HET DINER (Herman Koch) 2009

Er werd gebruik gemaakt van de licentie-editie in de reeks Boektoppers: Herman Koch, Het diner, Van In, Wommelgem, 2014, 294 blz. Bij deze analyse gaan we ervan uit dat de lezer het boek reeds gelezen heeft en het concrete verhaal dus van a tot z kent.

1a Uitwendige structuur

De tekst bestaat uit 46 hoofdstukken die ingedeeld zijn volgens de fasen van een etentje in een restaurant: Aperitief (hoofdstukken 1-7), Voorgerecht (8-15), Hoofdgerecht (16-35), Nagerecht (36-39), Digestief (40-45) en Fooi (46). Deze opbouw is tegelijk ook grotendeels functioneel op het narratieve vlak. Zo wordt het onderdeel Hoofdgerecht aangekondigd door het zinnetje ‘we moeten het over onze kinderen hebben’ [p. 92] en dit is inderdaad de hoofdzaak waar heel het verhaal rond draait. Ook het laatste onderdeel (Fooi) speelt in het verhaal een speciale rol (zie verder bij ‘Motto’). Verder verloopt het verhaal chronologisch, maar wel met een aantal uitgebreide flashbacks die onmisbare, aanvullende informatie leveren.

Herman Koch heeft zijn verhaal bewust opgebouwd met een crescendo-structuur die de lezer meer en meer in zijn greep houdt. Aanvankelijk lijkt er nog weinig aan de hand en krijgt men slechts af en toe alarmbelletjes te horen: wat zou het heerlijk zijn als Michel alleen maar wat puberproblemen had [p. 15], hoe zou de avond eruit gezien hebben als Paul niet naar Michels kamer was gegaan [p. 17], Paul ziet blijkbaar iets ergs op de gsm van Michel [p. 20] maar pas op pagina 116 vernemen we dat het om geweldfilmpjes gaat, het gebeurt Paul de laatste tijd vaker dat hij met zijn gedachten totaal ergens anders is [p. 26-27]. Op pagina 92 zegt Serge dat ze het over hun kinderen moeten hebben en op de volgende bladzijde begint het onderdeel ‘Hoofdgerecht’. Op pagina 113 zegt Paul: ‘Het hoofdgerecht is er’.

Vanaf dan is er niet langer sprake van alarmbelletjes maar van een hele reeks ontploffende bommen die de lezer doen opschrikken. Michel en Rick hebben een zwerfster vermoord [pp. 116-117], Paul luistert Michels voicemail af en hoort zijn vrouw zeggen dat papa van niets weet en dat zij dat zo wil houden [p. 123], Paul ontdekt dat Michel en Rick speciaal nog eens zijn teruggekomen om te kijken wat er met de zwerfster is gebeurd [pp. 150-153], op YouTube ziet Paul dat ze dat terugkomen ook nog eens gefilmd hebben om Jackass te zeggen [p. 158-159], Michel bekent aan Paul dat Beau die filmpjes op YouTube heeft gezet [p. 166] en dat hij hen daarmee chanteert [p. 169], Paul is moeten stoppen met lesgeven [p. 174], Paul heeft zijn broer met een pan KO geslagen toen Serge en Babette Michel kwamen ophalen omdat het met Paul mis ging toen Claire in het ziekenhuis lag [p. 218], Serge kondigt aan dat hij zich wil terugtrekken als lijsttrekker [p. 237], dat hij ‘de zaak’ naar buiten wil brengen [p. 240] en dat hij de volgende dag al een persconferentie zal geven [p. 242], Paul slaat de directeur van Michels school in elkaar [p. 264], Paul ontdekt dat Claire weet dat Beau Michel en Rick chanteert [p. 271], Claire zegt dat Paul zijn broer iets moet aandoen zodat hij de persconferentie niet kan geven [pp. 276-277], Claire zelf blijkt Serge verminkt te hebben met de afgebroken steel van een glas wijn [pp. 283/288], Michel blijkt Beau uitgeschakeld te hebben [p. 289].

