Zjef Vanuytsel: De Zotte Morgen (1970)

Het moet in het voorjaar van 1976 geweest zijn. Ik was 20 en zat in mijn eerste licentie (heet nu: master) aan de Antwerpse universiteit. Mijn grootvader langs vaderszijde was bedlegerig en moest verzorgd worden, elke dag door een andere dochter of schoondochter. Op één van de weekdagen moest ik dus telkens ’s morgens in de vroegte met mijn Citroën Dyane mijn moeder naar het naburige dorpje Hoevenen, waar mijn grootvader woonde, voeren en haar daar ’s avonds weer ophalen. Als ik dan op die ochtenden terug thuis kwam, was het nog maar rond zeven uur, en terwijl in het oosten, boven de brug naar het Sportpaleis, de zon opkwam, draaide ik dan dikwijls het titelnummer van De Zotte Morgen van Zjef Vanuytsel. Het maakte mij perfect gelukkig, of met de woorden van professor Libert Vanderkerken gezegd: het bezorgde mij telkens weer een esthetische ervaring. Hoor ik het nummer nu opnieuw, dan keert onmiddellijk de sfeer van die ochtenden terug: die ogenblikken van betovering op het moment dat de dag ontstaat, enkele uren vóór de colleges in Wilrijk begonnen.

Om maar te zeggen: dat nummer De Zotte Morgen [A1], met zijn zalvende gitaarklanken en zijn lichtjes maatschappijkritische tekst waarin de stad tegen het platteland wordt uitgespeeld (ik wàs in de stad en kwàm telkens van het platteland), kan voor mij niet meer stuk. Net zo min als de rest van het album trouwens. Het ingetogen openingsnummer loopt vlekkeloos over in Houten Kop [A2], dat nochtans helemaal anders van sfeer is: vinnig uptempo, een stuk zotter eigenlijk dan de vorige track en badend in de studentikoze context van zuipen en uitgaan. Een context die Zjef Vanuytsel (°1945, van opleiding architect) overigens veel beter zal gekend hebben dan wij, want wij gingen bijna nooit uit en zopen ons al zeker nooit een stuk in onze kraag.

Het album De Zotte Morgen bevat dertien nummers, geschreven door Zjef Vanuytsel en Frans Ieven. De producer was Roland Verlooven. Bij die dertien nummers zit er geen één dat niet goed is. De derde track, De Stad [A3], heeft weer een totaal andere klankkleur dan de eerste twee nummers, ditmaal dankzij dat geluid van een overvliegende straaljager dat men indertijd phasing noemde. Onvergetelijk is het akoestisch gebrachte maar zeer venijnige High Society [A4], waarin Vanuytsel de hypocrisie van de hogere standen op de korrel neemt. Dag meisjes [A5] is dan weer ondeugend-romantisch en Ambians [A6] is een korte blues die helemaal in de studentenkroegsfeer zit.

Kant B begint heel mooi met het zalvende De Nacht [B1] en Ik Weet Wel Mijn Lief [B2] is een ontroerend averechts liefdesliedje. In Het Dorp [B3] wordt de sociale controle die dorpelingen op elkaar uitoefenen, geviseerd en dan volgen een drietal nummers die weliswaar een zeker KSA-gehalte (voor de Nederlanders: scouts-gehalte) hebben, maar die ons jongeren begin jaren zeventig toch aanspraken: het voorzichtig sociaal-geëngageerde toontje dat echter nooit te cynisch wordt, zorgde daarvoor. Die drie nummers zijn Wie Zijn Ze [B4], Sociaal Zijn [B5] en Je Kunt Niet Zonder De Anderen [B6]. Echt zo van die nummers om op avonden bij de jeugdbeweging of tijdens de godsdienstlessen te beluisteren en te bespreken, we zeggen het zonder enige ironie. En het album wordt dan afgesloten door het meeslepende Hop Marlene [B7], een onverbiddelijke instant classic die handelt over een stripteaseuse die trouwt met de koning.

In Media / 33-45 [nummer 5, mei 1971, p. 5] schreef ene Herman Boon: ‘Deze plaat heeft duidelijk enorm veel te danken aan de toffe, smaakvolle en commerciële arrangementen van Frans Ieven, aan de opnametechniek van Paul Leponce en de vakkennis van producer Roland Verlooven. Jammer dat ook Ambians, een namaakblues, er op behouden is. Zjef speelt wel handig gitaar, hij heeft plastische teksten, maar veel in deze liederen (inhoud en vorm) is vlak en onbenullig, en een beetje te veel praten over dronken zijn’. En hij besloot zijn recensie venijnig met: ‘Ik vraag me ook af of Philips nog een tweede plaat en kapitaal zal wagen aan Zjef Vanuytsel’. Dikke flauwekul en volledig mee oneens: De Zotte Morgen was en is een absolute klassieker in zijn genre (kleinkunst, luisterlied).

