Een paar weken geleden ben ik er nog gaan wandelen, in het weidse polderlandschap tussen Stuivekenskerke en de IJzerbocht van Tervate. In het voetspoor van de troepen die in de vroege ochtend van 22 oktober '14 precies hetzelfde traject hadden afgelegd in een heroïsche maar nutteloze poging om de Duitsers die bij Tervate de IJzer waren overgestoken een halt toe te roepen. Zonder een degelijke voorbereidende artilleriebeschieting, laat staan beschuttingsvuur en bovendien zonder noemenswaardige kennis van het gevechtsterrein gingen ze met de moed van de wanhoop in de aanval in het door diepe sloten doorsneden landschap. Een landschap, dat bovendien zo vlak was als het gladste biljartlaken, zonder enige dekking. Het duurde dan ook niet lang voor de goedgetrainde Duitse machinegeweerschutters dood en vernieling zaaiden in de rangen van de aanvallers die ze al van zo ver hadden zien opdagen... Onder de gesneuvelden was ook mijn stadsgenoot Jan Bruurs, die u hier op de foto links aan het werk ziet als klompenmaker, toen nog een veelbeoefend ambacht in het Hoogstraatse. Hij was een zoon van Cornelis Bruurs en Joanna Bax - die op het ogenblik van zijn geboorte beiden nog de Nederlandse nationaliteit bezaten - en woonde tot begin 1914 in de ouderlijke woonst annex winkel aan de Vrijheid. In februari 1914 vertrok hij echter naar het Waalse garnizoenstadje Mariembourg omdat hij als beroepsvrijwilliger in het leger was gegaan. Op het ogenblik dat de Grote Oorlog uitbrak volgde hij als korporaal de cursussen aan de school voor onderofficieren van het 8e Linieregiment. Jan Bruurs nam in de rangen van de 11e cie , 3/3 van dit regiment deel aan de verdediging van Namen en de afweergevechten rond het 'Nationale Bolwerk' Antwerpen. Na de stormaanval bij Tervate werd Jan Bruurs in de stamboeken van het regiment als 'vermist in de omgeving van de hoeve Vasseur 'geregistreerd. Vermoedelijk werd hij na de wapenstilstand als onbekende begraven op de BMB van Keiem.
Niets is meer passend in deze kille winterdagen, dan winterse sfeerbeelden. Deze foto's zijn afkomstig uit het album van een gewezen onderofficier van het Duitse Reserve Infanterie Regiment nr. 204. Deze eenheid had bij de gevechten rond Diksmuide tussen 21 oktober '14 en 3 november '14 zware verliezen geleden. In januari '15, toen RIR nr. 204 in stelling lag voor Lombardsijde, keerde hij terug naar Diksmuide om er een hele reeks interessante opnames te maken. In deze eerste reeks breng ik u foto's uit he stadscentrum dat in die periode vrijwel dagelijks onder het artillerievuur van de geallieerde troepen lag. U ziet onder meer de kapotgeschoten St. Nikolaaskerk en de Handzamevaart.
De IJzerslag anno 1914: Door het Koninklijk Belgisch Filmarchief gerestaureerde authentieke filmopnames. Mooi origineel materiaal uit o.a. Veurne, De Panne, Nieuwpoort en Pervijze. De ietwat gezwollen, patriottische retoriek van de tussenteksten moeten we er als tijdsdocument maar bijnemen. Al bij al een mooi initiatief van CINEMATEK :
Honderd jaar geleden stonden de Bretoense marine-fuseliers van admiraal Ronarc'h kniediep in het ijzige water van de loopgrachten bij het aan flarden geschoten Sint Joris aan de IJzer. Eerder hadden ze bij Melle (9-11 oktober '14) en vooral bij Diksmuide (14 oktober tot 16 november) bewezen dat de 'démoiselles au pompon rouges' wat meer in hun mars hadden dan de Parijzenaars dachten. Alleen al bij hun hardnekkige verdediging van het bruggenhoofd Diksmuide verloor de Brigade Ronarc'h 75 % van haar officieren en de helft van haar effectieven, trouw aan het 'Dalc'homp, Bretoned, dalc'homp mat ! Arsav na truez ! Gwad oc'h gwad !' Jean Christophe Rouxel bracht een mooie hulde aan de velen die een stukje Vlaams poldergrond voor eeuwig Bretoens maakten...