1b Inwendige structuur

Titel

Het diner is een voor de hand liggende titel want het verhaal speelt zich af vlak voor, tijdens en vlak na een diner in een restaurant. Een thematische meerwaarde lijkt deze erg neutraal klinkende titel echter niet direct te hebben. De lezer verwacht wel dat er speciale dingen zullen gebeuren tijdens dit diner, want waarom er anders een boek van bijna driehonderd bladzijden over schrijven?

Motto

Als motto werd een kort gesprekje gekozen uit Reservoir dogs van Quentin Tarantino, waarbij het belangrijkste is dat één van de personages zegt dat hij niet gelooft in fooien geven. Ongetwijfeld moeten we dit ironisch opvatten, want in het laatste hoofdstuk van de roman (Fooi) geeft hoofdpersoon Paul Lohman de gerant van het restaurant een enorme fooi van 450 euro, met de bedoeling hem om te kopen: de gerant mag nooit vertellen dat hij die avond Paul met zijn zoon heeft zien staan praten, anders zou kunnen uitkomen dat zoon Michel samen met zijn neef de geadopteerde Beau heeft vermoord. Het geld is bedoeld als zwijggeld en Paul Lohman gelooft dus duidelijk wél in ‘fooien geven’. Dat het motto afkomstig is uit Reservoir dogs is vast ook niet toevallig: het is een extreem gewelddadige film, wat spoort met de erfelijke, tot agressiviteit en geweld leidende ziekte van Paul en zijn zoon Michel.

Vertelinstantie

We hebben te maken met een terugblikkende ik-verteller (ex-leraar geschiedenis Paul Lohman), die dus naar believen kan vooruit- en terugwijzen. Paul vertelt dit verhaal blijkbaar enkele maanden na het diner, terwijl het onderzoek naar ‘de zaak’ (de dood van de zwerfster, de verdwijning van Beau) nog loopt [zie p. 134 boven]. Dat is ook de reden waarom hij bepaalde details (de naam van het restaurant, de naam van zijn vroegere school, de naam van het hospitaal waar Claire geopereerd werd, de naam van zijn ziekte, de naam van Claires ziekte…) niet wil vertellen.

Anticipaties en retroversies

Het diner bevat wel degelijk een heleboel anticipaties, die bij een eerste lectuur de nieuwsgierigheid van de lezer prikkelen en bij een tweede lectuur een gevoel van herkenning genereren. Op pagina 51 wordt trouwens een aardige omschrijving van anticipaties gegeven: als in een toneelstuk in het eerste bedrijf een pistool wordt getoond, kun je er donder op zeggen dat er in het laatste bedrijf mee zal geschoten worden. Enkele voorbeelden.

- Op pagina 52 wil Paul niet dat Serge denkt dat hij (Paul) een verbondje met Babette (Serges vrouw) probeert te sluiten. Op pagina 276 blijkt dat Paul en Claire inderdààd een verbondje met Babette hebben gesloten: ‘Maar om één dakloze geeft zij net zo weinig als jij en ik’. Babette wil net zo min als Paul en Claire dat Serge zijn kandidatuur voor het premierschap opzegt en ‘de zaak’ naar buiten brengt.

- Op pagina 84 vraagt Serge aan Claire wat zij heeft ‘tegen aangepaste negers’. Later zal blijken dat ‘aangepaste neger’ Beau de oorzaak is van alle ellende: hij chanteert Michel en Rick door hun filmpjes op het internet te zetten. Op pagina 121 blijkt dat ook Paul niets moet hebben van de geadopteerde zoon van zijn broer.

- Op pagina 135 reageert Claire op de uitzending Opsporing verzocht door enkel maar te vragen aan Paul of hij nog wijn wil. Later zal blijken dat vooral moeder Claire heel ver wil gaan in het beschermen van haar zoon, die schuldig is aan moord, dubbele moord zelfs: de zwerfster én Beau. Michel vermoordt Beau trouwens op aansporen van Claire!

- Op pagina 138 vraagt Paul zich af wat er zou gebeuren als hij helemaal niet reageert op het feit dat Michel en Rick een zwerfster hebben vermoord. Later zal blijken dat hij inderdaad meewerkt aan het in de doofpot stoppen van de hele zaak.