Quotering: ***** (28 juni 2015)

Klassiekers: eigenlijk het hele album, maar vooral De Zotte Morgen, Houten Kop, High Society en Hop Marlene.

Zjef Vanuytsel: Er Is Geen Weg Terug (1973)

Pas drie jaar later is er een tweede album, dat indertijd compleet aan ons is voorbijgegaan. Enigszins begrijpelijk, blijkt nu. Er Is Geen Weg Terug bevat twaalf nummers, ook weer allemaal geschreven door Zjef Vanuytsel en Frans Ieven (die ook producete) maar enkel Zal Je Dan Nog Voor Me Zorgen [A3] kan een beetje tippen aan het niveau van De Zotte Morgen. Bij de andere tracks: wég inspiratie, wég sfeer, wég creativiteit. Van dit album mag men nu eens met recht zeggen dat het qua vorm en inhoud vlak en onbenullig is. Men vraagt zich af: hoe is het mogelijk, na dat meesterlijke debuutalbum? Hilde Dekeyser was in Media / disko [nr. 16, februari 1974, p. 27] héél beleefd toen ze noteerde: ‘Vanuytsel is is in de afgelopen drie jaar duidelijk bezadigder, rustiger geworden, het zotte is een beetje verdwenen. Zijn tweede elpee getuigt van een grotere rijpheid, bevat niet de kommerciële uitschieters van Zotte Morgen en is ook een stuk introverter’. Te vriendelijke woorden voor een album dat bijna over de hele lijn teleurstelt.

Quotering: ** (28 juni 2015)

Klassiekers: Zal Je Dan Nog Voor Me Zorgen.

Zjef Vanuytsel: De Zanger (1976)

Nog eens drie jaar later verschijnt album nummer drie, met daarop tien nummers, geschreven door Zjef zelf en enkele anderen (onder meer Tars Lootens, Jean Blaute en Koen De Bruyne). Producer was Jan Blaute. Ook deze lp is in 1976 en later totaal aan ons voorbijgegaan, alweer zeer terecht. Het is een verschrikkelijke zemelplaat, er staat geen enkel goed nummer op. ‘Zjef Vanuytsels tweede elpee werd door bepaalde kritici nogal afgebroken. Mij beviel ze echter wel en net als Vanuytsels eerste schijf belandt ze nog vaak weer op mijn pick-up.’ Aldus Hilde Dekeyser in Media/disko [nr. 27, juni 1976, pp. 21-22]. Smaken verschillen, zeker? Dekeyser schrijft verder: ‘Ook deze derde elpee, De Zanger, zal nog wel af en toe uit de hoes worden gehaald, maar dat zal dan toch maar zijn om een heel beperkt aantal nummers te beluisteren. (…) Bij beluistering van deze elpee krijg ik (…) de indruk dat Vanuytsel moe is en leeg gezongen. (…) Soms heb ik het pijnlijke gevoel dat Vanuytsels inspiratie helemaal zoek was en er dus zomaar enkele clichés uit de mouw werden geschud’. Heel scherp vastgesteld, Hilde, alleen gold dat ook allemaal reeds voor het tweede album. Toegegeven: deze plaat is nóg slechter.

Quotering: * (2 juli 2015)

Klassiekers: geen.

Zjef Vanuytsel: De Stilte Van Het Land (1978)

In 1978 volgt dan album nummer vier, ook weer met tien nummers, geschreven door Zjef en enkele anderen. Spijtig voor Zjef dat we het moeten zeggen, maar met zijn eerste album heeft hij de lat zo hoog gelegd, dat zijn latere platen stuk voor stuk niet anders dan complete teleurstellingen kunnen genoemd worden. Ook hier weer. Alleen het voorlaatste nummer, De Massa [B4] springt er een heel klein beetje uit, de rest is een bijzonder mager beestje: inspiratieloos en totaal onbelangrijk.

Quotering: ** (2 juli 2015)

Klassiekers: De Massa.

Zjef Vanuytsel: Tederheid (1983)

Pas vijf jaar later, in 1983, verschijnt Vanuytsels vijfde album, geproducet door Herwig Duchateau. Zjef heeft een nieuwe begeleidingsgroep en zijn muziek klinkt nu een stukje frisser, meer poppy, bij vlagen meer jazzy ook. In een interview met André De Bruyn in Audio-Visueel [1983, nr. 5, pp. 23-29] zegt hij: ‘Mijn vroegere platen zijn teveel buiten mij om gemaakt. De Zanger is geproduceerd door Jean Blaute, lang voor hij zo bekend werd. Gewoonlijk geef ik een bandje waarop ik mijn nummers met gitaar heb ingespeeld, plus mijn ideeën voor een arrangement. En dan gebeurden er vreemde dingen. (…) Na De Zanger heb ik besloten dat, wanneer ik nog eens een plaat maak, ik zelf de hele klankkleur ga bepalen voor ik in de studio stap. Ik heb mij aan dat voornemen gehouden. Ik had een pianist van een vorige groep. We hadden samen enkele dingen gedaan en het klikte erg goed. Op zeker moment zei hij dat hij het niet zag zitten om mijn plaat te maken met de toenmalige muzikanten, en hij stelde mij andere voor, mensen waarmee ik erg hoog oploop. (…) Ik moet zeggen dat het de eerste keer is dat ik een plaat zo goed in handen heb. Ik heb die graad van muzikale echtheid gerealiseerd die ik altijd in mijn werk heb willen steken. Let wel, daarmee wil ik geen afbreuk doen aan de muzikanten die vroeger met mij gewerkt hebben. Het zijn uitstekende muzikanten, maar de vraag is alleen of ze mij wel goed begrepen hebben’.

