Ruijt Verstant en drie bijbelse vrouwen (anoniem) ca. 1600

[Teksteditie: Herman Meijling (ed.), Esbatementen van de Rode Lelije te Brouwershaven. Drukkerij De Waal, Groningen, 1946, pp. 199-219 = Ruijt Verstant en drie bijbelse vrouwen ed. 1946] [Hummelen 1 J 11] [Pikhaus 52b]

Auteur

Een anonieme rederijker.

Genre

Een tafelspel, meer bepaald een bruiloftspel.

Situering / datering

Dit stuk, waarvan enkel 315 verzen bewaard bleven, is één van de teksten die aangetroffen werden in een verzamelhandschrift met esbatementen op het stadhuis te Brouwershaven (Zeeland). Deze codex is afkomstig uit het archief van de plaatselijke rederijkerskamer De Rode Lelije en wordt thans bewaard in de Universiteitsbibliotheek te Utrecht (nr. 8.K.28). Er zijn geen directe aanwijzingen voor een datering. Omdat de andere teksten uit de codex soms uit de zestiende, soms uit de eerste helft van de zeventiende eeuw dateren, lijkt een datering ‘circa 1600’ voor dit spel het veiligst.

Inhoud

[Het begin ontbreekt. De noodtitel werd gegeven door Hummelen. Tekstbezorger Meijling gaf als noodtitel: ‘Bijbels Tafelspel’.] Op een bruiloftsfeest komen de nar Ruijt Verstant en drie bijbelse vrouwen (Thamar, Sara en Rachel) hun geschenken (presenten) aanbieden. De drie vrouwen worden eerst respectievelijk beschuldigd van hoogmoed (Thamar), moord op haar echtgenoten (Sara) en diefstal (Rachel), maar de vrouwen verdedigen zich en ontkennen alle schuld. Dan bieden ze het bruidspaar hun wensen en geschenken aan: Rachel een leeuw, Sara een vis, Thamar een ring en de nar een steen. Nadat de anderen telkens een tijdje geraden hebben naar de betekenis van deze geschenken, worden deze ten slotte allemaal allegorisch in verband gebracht met Christus. [Het einde van het spel ontbreekt.]

Thematiek

Naast entertainment biedt dit half lichtvoetige, half ernstige tafelspel toch ook een stichtelijke boodschap: het bruidspaar wordt aangezet tot een vroom huwelijksleven dat gericht is op Christus.

Receptie

De bewaarcontext (rederijkerskamer in Brouwershaven) wijst in de richting van stadsliteratuur. Verband met Brouwershaven.

Profaan / religieus?

Stichtelijk-religieus met profane inslag (de wijze waarop de drie bijbelse vrouwen toch eigenlijk een beetje voor schut worden gezet in het begin).

Aantekeningen

Van dit spel bleef een parallelversie bewaard die wel volledig tot ons gekomen is [Hummelen 1 P 6] en die van Hummelen de noodtitel Ruijdt Verstant en Rachel meekreeg. Deze paralleltekst, die zich bevindt in een codex (Leiden, Gemeente-Archief, Hs. nr. 72421) die waarschijnlijk dateert uit het begin van de zeventiende eeuw, bleef helaas tot op heden onuitgegeven. Meer (maar niet veel) informatie in Patricia Pikhaus, Het Tafelspel bij de Rederijkers, deel I, Gent, 1988, pp. 48-49 / 175 (nr. 52ab). Dit spel is overigens niet alleen vrij aardig geschreven maar het bevat ook enkele interessante uitdrukkingen (dobbel velleken, de kei in het hoofd hebben, brillen = leugens, een enkele maal ook iets erotisch) en beelden (leeuw, vis, ring en steen als verwijzingen naar Christus, de mier die wijs en ijverig is).

[explicit 12 augustus 2015]