Van anticipaties wordt ook gebruik gemaakt om de lezer langzaam maar zeker duidelijk te maken dat Paul Lohman een ‘agressieve zot’ is (weliswaar ten gevolge van een erfelijke ziekte). Dat gebeurt onder meer op de volgende momenten.

- Over Nederlanders die een huisje hebben in Frankrijk: ‘Je zou zo’n Nederlands watje van huis kunnen weglokken met het voorwendsel dat je ergens een nóg goedkoper wijnboertje wist te zitten, om hem daarna ergens in een maïsveld af te tuigen – geen slap pak rammel, nee, iets stevigers, met honkbalknuppels en dorsvlegels’ [p. 75].

- Paul wordt ‘razend’ bij de gedachte dat Serge de achtergebleven warmte van Claire door de stof van zijn broek voelt, als deze op haar stoel gaat zitten [p. 91].

- Paul heeft altijd begrip gehad voor pop- en filmsterren die paparazzi aanvallen. Hij zou samen met Serge de man met de baard die om een foto verzoekt, op zijn ‘smoel’ willen ‘timmeren’ [pp. 103-104].

- Als de kleine Michel een ruit heeft ingetrapt bij een fietsenhandelaar en Paul de schade wil vergoeden, bedreigt hij de man met een zware fietspomp [p. 142].

- Als Michel Paul vraagt om zich normaal te gedragen: ‘Ik wist waar mijn zoon op doelde’ [p. 163].

- Claire wilde ‘de zaak’ eerst verbergen voor Paul: ‘Ik was bang dat je weer opnieuw… nou ja, je weet wel’ [p. 172].

- Paul wil de rector van zijn school slaan: ‘Tanden zouden afbreken, bloed zou uit de neus spuiten…’ [p. 185]. Maar hij doet het net niet.

Vanaf pagina 218 (Paul slaat Serge met een pan neer) wordt deze agressie heel reëel. Paul vindt dat obers lastige klanten mogen slaan [p. 222], hij waarschuwt de eigenaar van het restaurant dat het wel eens uit de hand zou kunnen lopen [p. 231] en op pagina 264 vernemen we dan ten slotte dat Paul de directeur van zijn zoon in elkaar heeft geslagen.

Motieven

Bij dit onderdeel van de analyse gaan we op zoek naar dingen die regelmatig in de tekst terugkeren. Het meest opvallende in dit verband is dat er zeer vaak door Paul gesproken wordt over het gelukkige gezin (MOTIEF A). Het woord ‘geluk’ komt in het boek 17 maal voor [pp. 11 (2x) / 16 / 17 (3x) / 20/ 21 / 138 / 155 / 170 / 200 / 205 / 250 / 251 (2x) / 291], het woord ‘gelukkig’ ontmoeten we 20 maal [pp. 11 / 19 / 20 / 110 / 136 / 138 / 154 / 155 (2x) / 158 (2x) / 168 / 170 / 200 (2x) / 272 / 276 / 291 (2x) / 292]. Ernaast kijken is onmogelijk. ‘Wanneer ik een definitie zou moeten geven van geluk, dan is het deze: het geluk heeft aan zichzelf genoeg, het heeft geen getuigen nodig’, luidt het de eerste keer dat dit motief voorkomt met een citaat uit Tolstoj [p. 11]. Vanaf het begin tot en met het einde is het duidelijk dat Paul zeer veel belang hecht aan een gelukkige gezinssituatie. In het laatste hoofdstuk lezen we: ‘Een poosje zeiden we niets. We keken elkaar alleen maar af en toe aan. Als man en vrouw. Als twee delen van een gelukkig gezin, dacht ik. Natuurlijk waren er dingen gebeurd, maar ik moest er de laatste tijd steeds vaker aan denken als aan een schipbreuk. Een gelukkig gezin overleeft een schipbreuk’ [p. 291].

