Slaap! (Annelies Verbeke) 2003

[Roman. Wij maakten gebruik van de Boektoppers-editie: Malmberg-Van In, Den Bosch-Wommelgem, 2006, 160 blz.]

De debuutroman van deze in 1976 geboren germaniste gaat over twee aan slapeloosheid lijdende personages: de 28-jarige Maya, die ten gevolge van haar kwaal door haar vriendje in de steek wordt gelaten en ’s nachts door de stad begint te zwerven, en de 53-jarige Benoit, die nooit de dood van zijn moeder (die prostituee was) heeft kunnen verwerken en behalve aan insomnia ook nog eens aan een zwaar oedipuscomplex lijdt. De twee ontmoeten elkaar doordat Maya ’s nachts belletjetrek gaat doen in appartementsblokken. Zij trekken een tijdje met elkaar op (hij herkent in haar zijn moeder, zij zoekt een vaderfiguur), verliezen elkaar uit het oog nadat ze seks hebben gehad (het wordt niet echt duidelijk of het om een verkrachting gaat) en raken steeds dieper in de problemen. Maya doet een (mislukte) zelfmoordpoging door met haar fiets in de tramsporen te rijden zodat ze onder een vrachtwagen terechtkomt, en Benoit steekt zijn appartement in brand en komt in een instelling terecht, waaruit hij weer ontsnapt. Via een jeugdvriend kan Benoit in een hotelletje aan de zee gaan werken en daar ontmoet Maya hem opnieuw. Het blijft onduidelijk hoe het verder zal gaan.

De roman heeft een nogal warrige structuur, in de eerste plaats omdat de hoofdstukjes afwisselend vanuit het standpunt van Maya en Benoit verteld worden. Hoewel nauwelijks origineel te noemen, werkt dit verhaaltechnisch trucje hier toch functioneel omdat de hoofdpersonages door hun kwaal ook warrig en verward zijn, gaandeweg meer en meer zelfs (vooral Benoits kinderlijke fantasieën over de potvis Frederik en de mot Ernestine zijn daar duidelijke voorbeelden van). Een tweede reden voor de warrigheid is echter het feit dat Verbeke op talrijke plaatsen erg oppervlakkig te werk gaat, zodat de lezer danig op zijn honger blijft zitten. Zo komen we over Maya’s verleden nauwelijks iets te weten, terwijl dat bij Benoit ontzettend meevalt. Vaak lezen we passages die ofwel volkomen in de lucht blijken te hangen (bijvoorbeeld Maya’s ontmoeting met een jongen die bovenop een brug staat en de kleren van zijn ex in het water gooit, pp. 10-11), ofwel ontstellend flodderig worden beschreven (Benoit die redder is in een zwembad en dan verdrinkt er een kind = drie korte zinnetjes, p. 50 / Benoits relatie van anderhalf jaar met een kleuteronderwijzeres = nauwelijks twee pagina’s, pp. 54-55). Dit alles heeft, denken wij, veel te maken met het feit dat Verbeke deze roman heeft samengesteld uit enerzijds een verhaal en anderzijds een filmscenario dat zij nog had liggen. Over de flauwe en doorzichtige freudiaanse symboliek die hier en daar de kop opsteekt (Benoit die in de muil van een gestrande potvis wil kruipen = terugkeer naar de baarmoeder), zwijgen we maar.

Dat deze debuutroman door vele recensenten positief werd ontvangen (het boek belandde ook op de longlist voor de Librisprijs, maar haalde de shortlist niet), is overigens best te begrijpen. Verbeke heeft zeker literair talent, dat blijkt niet alleen uit sporadische fraaie formuleringen, maar ook uit het stuk dat Benoits jeugd behandelt (van pagina 17 tot 32). Dit zou een heel mooi, op zichzelf staand kortverhaal kunnen zijn. In zijn geheel vertoont Slaap! echter nog wat te veel feilen (onder meer een nijpend gebrek aan bredere thematiek en psychologische diepgang) om een echt geslaagde roman genoemd te kunnen worden. Op de korte afstand blijkt Annelies Verbeke dus heel goed mee te kunnen, om met succes aan de literaire marathon mee te doen, zal ze echter nog wat moeten oefenen. Haar tweede roman Reus zullen we zeker ook eens lezen (al vragen we ons nu al af of ze niet beter een bundel kortverhalen geschreven had).

Quotering: *** [explicit 21 februari 2007]