IPSO FACTO (Iegor Gran) 2005

[Roman, Uitgeverij Ijzer, Utrecht, 2005, 139 blz., origineel Frans: Ipso Facto, 1998]

Over deze Iegor Gran bezitten wij bedroevend weinig informatie. De achterflap deelt mee dat het om een op zijn tiende naar Frankrijk uitgeweken Rus gaat, dat hij reeds vijf romans schreef en dat Ipso Facto zijn debuut was. Wanneer dat debuut verscheen en welke die andere romans waren, daar wordt jammer genoeg niets over gezegd. Het onderhavige boekje trok onze aandacht op de goede ouwe, traditionele manier: op de cover prijkt een naakte, op handen en knieën zittende dame die zich vóór een boekenrek bevindt en haar lekker ronde kont aan de toeschouwer toont. Deze scène is nergens in het verhaal terug te vinden, maar ergens geeft de foto wel (een deel van) de sfeer van het boek weer.

Iegor Gran heeft met Ipso Facto duidelijk een romannetje in de traditie van Kafka geschreven. In feite is Gran niet meer dan een matig getalenteerde Kafka-epigoon die zich van de meester onderscheidt door de merkwaardig perverse en losse manier waarop hij over seks schrijft. De nergens met name genoemde hoofdpersoon is een getrouwde man van middelbare leeftijd die als paleontoloog verbonden is aan een Parijs instituut. Als hij na twintig jaar bevorderd wordt tot directeur van de afdeling Iguanodons, rijst er een probleem: ofschoon de ik een maniak is in het ordenen van alle mogelijke papieren en formulieren, thuis en op het werk, vindt hij zijn eindexamendiploma van de middelbare school niet meer terug, en dat leidt (ondanks het feit dat hij doctor is) tot een schandaal en een aaneenschakeling van tegenslagen. Hij verliest zijn baan op het instituut, zijn vrouw laat hem zitten en zijn familie wil niets meer met hem te maken hebben. Hij heeft alleen nog contact met zijn overbuurman, eveneens een maniakale verzamelaar van formulieren en documenten.

Tot op een keer dat eindexamendiploma opduikt op een veiling en voor een heel hoge som verkocht wordt aan een anonieme rijke persoon. Kort daarna blijken er nog een heleboel andere kopieën van dat diploma in omloop te zijn, het geval krijgt ruchtbaarheid in de pers en de ik-persoon wordt een expert van zijn eigen eindexamendiploma. Hij verwerft geld en aanzien door expertises uit te voeren op de kopieën van dat diploma, tot zijn vrouw (die ondertussen een dochtertje heeft en nu, we zijn vijf jaar verder, werkt voor de Bibliothèque Nationale) langskomt met een versie van het diploma dat ontdekt werd in de kelders van de BN en het échte exemplaar blijkt te zijn. De ik verwisselt het echte diploma handig voor een kopie en wordt vervolgens terug aangenomen op het instituut. Op aanraden van een vriend schrijft hij dan dit boek om alle intellectuelen en gestudeerden te waarschuwen dat zij voorzichtig moeten omspringen met hun diploma’s en andere documenten.

De loop van dit merkwaardige verhaal wordt regelmatig op de meest onmogelijke momenten onderbroken door nog veel merkwaardigere, vaak nogal perverse seksscènes die totaal uit de lucht komen vallen en erg droog-afstandelijk beschreven worden, helemaal op zijn Kafka’s (er gebeuren abnormale zaken, maar de verteller doet of er niets aan de hand is): als de ik met zijn vrouw in een restaurant zit, wordt zij gebeft door de kellner, als de ik met de vrouwelijke personeelschef van het instituut na de promotiereceptie naar haar kantoor gaat, neemt hij haar op een bureaustoel, samen met de verzamelaar van de overkant neukt hij twee oudere dames die op bezoek komen, als hij zijn familie bezoekt, wordt hij in de hall gepijpt door zijn eigen moeder, en als zijn vrouw met het diploma op bezoek komt, biedt deze zichzelf én haar vijfjarige dochtertje aan. De achterflap heeft het over ‘bizarre seksscènes, waarmee hij (de auteur) op aanstekelijke wijze de moderne roman persifleert, die obligaat gelardeerd wordt met seks’.

Het blijft allemaal vrij vaag en oogt ietwat goedkoop, maar er zit wel degelijk nogal wat ironische humor in deze tekst en slecht of vervelend geschreven is Ipso Facto zeer zeker niet. Anderzijds heeft deze erotomane Kafka-navolger toch wat te weinig in huis om – zoals een Le Monde-recensent blijkbaar deed – te kunnen spreken van ‘een verbazingwekkend debuut van kafkaëske allure’. Een curieus aardigheidje, meer is het niet, hoor.

Quotering: *** [explicit 13 juni 2005]