Daarnaast valt ook op hoe vaak Paul kankert op allerlei uitwassen van de maatschappij. We kunnen dit het sociale kritiek-motief noemen (MOTIEF B). Paul heeft het onder meer over: de mensheid aan het begin van de 21ste eeuw die achterlijk is [p. 9], mensen die hele films navertellen [p. 56], Nederlanders die alles wat Frans is ‘enig’ vinden [p. 69] en die niet begrijpen dat de Fransen niets van hen moeten hebben [p. 76], de vooroordelen tegenover negers [p. 86], ouders die hun kinderen ‘vrij’ opvoeden [p. 111], sensatiefilmpjes op YouTube die erg populair zijn [p. 156], de vraag hoeveel klootzakken er in een gezelschap van honderd mensen zitten (n.a.v. oorlogsslachtoffers) [pp. 179-180], de vaststelling dat Anne Frank de enige Nederlandse niet-schilder is die internationaal is doorgebroken [p. 182], de schaamte over de Nederlandse premiers [p. 238], onderwijzers die wraak nemen op je kinderen [p. 259] en geadopteerde kinderen die niet echt aanvaard worden [p. 289].

Een onderdeeltje van dit motief is de kritiek die Paul voortdurend spuit op allerlei ergerlijkheden die typisch zijn voor dure restaurants (MOTIEF C). Het gaat dan over: het gezeur rond onbespoten producten en vlees van dieren die ‘leuk’ geleefd hebben [p. 23], het aanbieden van een aperitief ‘van het huis’ dat wel moet betaald worden [p. 31], de wijn die veel te duur is [p. 45], het feit dat er zo weinig op je bord ligt [p. 49], het voortdurend bijschenken van wijn om je een nieuwe fles te doen vragen [pp. 53-54], het altijd ‘ja’ antwoorden van de klant als gevraagd wordt of het gesmaakt heeft [p. 223], het feit dat je snel moet ophoepelen als alles opgegeten is [p. 244], de veel te dure prijzen voor het eten [p. 280] en de veel te hoge fooien die verwacht worden [p. 287]. Het gedrag van de gerant (met zijn wijzend vingertje boven het eten en zijn uitleg bij elke schotel) moet hier natuurlijk ook vermeld worden. Zijdelings dient nochtans opgemerkt dat Paul zelf toch ook niet helemaal vrij is van een zeker snobisme: als zijn broer als dessert steeds kiest voor ‘doorsneetoetjes’ als ijs met slagroom of pannenkoeken met stroop, vindt hij dat een ‘gebrek aan fantasie’ [p. 222].

Knipoogjes van de auteur

Zijn ons in deze roman niet echt opgevallen.

2 Thematiek

Concrete thematiek

Een tiener vertoont een (van zijn vader overgeërfde) ziekelijke neiging tot agressie, wat leidt tot een moord op een zwerfster. De vader en de moeder doen er alles aan om te voorkomen dat de tiener (en zijn medeplichtige neef) veroordeeld worden.

