EEN AANGENAME POSTUMITEIT – BRIEVEN 1965-1997 (Herman de Coninck) 2004

[Uitgeverij De Arbeiderspers, Amsterdam-Antwerpen, 2004, 862 blz.]

Herman De Coninck (1944-1997) (vanwaar immers plots die Hollandse kleine d in de achternaam?) hebben wij altijd een in Vlaanderen overschatte dichter gevonden, als essayist had hij volgens ons meer in zijn mars (hij kreeg dan ook postuum een staatsprijs voor zijn essays, en niét voor zijn gedichten). Na de uitgave van De Conincks verzamelde poëzie en verzameld proza is er nu ook een brievenboek van hem verschenen. In 1994 schreef De Coninck aan Benno Barnard: ‘Ik ben geen slechte brievenschrijver: misschien is een postume strenge selectie uit mijn brieven wel leuk. Anderzijds: misschien wil in 2020 ooit een doctorandus de geschiedenis van het NWT schrijven’ [p. 577]. Van De Coninck bleven zo’n 15.000 brieven bewaard en daaruit werd door Annick Schreuder een eerste selectie van 800 brieven gemaakt. Samen met Schreuder voerden Kristien Hemmerechts, Benno Barnard en Piet Piryns dan een verdere strenge selectie door, zodat uiteindelijk nog 444 brieven overbleven, gaande van een briefje aan uitgeverij Manteau uit 1965 waarin met gedichten geleurd wordt, tot een faxje dat De Coninck vanuit Lissabon aan zijn vrouw Kristien Hemmerechts verstuurde op 22 mei 1997, enkele uren vóór zijn dood. Uit de periode 1965-1983, de tijd van zijn Leuvense studies, zijn legerdienst en zijn werk als journalist voor Humo, zijn slechts een veertigtal brieven bewaard gebleven (uit de periode tussen 1967 en 1974 is er zelfs helemaal niks). De overgrote meerderheid van de epistels dateert uit de periode 1983-1997, toen De Coninck bezig was met zijn Nieuw Wereld Tijdschrift (NWT) en verbonden was aan de krant De Morgen (eerst als samensteller van de boekenbijlage, later als losse medewerker).

In De Standaard der Letteren schreef Frank Albers: ‘Maar tegelijkertijd vroeg ik me de hele tijd af of deze brieven ook interessant zijn voor mensen die hem [De Coninck] niet hebben gekend en die niet lezen uit voyeurisme’. Volgens De Coninck- en Hemmerechts-maatje Albers (een persoon die wij naar aanleiding van een Bosch-artikel dat wij in oktober 2001 publiceerden in De Standaard der Letteren hebben leren kennen als een arrogante betweter, maar dit geheel terzijde) is het antwoord ‘ja’, maar wij (als échte ‘neutrale lezer’) kunnen duidelijk stellen: nee! Die 444 brieven vormen bijzonder vervelende lectuur, tenzij je van plan bent een De Coninck-biografie of een geschiedenis van het NWT te schrijven. Heel uitzonderlijk krijg je eens een persoonlijk, aan de steevast als poes aangesproken Hemmerechts of aan Hermans tweede ex-vrouw Lieve Coppens gericht briefje, maar voor de rest is het enige wat vermeldenswaard is, dat vanaf 1983 De Coninck zich meer en meer probeert op te werpen als een soort onfeilbare literatuurpaus. Ondanks het feit dat hij met zijn poëzie én met zijn NWT in Nederland erg weinig succes blijkt te hebben gehad, en ondanks het feit dat dat NWT van geen kanten draaide en voortdurend in geldnood zat.

Persoonlijk hebben wij heel dat NWT trouwens altijd een totaal overbodig, saai en snobistisch tijdschrift gevonden, maar soit. Via die brieven zien wij nu hoe De Coninck enerzijds allerlei inzendingen op een beleefde manier afpoeiert (onder meer bijdragen van Herman Brusselmans en Stefan Hertmans). Anderzijds ligt hij voortdurend op een akelige manier te slijmen bij bekende (binnen- en buitenlandse) auteurs om mee te werken aan het NWT, waarbij hij dan wel de arrogantie heeft om van auteur X alle recente, door hem geschreven verhalen te eisen zodat meneer De Coninck daar dan het beste uit kan kiezen. Nog akeliger zijn de bedelbrieven die De Coninck aan allerlei instanties verstuurde om geld en subsidies te rapen (‘we hebben dit jaar, ondanks de subsidie, alweer een klein miljoen verloren: ik ben meer op zoek naar geld dan naar teksten’, p. 456), om reclame te werven (onder meer bij de pennenfabrikanten Waterman en Pilot, pp. 446, 691) en om mee te mogen werken aan andere publicaties (zie bijvoorbeeld de sollicitatiebrief aan Avenue, p. 341).

Het is allemaal nogal ontluisterend en in ieder geval ongelooflijk weinig boeiend. Komt daar dan nog eens bij dat het boek wemelt van de […]-tekens, wat betekent dat er op die plaatsen censuur werd toegepast. Benno Barnard hierover in Humo: ‘Daarnaast had je een juridische beperking: nog levende correspondenten kunnen in principe een proces aanspannen. En dan zeg ik: “Leve de processen tegen boeken!”, want dan verkopen ze tenminste. Maar die processen komen er dus niet, want dat was niet de optie van de uitgever: wat problematisch was, is keurig en met een nobel besef van fatsoen weggelaten. Iets van de pit is daardoor weggevallen: het is een maaltijd met veel specerijen, en een deel van die specerijen hebben we via chemische weg moeten verwijderen’. Jammer, want even verder zegt diezelfde Barnard: ‘Ik ben niet méér van Herman gaan houden door het lezen van al die brieven. Hij roddelt wat af! Aan mensen die hij nauwelijks kende schreef hij verschrikkelijke dingen over mensen die hem heel na stonden. De meeste van die dingen zijn geschrapt om die mensen te beschermen. Van mij hadden ze erin gemogen, want die kwaadaardige Herman is vaak de betere schrijver – fatsoen is de dood voor de literatuur’.

Blijft dus over: een hoop geschrijf dat misschien cultuurhistorisch een beetje interessant is, maar voor de rest bijzonder weinig leesplezier oplevert en eigenlijk geen kat kan boeien. Dat deze halfslachtige brievenbrol met zware subsidies (en dus met uw en mijn belastinggeld) werd gepubliceerd, vinden wij een regelrechte schande.

Geraadpleegde lectuur

- Mark Schaevers, “’Een aangename postumiteit’: de brieven van Herman de Coninck gebundeld”, in: Humo, nr. 3345, 12 oktober 2004, pp. 146-152.

- Jeroen de Preter, “Herman de Coninck. Kroniek van een twintigste-eeuwer”, in: De Morgen / Boeken, 13 oktober 2004, pp. 2-3.

- Frank Albers, “’Ik heb geen zin om mezelf te zijn’. Brieven van Herman de Coninck gebloemleesd”, in: De Standaard der Letteren, 14 oktober 2004, pp. 8-10.

Quotering: ** [explicit 29 december 2004]