Vandaag, dag op dag precies 100 jaar geleden, werd Emiel Van Roey dodelijk gewond door granaatscherven. Deze 28-jarige Rijkevorselse oorlogsvrijwilliger was als hulpgeneesheer toegevoegd aan de Troupes Auxilliaires du Servive d'Instructuin (TASI) en ingedeeld bij de Volonne d'Ambulance van de Ie Legerdivise. Op het ogenblik dat de Grote Oorlog losbarstte was Miel Van Roey net afgestudeerd als arts aan de universiteit van Leuven en volgde hij een werkstage bij zijn oom die geneesheer was in buurdorp Sint Lenaarts. Tegen de zin van zijn familie was hij, net voor de Duitse bezetting van de Noorderkempen, ergens in de derde week van oktober '14, de rijksgrens overgestoken. Via Breda, Vlissingen en Folkestone belandde hij nog geen maand later in Dieppe waar hij zich als vrijwilliger met het stamnummer 197/20818 aanmeldde. Kort daarop moet hij in Veurne eerste minister de Broqueville tegen het lijf zijn gelopen. Nadat hij zich had voorgesteld als een zoon van de Rijkevorselse eerste schepen Jan Van Roey, vroeg hij om een aanstelling aan het front. Lang zou hij daar echter niet vertoeven want een paar weken later lag hij al dood en begraven in massagraf nr. F op de stedelijke begraafplaats van Veurne... Over zijn sneuvelen verscheen later in
HetHeidebloemken, soldatenblad van de Noorderkempen volgend
relaas:'Wie heeft hem beter gekend dan ik ? Van kindsbeen af ben ik met hem in betrekking geweest: we waren echte boezemvrienden. samen gingen we naar de school, zaten in dezelfde klas en dag in dag uit speelden we met elkander. Zalige tijd van onbekommerd leven ! Gelukkige jeugd! Wat al zoete herinneringen brengt ge ons te
binnen. De
tijd kwam dat we op onze toekomst moesten denken. Emiel zou zijne studiën
voortzetten. Spijts deze scheiding bleven we stevige vrienden en wisten we
elkander op tijd en stond weer te vinden. Den
15 december '14 deden we samen de reis van Holland naar Engeland en Frankrijk.
Ik ging mijn leger vervoegen, want ik was soldaat; mijn kompagnie was in
Holland geïnterneerd en ik had mij bij middel van een burgerkostuum kunnen
redden. Mijn vriend Emiel had de dwingelandij van den vijand niet meer kunnen
verkroppen. Hij ook ging zijn lieve Kempen verdedigen, en had vaarwel gezegd
aan familie en geboortedorp om zich ten dienste te stellen van het vaderland. Zoo
waren we weer bij elkander. 't Was een innig gesprek; 't geheele schoolleven
werd nog eens bovengehaald; 't rolle-bollen van den Molenberg, Muskensvijver,
jacht en vischvangst, ja soldaatje spelen ook, edoch nu waren we wezenlijk
soldaat, het gold de verdediging van den vadergrond. Den
20 januari '15, om 7u. 's morgens onderstond Veurne weer een hevig
bombardement. Onze vriend Emielwas officier geneesheer bij de
1e L.A. Hij had een schuilplaats gevonden in eenen kelder en stond met den
laatsten gekwetste zijner ambulantie op den keldertrap, toen beiden eensklaps
doodelijk getroffen werden door een obusscherf. Helaas! Onze vriend Emiel was
niet meer. Edel was zijn daad en schoon zijn dood. Hij werd te Veurne begraven.
Den 18 juni '15 kreeg ik toelating om zijn lijk in een zinken kist over te
brengen. Rust
zacht, vriend Emiel; wij vereeren u als een held en gedenken u in onze
gebeden.L.D."