Abstracte thematiek

Deze is vrij gemakkelijk af te leiden uit de concrete thematiek in combinatie met de motieven A en B. Voor Paul en Claire is het hebben van een ‘gelukkig gezinnetje’ blijkbaar primordiaal en als dat geluk bedreigd wordt door de buitenwereld (die – in elk geval door verteller Paul – als erg negatief wordt ervaren), zijn zij bereid om héél ver te gaan in het verdedigen van dat geluk: de strapatsen van de zoon worden met de mantel der liefde bedekt, de broer die alles naar buiten wil brengen, wordt lelijk verminkt en wordt gefnuikt in zijn politieke carrière en de chanterende (geadopteerde) neef wordt koudweg vermoord. Men zou in deze context de term cocooning (wij in onze schulp tegen de rest van de wereld) kunnen laten vallen, maar het is dan wel een soort cocooning met ernstige amorele trekjes. Het abstracte thema wordt op het einde van het boek enkele malen letterlijk vermeld. Op pagina 289 zegt Claire over Serge: ‘Ik denk dat hij het begrepen heeft dat sommige dingen gewoon binnen een familie moeten blijven’. En op pagina 291 staat: ‘Claire en ik. Claire en Michel en ik. We deelden iets samen. Iets wat er daarvoor niet was geweest’. Dat sommige lezers door dit amorele aspect geshockeerd worden, is niet ondenkbaar. Motief C heeft blijkbaar de bedoeling om het geheel wat verteerbaarder te maken, via een dosis humor rond (voor velen herkenbare) culinaire ergernissen. De hoofdvraag die deze roman stelt blijft echter: kun je als ouder zover gaan om een misdaad van je kind toe te dekken en medeplichtig te worden? In een interview met Stefanie de Jonge [Humo, nr. 3818, 5 november 2013, pp. 38-43] zei Herman Koch in dit verband: ‘In Marseille was ik genomineerd voor een lokale scholierenprijs en toen ik die ging afhalen, kwam ik terecht op een groot, wat marginaal lyceum. Al die jongens en meisjes daar kwamen me vertellen dat ze “Het diner” zo geweldig vonden omdat ze allemaal wel een oom of broer in de gevangenis hadden. In mijn boek lazen ze eindelijk ‘ns een keer over ouders die er alles voor over hadden om te verhinderen dat hun kind de cel inging. Daar bekeken ze “Het diner” dus als een pleidooi voor de verdediging van je kind tegen onrecht van buitenaf, een beetje zoals in de Italiaanse maffia de bloedband voorgaat op justitiële rechtvaardigheid. Ze houden alles binnenskamers en leren hun kinderen zelf wel een lesje indien nodig. We kunnen wel doen alsof dat niet zo is, maar in het grootste deel van de wereld wordt er zo aan recht gedaan’. Misschien, maar ‘onrecht van buitenaf’? Michel en Rick hebben toch wel degelijk een vrouw vermoord (ook al is Michel dan erfelijk belast)?

3 Personages

Het hoofdpersonage van de roman is manifest de ik-verteller, Paul Lohman. Zijn inzichten en zijn gedrag leren we ruimschoots kennen (genuanceerd, rond personage), al dienen we er ons wel van bewust te zijn dat we alles bekijken door zijn gekleurde bril. Dynamisch kan men dit personage niet echt noemen: van begin tot einde staat bij hem het gezinsgeluk voorop en op het einde lijkt hij nóg dichter naar zijn vrouw en zoon te zijn toegegroeid. Dat heeft vooral te maken met zijn erfelijke, tot extreme agressiviteit leidende aandoening die nergens bij naam genoemd wordt (vergelijk p. 189: ‘De psycholoog had een naam genoemd. Een Duits klinkende naam’). Paul beseft dat hij bestaat, omdat toen hij geboren werd de aandoening nog niet kon vastgesteld worden via een vruchtwaterpunctie. Tegenwoordig kan dat wel. Pas in het laatste hoofdstuk ontdekt Paul dat bij Claire zulk een vruchtwaterpunctie werd uitgevoerd, toen zij zwanger was van Michel. Claire heeft toen zonder medeweten van Paul een document ingevuld met de beslissing om Michel toch geboren te laten worden [pp. 292-293]. ‘Geheimen stonden het geluk niet in de weg’, lazen we dan al op de vorige pagina [p. 291]. Paul besluit om dit geheimpje van Claire te negeren en haar keuze als hun gezamenlijke keuze te beschouwen: ‘”Keuze ouders,” zei ik hardop toen ik het laatje dichtschoof’. Als we in de volgende regel dan lezen dat iedereen na de geboorte zei ‘dat Michel voor honderd procent op mij leek’, hebben we toch nog een voorbeeldje van een knipoogje van de auteur richting lezer. Want die denkt op dat moment: honderd procent, inclusief dus die erfelijke aandoening.

