Op dit moment wordt er van alles gedaan om het lerarenberoep aantrekkelijker te maken. We denken dat veel van die initiatieven verloren moeite zijn. De belangrijkste oorzaak van stress in het onderwijs en van het minder aantrekkelijker worden van het lerarenberoep is m.i. het feit dat de leraar steeds meer aan de zijlijn komt te staan. 

In Onderwijskrant nr. 106 van april 1999 - 20 jaar geleden - schreven we in Onderwijskrant dat de belangrijkste oorzaak van stress het feit was dat de leraar meer en meer aan de zijlijn komt te staan. We waarschuwden ook terecht dat dit de komende jaren nog zou toenemen - met alle gevolgen van dien: meer stress en ziekteverzuim, minder kandidaat -leerkrachten. 

B. Tromp waarschuwde in 1998 dat er een wanverhouding was ontstaan ontstaan tussen degenen die het onderwijs geven en zij die erop toezien, het reguleren, administeren, plannen, evalueren en voortdurend willen vernieuwen (Tromp, B., Onderwijs: de sovjetzone van Nederland, De Volkskrant, 2 september 1998.)

Als lerarenopleiders hadden we toen ook al - in 1999 - aan de lijve ervaren dat we mede als gevolg van de hervormingen van het hoger onderwijs steeds meer aan de zijlijn kwamen te staan. Onze autonomie nam sterk af. Op vormingsdagen nodigde men nieuwlichters - vaak ook Nederlandse profs - uit om ons te komen zeggen dat we het over een andere boeg moesten gooien, dat lesgeven en veel contacturen totaal voorbijgestreefd waren, dat we ons onderwijs moesten differentiëren volgens de leerstijlen van Vermunt, dat we competentiegericht moesten werken, dat we moesten werken met het dikke PROZA-IKZ-boek met de vele honderden criteria, enz. 

Onze kritische reacties op dergelijke sessies werden niet in dank afgenomen. Als coördinator-lerarenopleider probeerde ik wel de druk van buitenaf zoveel als mogelijk af te houden en voldoende lippendienst te bewijzen, het aantal contacturen niet drastisch te verminderen, niet voortdurend te vergaderen, ... 

We verwezen in Onderwijskrant nr. 106 ook naar de interessante oratie van Kees van der Wolf over 'stress-theoretische aspecten' in het Tijdschrift voor orthopedagogiek, februari 1999. 

In zijn oratie betoogde prof. Van der Wolf dat de leraar steeds meer gemarginaliseerd wordt en dat dit voor hem de grootste bedreiging betekende en veel stress veroorzaakte. Hij vreesde terecht dat die marginalisering nog zou toenemen. We citeren even uit zijn oratie.

 "Leraren werden destijds gezien en zagen zichzelf als eminente voorbeelden van Kulturträger. Ze waren vooral ook deskundigen in de vakdidactieken. Stress ervaarde eigenlijk alleen de beklagenswaardige leraar die geen orde kon houden. Die tijd is voorbij. Probeert men nu een inventarisatie te maken van actuele stressoren in het onderwijsveld, dan ligt de zaak totaal anders. In een recent aan deze Universiteit uitgevoerd onderzoek blijkt dat heel wat leraren spijt hebben van de beroepskeuze. Vaker ook dan in vergelijkbare beroepsgroepen zeggen leraren de werkdruk niet aan te kunnen. De voorbije 30 jaar werd de vormgeving ban het onderwijs steeds meer onttrokken aan de direct belanghebbenden. Dit betekent controleverlies! 

Van Aalst stelde vast dat met de komst van een steeds groter aantal nieuwe onderwijsprofessionals vanaf het begin vanaf de jaren zeventig de invloed van leraren steeds meer werd gemarginaliseerd; zij raakten hun 'space of free movement' kwijt. (In Vlaanderen kwam de uitbreiding van die onderwijsprofessionals iets later dan in Nederland.) Leraren moesten in teamverband gaan uitvoeren wat anderen bedacht hadden. De aandacht verschoof ook van vakdidactiek naar algemene onderwerpen als differentiatie, leerlingenbegeleiding, schoolwerkplan, studiehuis & zelfstandig leren, welbevinden, enzovoort. Dit zijn overigens ook wel belangrijke onderwerpen, maar wel kan de vraag gesteld worden wie daarin de hoofdrol speelt. Niet alleen de leraar dus. Zijn bijdrage is noodzakelijkerwijs steeds reactief, niet pro-actief. 

Leraren klagen over de psychische werkomstandigheden.

 Bekeken vanuit het stressperspectief loert hier een groot gevaar. Veel leraren kiezen het leraarsberoep omdat ze graag met jongerenwerken, uit een zeker idealisme dus. De dagelijkse druk van buitenaf op hun lesgeven en de quasi onmogelijkheid om er zich aan te onttrekken leiden ook tot een radicale informatieafsluiting voor negatieve gevoelens en spanningservaringen. Men kiest er a.h.w. voor om niet te veel te reflecteren op de eigen situatie. Men stopt met denken tot men na zekere tijd tot de conclusie komt dat men opgebrand geraakt. Dit zou kunnen verklaren waarom zoveel leerkrachten met gezondheidsklachten het onderwijs verlaten. Van belang is verder nog erop te wijzen dat door de taakbelasting boosheidsreacties bij leraren optreden, zowel ten opzichte van de school als ten opzichte van het gedrag van leerlingen." 

Commentaar: zelf raad ik de directies van de eigen scholengroep en andere ook aan om te grote druk van buitenaf af te houden. Er zijn jammer genoeg te veel beleidsverantwoordelijken allerhande en ook directies die die druk nog opvoeren. Oudere leerkrachten slagen er m.i. veelal beter dan jongere leerkrachten in om de stress in te perken via lippendienst e.d.