Napoleon (Alan Forrest) 2013

[Historisch Nieuwsblad/Veen Media, Diemen, 2013, vertaald door Rob Hartmans, 380 blz. Origineel Engels: Napoleon, Quercus, Londen, 2011 = Forrest 2013]

Alan Forrest is hoogleraar moderne geschiedenis aan de Universiteit van York. De professor beheerst ongetwijfeld zijn stof als het over Napoleon gaat, maar wij kunnen ons toch niet van de indruk ontdoen dat hij niet altijd in staat is zijn boodschap op een toegankelijke en verhelderende wijze over te brengen op een breed publiek dat niet ingewijd is in de materie. Al te vaak veronderstelt hij te veel voorkennis bij zijn lezers en door voortdurend over en weer te springen in de chronologie brengt hij diezelfde lezers regelmatig in verwarring. Napoleon is daardoor een weliswaar degelijk, maar ook nogal saai boek geworden. Een minpunt dat nog versterkt wordt door het feit dat deze uitgave geen enkele afbeelding bevat, afgezien dan van het door Paul Delaroche geschilderde portret van Napoleon op de cover. Ook getekende geografische kaartjes konden er niet af. De noten en de bibliografie achteraan maken dan weer wel een goede indruk. Verder (maar dat is erg persoonlijk) waren wij ook een beetje teleurgesteld omdat nergens iets vermeld wordt over het beroemde ‘Napoleon-gebaar’ (rechterhand in jas ter hoogte van de maag), noch over de relatie van Napoleon met Antwerpen (terwijl wij op school toch altijd geleerd hebben dat Napoleon van Antwerpen ‘een pistool wilde maken, gericht op het hart van Engeland’, en het oudste dok in Antwerpen heet nog steeds het Bonapartedok).

Bovendien (maar dat is niet de schuld van Alan Forrest, wel van de vertaler en van de – barslechte – eindredacteur) staat de tekst van voor naar achter vol storende drukfouten (op sommige bladzijden wémelt het er echt van), met daartussen hier en daar een kanjer van een kemel. Zoals op pagina 237: ‘Zoals we hebben gezien bevond Napoleon zich in 1707 op het toppunt van zijn macht’. 1707! Moet natuurlijk 1807 zijn. Of nog, op pagina 317: ‘De dood van Karel de Kale voor de muren van Nancy’. Moet natuurlijk Karel de Stoute zijn. Af en toe ook een fameuze taalfout, zoals de foutieve samentrekking op pagina 271: ‘Dit wilde echter niet zeggen dat de bevolking zich bij deze veranderingen neerlegde, laat staan goedkeurde’. Wat ons betreft: stante pede ontslaan, die eindredacteur.

Enkele dingen die wij geleerd hebben uit dit boek.

- Over Napoleons vijfjarig verblijf aan de militaire academie te Brienne: ‘Volgens sommigen was hij in Brienne enigszins een einzelgänger, een wat norse en sombere knaap die eerder het gezelschap van zijn boeken zocht dan dat van zijn klasgenoten; andere bronnen beweren dat de jonge Corsicaan gesloten en boos bleef’. [42]

- ‘Bonaparte was noch een fanatieke republikein noch een verschrikkelijk originele denker. Hij was echter wel een gretige lezer die in staat was hele bibliotheken te verslinden – een leesgedrag dat Annie Jourdan heel beeldend “boulimisch” heeft genoemd.’ [48]

- Napoleon huwde met Joséphine in maart 1796, hij was toen 27. [74]

- Over de oudheden die tijdens de veldtocht in Egypte werden in beslag genomen: ‘De meeste oudheden bleven in Egypte, maar sommige werden door de Fransen geconfisqueerd en meegenomen naar Parijs, waar ze werden tentoongesteld in het Louvre. Het beroemdste voorwerp, de Steen van Rosetta, zou later, als een van de voorwaarden van het uiteindelijke vredesverdrag, weer in beslag worden genomen door de Britten en in het British Museum belanden’. [115]

- Het Franse bewind in Egypte duurde niet langer dan negen maanden. [117]