De overige personages zijn ongenuanceerde, statische nevenpersonages die we niet echt diepgaand leren kennen (men zou zelfs in zekere zin kunnen spreken van oppervlakkige, bordkartonnen figuren). Claire, Pauls vrouw, valt vooral op doordat ze een aantal jaren vóór ‘de zaak’ erg ziek is geweest, maar Paul vertelt niet wat er precies met haar aan de hand was [p. 201]. Verder leren we haar kennen als moederkloek die haar zoon vergaand in bescherming neemt: zij geeft af op de zwerfster [p. 236], is bezorgd over de toekomst van Michel [p. 240], spoort Paul aan om zijn broer iets aan te doen [pp. 269/274], geeft haar zoon een vrijgeleide om Beau uit te schakelen [p. 273] en valt ten slotte zelf Serge aan [pp. 283/288]. Opvallend is dat zij op pagina 275 bekent dat zij nog steeds verliefd is op de vroegere Paul, de Paul van vóór de medicatie, ‘de Paul die zijn eigen bureauladen intrapt, en die andere keer toen die scooter vlak voor je de weg op schoot’ [p. 275]. Met Paul is er duidelijk iets mis, hij is erfelijk belast, maar bij deze Claire is de term freak toch ook niet helemaal ontoepasselijk.

Met zulk een vader en zulk een moeder is het niet verwonderlijk dat Michel een appel is die niet ver van de boom is gevallen. Michel was overigens de leider bij de geweldplegingen, Rick was ‘het volgzame watje’ [p. 160]. Verzachtende omstandigheid blijft natuurlijk dat Michel, net als zijn vader, erfelijk belast is [pp. 190 / 193 / 293]. Babette heult mee met Paul en Claire [p. 276], maar komt veel minder uit de verf dan deze laatste. Serge is in feite het enige ‘politiek correcte’ personage in deze roman (hij is dan ook een politicus). Of veel lezers zich daarom met hem zullen identificeren, blijft echter maar de vraag. Als er trouwens in dit verhaal sprake mag zijn van een catharsis (‘een gelukkig gezin overleeft een schipbreuk. Ik wil niet zeggen dat het gezin daarna nog gelukkiger kan worden, maar in elk geval niet ongelukkiger’, p. 291), dan is het in elk geval een catharsis met een nogal bedenkelijk reukje aan.

4 Tijd en ruimte

De verteltijd is 294 pagina’s en de vertelde tijd is één avond, wat zou doen vermoeden dat het vertelritme heel langzaam is, maar dat wordt grotendeels opgevangen door de (vaak lange) flashbacks die doorheen het verhaal geweven zijn: Paul op de kamer van Michel (hoofdstuk 3), het verhaal van de aanslag op de zwerfster (hoofdstuk 21), Paul die met Michel naar de fietsenwinkel gaat om de kapotte ruit te vergoeden (pp. 140-145), Paul die stopte met lesgeven en Claire die ziek werd (hoofdstukken 29-35) en het incident met de schooldirecteur (hoofdstuk 40).

Alles speelt zich af op een niet nader genoemde plek in Nederland. Van symbolische ruimten wordt nergens opvallend gebruikgemaakt.

5 Stijl

Zinnen die speciaal opvallen door hun esthetiserend woordgebruik, zijn in deze roman met een vergrootglas te zoeken. Wel heel af en toe een raak geformuleerde beschouwing (pagina 201: ‘Wanneer mensen de kans krijgen om dicht bij de dood te komen zonder zelf beschadigd te raken zullen ze die kans nooit laten liggen’) of een eenvoudige maar toch verhelderende vergelijking. Pagina 56: ‘Het is of het buiten alweer donker wordt terwijl je pas net bent opgestaan’, al is die ‘pas net’ wel een tautologie. Of nog, pagina 63: ‘Zoals je een slecht boek voorbij de helft niet meer weglegt maar met tegenzin uitleest’.

Zoals hierboven reeds vermeld, zorgen de kritische passages rond snobrestaurants voor een verluchtende, komische noot. Humoristisch zijn ook de passages over urineren en over grote penissen op de bladzijden 82-82. Komisch werkt eveneens de laatste zin van hoofdstuk 40 op bladzijde 266. Paul is de directeur in elkaar aan het timmeren en ziet zijn zoon op de speelplaats staan. Hij zwaait en lacht naar hem en wil daarmee duidelijk maken ‘dat ik een meningsverschil met de rector had gehad (…) maar dat alles inmiddels dichter bij een oplossing was gekomen’. Het diner een humoristisch boek noemen zou natuurlijk een brug te ver zijn.