Tederheid bevat tien nieuwe nummers. Eén cover en negen liedjes geschreven door Vanuytsel en toetsenman Dirk Joris. Op de A-kant staan twee zemelnummertjes, Tederheid [A1] en Mijn Twee Kindertjes [A3], maar Samen [A2] klinkt plots héél fris van de lever. Het uptempo De Vlindertjes Van De Nacht [A4] en het bluesy Schatje [A5] zijn allebei meer dan degelijk.

Op de B-kant treffen we helaas weer twee van die melige tracks aan: Mijn Beste Vriendin [B2] en Ver Van Huis [B5]. De Zakenman [B1] is op zichzelf redelijk oké maar klinkt een beetje te veel als een doorslagje van Jimmy van Boudewijn de Groot en Schuldig [B4] is een brave cover van Randy Newmans Guilty. Winter [B3] ten slotte is weer meer dan degelijk.

Tederheid is manifest een beter album dan de voorgaande drie, maar een muzikaal hoogtepunt in het oevre van Zjef Vanuytsel is het zeer zeker niet. Dat was, is en blijft het onovertroffen debuut De Zotte Morgen. Teken aan de wand: omdat de aanvragen om op te treden op een laag pitje staan, beslist Zjef om zich te concentreren op zijn job als architect. Jarenlang zal het stil blijven rond hem.

Quotering: *** (5 juli 2015)

Klassiekers: Samen.

Zjef Vanuytsel: Ouwe makkers (2007)

Dankzij zijn eerste album, dat jaren zeventig-pareltjes bevatte als De zotte morgen, Houten kop, High society en Hop Marlene, kan Zjef Vanuytsel rekenen op ons eeuwigdurend respect en onze eindeloze bewondering. Decennia later, in 2007, maakt Zjef echter plots een come-back, en olala, wat vreesden wij daarvoor. En ja hoor, we hebben helaas gelijk gekregen. Het begint al met twee flauwe zemelnummers, Als je zomaar weg zou gaan [1] en Ouwe makkers [2] (een duet met Jan De Wilde), gevolgd door het zeer matige uptemponummer Mijn tweede ik [3]. Dan nog maar eens liefst drie van die akoestische zemelliedjes (Stil in de Kempen [4], Het evenwicht [5], Lief en leed [6]), zodat de cd al halfweg is alvorens we een nummer krijgen dat een heel klein beetje kan doen denken aan de triomftijd van De zotte morgen: het wat jazzrock-achtige, fris klinkende Gevoelige jongen [7], dat iedereen die aan het indommelen was, weer bij de les brengt.

Het mediumtempo scheldnummertje richting ex Als je denkt dat ik je mis [8] kan er ook mee door en het vlotritmische protestliedje Schone schijn [10] kaapt op dit album een verdienstelijke tweede prijs weg. In de sterren [9] en het korte afsluitertje Spoken in je hoofd [11] zijn echter weer bijzonder flauwtjes.

Alles bij elkaar genomen dus duidelijk niet veel om enthousiast over te doen! Waarom Bart Steenhaut het in De Morgen van 28 november 2007 had over het ijzersterke songmateriaal van deze cd, ontgaat ons dan ook volkomen.

Quotering: ** (7 augustus 2008)

Klassiekers: Gevoelige jongen, Schone schijn.

Zjef Vanuytsel: Integraal (2014)

In 2014 verschijnen de zes albums van Zjef Vanuytsel nog eens in een verzamelbox. Daar zit ook nog een zevende bonus-cd bij, getiteld Live op de BRT, met zeventien live-versies van oude nummers uit de BRT-archieven. De kwaliteit van de opnamen laat soms te wensen over, Zjef zingt niet altijd even zuiver en interessante nieuwe versies zijn hier niet te vinden, zeker niet als het om nummers uit het debuutalbum gaat (twee maal De Zotte Morgen, High Society, Houten Kop en Ik Weet Wel Mijn Lief). Redelijk overbodig, deze bonus-cd. In het begeleidende boekje wordt aangekondigd dat Zjef aan nieuwe nummers werkt en dat daar nog wel eens een nieuwe cd van zou kunnen komen.

Quotering: ** (28 juni 2015)