De waarheid over zijn sneuvelen was
echter iets minder heroïsch, maar even tragisch. In werkelijkheid werd Emiel
Van Roeij het slachtoffer van zijn hoffelijkheid. Naarmate het bombardement van
die ochtend op Veurne intensiever werd, besloot hij om samen met een bij hem
ingekwartierde legerarts dekking te zoeken in de kelder van hun logementshuis aan de Zuidstraat.
Uit beleefdheid liet hij zijn collega op de trap voorgaan, en amper een paar
seconden later werd hij in het portaal geraakt door granaatscherven en
bedolven onder het neerstortende puin van de traphal... Van Roey's naam werd na de oorlog zowel
vermeld op de herdenkingsplaat in de parochiekerk van Rijkevorsel als in deze
van Sint-Lenaarts. Helemaal uitzonderlijk is het feit dat op 21.09.1930 zijn naam verereeuwigd werd in een straatnaam in zijn
geboorteplaats. Hij was de enige van de 32 gesneuvelden van Rijkevorsel voor wie deze eer was weggelegd...
Bruggeling Patrick Lagrou, die we kennen van het vlotlezende jeugdboek 'Milans Groote Oorlog', publiceerde vorig jaar bij 'De Lantaarn' het boek 'Het IJzerfront 1914-1918: Van Diksmuide tot Nieuwpoort, vroeger en nu'. In feite doet hij dunnetjes over wat John Giles in 1970 al deed met zijn magistrale 'Flanders Then and Now (After the battle)' Lagrou beschrijft dertien locaties langs het gewezen IJzerfront en situeert ze in het raam van wat er zich afspeelde in de cruciale oktober - en novembermaanden van 1914 en de daarop volgende - bijna uitzichtloze - stellingenoorlog. Een ruim 40 km. lang traject voert ons via de Dodengang over de Vicogne en Schoorbakke, met de fiets of de wagen, van Diksmuide naar Nieuwpoort. Aan de hand van originele foto's en postkaarten wordt door middel van eigentijds fotomateriaal een brug geslagen tussen heden en verleden. De duiding via summiere teksten en de handige plattegronden stellen de lezer in staat om voor zichzelf een behoorlijk accuraat beeld te schetsen van 'hoe het moet zijn geweest'. Veel van de liitekens die de Groote Oorlog een eeuw geleden in het polderlandschap van de IJzer sloeg, zijn intussen voorgoed verdwenen en hiermee dreigt ook de herinnering verloren te gaan. Een boek als dit kan niet alleen bijdragen tot een beter inzicht, maar houdt ook de herinnering levendig en dat kunnen we alleen maar toejuichen. Persoonlijk hoop ik trouwens dat er nog een tweede deel zal komen, met aandacht voor de rest van het IJzerfront van Diksmuide tot Steenstrate/Boezinge. Alhoewel hier minder tastbare relicten zijn overgebleven is er naar mijn bescheiden mening nog materiaal genoeg te vinden om een vervolg aan dit boek te breien... Lagrou's 'IJzerfront' raad ik u alvast van harte aan. Toch wil ik met een paar puntjes van - opbouwende - kritiek eindigen: Het grote formaat van het boek maakt het niet echt tot wat ik een 'handige' gids zou noemen. Kon men nu écht geen kleiner, gebruiksvriendelijker formaat op de markt brengen ? Want het is en blijft toch op de eerste plaats een reisgids en geen salontafelboek... En dan nog wat details: op de postkaart onderaan op pagina 9 zijn niet Belgische troepen te zien die zich ingegraven hebben aan de IJzer, maar wel mannen van het 7e Linieregiment die begin oktober '14 stelling namen aan de Nete bij Lier. En verder heb ik ook mijn twijfels of de snorrenmans die op pag. 34 wordt afgebeeld majoor Henri d'Oultremont de 'Held' van Tervate is...
