringt het COV op aan.  Het COV-voorstel om het aantal lesuren voor de leerkracht te beperken, lijkt ons niet haalbaar en ook niet wenselijk..

De ZILL-verantwoordelijke spraken zich ook uit tegen het gebruik van methodes/leerboeken. Het is voldoende bekend dat praktijkmensen het gebruik van methodes heel belangrijk vinden en dat landen die hoog presteren voor PISA/TIMSS het gebruik van methodes heel belangrijk vinden. Een leerkracht moet dus ook elke dag zelf gepersonaliseerde lessen geven, werkbladen maken, enz. En toch stellen de ZILL-mensen dat het vooral ook de bedoeling is de plan- en werklast te verminderen. Het tegendeel is het geval.

Ria De Sadeleer e.a. schreven ook expliciet dat de jaarklasprincipes in strijd zijn met de nieuwe richting in het leerplanconcept: Zin in leren! gaat uit van een ‘ontwikkelingsgerichte benadering van leren’. Dat houdt in dat ‘we’ (wie?) zo nauw mogelijk willen aansluiten bij de individuele ontwikkelingsbehoeften van elke leerling. De verwachting van het jaarklassenprincipe dat kinderen op dezelfde leeftijd en in dezelfde tijdspanne dezelfde leerstof verwerven, toont de enge visie op onderwijs en doet onrecht aan de verschillen tussen de leerlingen”…. Het jaarklassenprincipe moet doorbroken worden: heterogene leergroepen, graadklassen, niveaugroepen ... zijn aangewezen. Onderzoek (welk?) wijst uit dat, wat leerprestaties betreft, graadklassen niet meer of minder effectief zijn. En voor het welbevinden van leerlingen zijn graadklassen beter.

De ZILL-leerplanverantwoordelijken geven toe dat de scholen en leerkrachten de decreet-1997-ver- wachtingen inzake het opstellen van een schoolwerkplan en doorbreken van de jaarklas al 20 jaar naast zich neerleggen. De idee dat elke school haar eigen schoolwerkplan moet opmaken dateert overigens al van de tijd van het VLO (Vernieuwd Lager Onderwijs) opgestart op 1 september 1973. We stelden toen al dat dit een onnodige en niet haalbare opdracht was en dat bleek ook uit de praktijk. Vanuit de praktijk van doordeweeks onderwijs en vanuit slechte ervaringen met zo’n ambitieus en onrealistisch project weten we dat dergelijke schoolwerkplanverwachtingen totaal utopisch zijn en al te veel taak- en planlast zouden opleveren.