- ‘Zelfs Pauline Fourès, zijn minnares in Egypte – het is duidelijk dat Joséphine geen monopolie op ontrouw had – liet hij in de steek. Er werd volop geroddeld dat zij wraak nam door haar liefde te schenken aan de nieuwe bevelhebber, Kléber.’ [120]

- ‘Dit verklaart meteen de enorme impact die de “Code Napoléon” zowel in Frankrijk als daarbuiten had. Volgens Georges Lefebvre was het een historisch moment: de Code “raasde door heel Europa als symbool van de Revolutie, en overal waar hij werd ingevoerd luidde hij de fundamentele wetten van de moderne samenleving in”.’ [141]

- ‘Toen Joséphine zich ervan bewust werd dat ze onvruchtbaar was en besefte dat de toekomst van haar huwelijk hiermee op het spel kwam te staan, kreeg ze last van ernstige depressies.’ [146] Op pagina 219 lezen we echter dat Joséphine een zoon had, Eugène de Beauharnais, en op pagina 222 heeft ze ook nog een dochter, Hortense. Was Joséphine nu onvruchtbaar, of was het alleen met Napoleon dat ze geen kinderen kreeg? Dit blijft totaal onduidelijk. Op pagina 224 wordt nog eens vermeld dat het tienjarige huwelijk van Napoleon met Joséphine ‘hardnekkig kinderloos’ bleef. Op pagina 226 lezen we: ‘Het huwelijk werd niet eerder ontbonden dan in januari 1810. Joséphine kon niet anders dan instemmen met de scheiding: ze was zesenveertig en had zich erbij neergelegd dat ze geen kinderen meer kon krijgen’. In maart 1810 trouwde Napoleon met Marie-Louise, de 18-jarige dochter van de Oostenrijkse keizer Frans I, die hem in maart 1811 een zoon en troonopvolger schonk [227].

- ‘Napoleon was beslist dol op macht en vertoonde weinig neigingen deze aan anderen te delegeren.’ [148]

- Napoleons verlangen naar een erfgenaam: ‘Hij wilde dat het regime zou worden voortgezet en deed weinig moeite om te verhullen dat hij zeer gefrustreerd was dat Joséphine hem nog altijd geen zoon had geschonken.’ [164]

- Napoleon beroemde zich erop dat hij werkte volgens van tevoren bedachte systemen of inflexibele plannen: ‘Ik maak gebruik van gebeurtenissen en probeer daar zoveel uit te halen als maar mogelijk is’. [197]

- ‘Het was een belangrijk kenmerk van napoleontische festiviteiten dat ze met opzet spectaculaire en fantastische elementen combineerden, en duidelijk maakten dat het regime begreep wat de propagandistische waarde van plezier was.’ [228]

- ‘Het was niet zonder redenen dat Napoleon door zijn vijanden ervan werd beschuldigd een wrede en harteloze slachter te zijn, die bereid was omwille van zijn eigen roem duizenden de dood in te jagen.’ [283]

- ‘Gedurende zijn carrière had Napoleon herhaaldelijk laten zien dat hij een meester in het overtuigen van mensen en een aartspropagandist was, die zich heel goed bewust was van de kracht van woorden en frasen, van beelden en muziek en wist hoe hij hiermee de publieke opinie voor zijn zaak kon winnen.’ [305]

- ‘We moeten niet vergeten dat hij altijd al een gretige lezer was geweest, en dat hij, toen hij als jong officier garnizoensdienst had, romans las om de verveling te verdrijven.’ [307]

- ‘Zoals zoveel politieke memoires was het Mémorial de Sainte-Hélène een proeve van zelfrechtvaardiging, die de keizer op de gunstigste wijze presenteerde en van zijn beleid en beslissingen een coherent geheel maakte. (…) Het boek werd voor het eerst gepubliceerd in 1823 in Parijs, vrij kort na zijn dood, en was onmiddellijk een bestseller die al snel in verschillende Europese talen werd vertaald, waaronder het Engels en het Duits.’ [310]

[explicit 19 mei 2014]