'Het IJzerfront 1914-1918: Van Diksmuide tot Nieuwpoort, vroeger en nu' is een uitgave van 'De Lantaarn', Ede
Bij een bezoek aan een militaire begraafplaats wordt de strakke en koele uniformiteit van de site soms gebroken door een persoonlijk accent aan een graf. Ondanks het feit dat de militaire beheerders van de begraafplaatsen dit uitdrukkelijk verboden, werd er vaak door de nabestaanden een gedenkplaatje of foto achtergelaten. Deze vaak kitscherige maar daarom des te meer ontroerende memorabilia geven een eeuw later nog een gezicht aan de, voor de bezoekers, onbekende gesneuvelde. Ik ben al jarenlang gefascineerd door deze bijzondere vorm van herdenking en zal vanaf nu geregeld wat bijkomende informatie geven bij deze 'sprekende gezichten', zodat hun verhaal niet verloren gaat.
Op de grote militaire begraafplaats 'Duinenhoek' in De Panne staat in blok D een sterk verweerde heldenhuldezerk met daarop een witmarmeren gedenkplaat en portretfoto van Michiel August Vermeulen. Hij werd op 13.10.1893 in Ingelmunster geboren en diende tijdens de Eerste Wereldoorlog als soldaat / brancardier in de 5e compagnie 2/1 van het 5e Linieregiment. Deze sterk Vlaamsgezinde oud-student van de Universiteit van Leuven was actief betrokken bij de werking van de studiekringen aan het front en het door Frans Daels en Hilaire Gravez opgerichte Secretariaat der Katholieke Vlaamse Hoogstudenten (SKVH). Hij overleed op 16.05.1918 in het militair hospitaal ''l Océan' in De Panne aan verwondingen 'opgelopen in bevolen dienst' in de sector van Ramskapelle. Op 01.08.1918 verscheen in de soldatenkrant 'Ons Vaderland' een 'In Memoriam' voor Michiel Vermeulen, Frans Anthonis en Lodewijk Heremans die door dezelfde granaat werden gedood. Ik geef een fragment: 't Is nu reeds twee maanden geleden. De vijand beschoot 't dorp R. In de lijn die er voor ligt keken we naar 't kanongeweld. De granaten kraakten ruw-geweldig den grond uit, zweepten balken en steenen de lucht in en sloegen stukken muren omver. Tusschen de zwarte rook der helsche monsters bleven toch nog puinen recht als daagde zij den vijand uit: Sla omver ! Gij die macht boven recht hebt geplaatst. Sla omver als wat nog overblijft van dit dorp, dat stervende is.... Plots vielen er twee granaten in onze lijn en klonk het 'brancardiers ! Gekwetsten !' We liepen er heen en dar lag Michielken, dodelijk gewond in den ingang der schuilplaats. Buiten lagen Frans en Lodewijk, beiden op slag gedood door de granaatscherven. 'Ik lijd zoveel', zei Michielken, toen we hem wegdroegen . Hij werd berecht in den hulppost. 'k Zag het rijtuig wegstuiven en verdwijnen aan den omdraai, den auto waarin Michiel lijdende lag. Hij was weggerukt uit ons midden en stierf in 't hospitaal. Wij kenden hem als een toonbeeld van deugd, met een rechtschapen gemoed hart en vroom gemoed, eenvoudig in taal en zeden. Als student en ziekenverpleger der kompanie hielp hij steeds de jongens met raad en daad'....
Vandaag nog een gedicht van Fritz Francken - zie mijn blog van 11.01.2015. Het was wellicht het bekendste oorlogsgedicht van deze Antwerpse journalist dat als titel 'O doode broeders' droeg:
Wij waren broeders in den kogelregen En sneden stuiten van hetzelfde brood. Wij hielden samen met een propje lood Den uitval van eenzelfden vijand tegen.
Wij hebben saam op 't zelfde stroo gelegen. Ik stond naast u toen men uwe oogen sloot, En van uw bloed waren mijn handen rood. Uw tragisch hoofd was op mijn hart gezegen...
Dit vroeg verscheiden heeft mijn laatre nachten Met 't vaag tumult van uw verstorven klachten En met den wenk van uwen blik gevuld.
O broeders, laat mijn zwakke stem U wekken, En weert de zoden die uw lichaam dekken En weze 't zoendag voor ons aller schuld...