De grootste stilistische troef van deze roman is de manier waarop Koch de lezer in spanning houdt door tijdelijk informatie achter te houden en door kruisverwijzingen in het verhaal aan te brengen. Enkele voorbeelden hiervan.

- Op pagina 79 worden Michel, Rick en Beau ‘gearresteerd’ door Franse boeren. Pas op pagina 290 (!) komen we te weten dat Beau toen een kip had gestolen.

- Op pagina 248 wil Claire (zogenaamd) naar Michel bellen en vraagt zij aan Babette hoe laat het is. Op pagina 251 vraagt Claire nogmaals aan Babette hoe laat het is. Op pagina 252 heeft Paul de indruk dat Claire niet echt aan het telefoneren is en wordt nog eens vermeld dat Claire twee maal vroeg hoe laat het was. Pas op bladzijde 272 wordt duidelijk dat Babette op die manier (zonder het te beseffen) tot ‘onafhankelijke getuige’ wordt die kan bevestigen dat Claire die avond belde met Michel thuis (zodat Michel Beau niet kan vermoord hebben).

- Op pagina 278 luistert Paul de gsm van Babette af en hoort hij Beau op de voicemail. Pas op pagina 289 vernemen we wat Beau zei (‘mama, wat er ook gebeurt… ik wil zeggen dat ik van je hou…’).

- Van het laatste zinnetje (Michel die Paul ‘lieve papa’ noemt) loopt er een lijn terug naar de bladzijden 145 (Michel die Paul ‘lieve papa’ noemt na het bezoek aan de fietsenmaker) en 147 (Paul die tegen Michel zegt dat het beter is om alles te laten rusten en dan denkt dat Michel te oud is om ‘lieve papa’ te zeggen).

6 Evaluatie

Het diner werd vertaald in meer dan dertig talen, onder meer in het Chinees en het Arabisch. Het stond in de bestsellerlijst van de New York Times, na een negatieve recensie in hetzelfde blad. Koch (°1953) haalde enkele keren de longlist van genomineerden voor de Nobelprijs Literatuur. In 2013 verfilmde Menno Meyjes de roman, met Jacob Derwig in de rol van Paul, en Cate Blanchett zou van plan zijn een Amerikaanse verfilming te regisseren. De recensente van de New York Times vond de personages in Het diner weerzinwekkend en amoreel. Koch hierover (in het interview met Stefanie de Jonge): ‘Een recensent wiens voornaamste kritiek erin bestaat dat de schrijver een boek heeft geschreven met niet zulke leuke mensen erin, maakt volgens mij toch een denkfout. Eén die reden zou kunnen zijn voor ontslag. Binnen de redactie hebben ze kennelijk toch ook gedacht: “Dit gaat te ver, we moeten dat boek misschien ook nog eens door iemand laten lezen met iets meer gevoel voor humor”. Want vrij kort daarna is er in de boekenrubriek nóg een bespreking van “Het diner” verschenen, van iemand die ook wel een aantal opmerkingen had – ze vond het een beetje oppervlakkig – maar in het algemeen vrij positief was. En daarna schopte het boek het ook nog tot Editor’s Choice. Toch wel een leuke revanche’.

Een roman slecht vinden omdat de hoofdpersonages onsympathiek zijn, is natuurlijk compleet kinderachtig en belachelijk. Er zijn inderdaad wel een paar dingetjes aan te merken op Het diner (de oppervlakkige psychologie bijvoorbeeld, de wat vlakke stijl), maar wat (spannende) opbouw en structuur van een verhaal betreft, heeft Herman Koch van niemand lessen te ontvangen en de sporadische humoristische toetsen zijn meegenomen. Bovendien behandelt hij in deze roman een thematiek die de lezer danig aan het nadenken zet: wat zou ik doen in zo’n geval? Het vertrekpunt van de roman is overigens gebaseerd op een waar verhaal (een oude zwerfster die door drie jongeren uit een ‘beter’ milieu in brand werd gestoken in het portaal van een bank, in Barcelona in 2005).

Quotering: **** [explicit 17 april 2015]