Literatuur

Maryan W. Ainsworth e.a. (red.), Mens, mythe en zinnelijkheid. De Renaissance van Jan Gossart. Het volledige werk. Tentoonstellingscatalogus, Mercatorfonds-The Metropolitan Museum of Art, Brussel-New York, 2010, pp. 118-120, cat. nr. 2 (met afbeelding op p. 119) (tekst van Lorne Campbell).

Heinrich Schwarz, “Jan Gossaert’s Adam and Eve drawings”, in: Gazette des Beaux-Arts, 6e Période, Tome XLII, 95e année (1953), p. 152 (met afbeelding op p. 151).

Larry Silver, “Figure nude, historie e poesie: Jan Gossaert and the Renaissance Nude in the Netherlands”, in: Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek, deel 37 (1986), pp. 5 (met afbeelding op p. 8).

Een redelijk getrouwe kopie bevindt zich in Brussel, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten, nr. 3383.

Persoonlijke aantekeningen

Zoals zo vaak bij Gossart ook hier weer beeldvullende (166,5 x 109 cm) naakten die elkaar omarmen, wat op zich al erotiserend werkt. Maar qua erotiek is er op dit paneel nog veel meer aan de hand. Eva staat vlak bij de Boom der Kennis, vlak onder de slang, en houdt met de linkerhand de appel vast. Aan de appel hangt nog een takje met blad vast en aan het uiteinde van dit takje bevindt zich nog een blad dat Eva’s schaamstreek bedekt. Er loopt zo een lijn van de appel naar Eva’s vagina, en dus ook van de Zondeval naar de onkuisheid. Eva’s wulpsheid wordt verder benadrukt door haar lange, zwoele haardos waarbij, zoals Silver noteert, ‘a wisp of Eve’s hair detours suggestively toward her sex’. De grote teen van Eva’s linkervoet is opgericht en hetzelfde geldt trouwens voor de grote teen van Adams linkervoet. Verder zijn zowel Eva’s als Adams onderbenen gekruist. Zowel Campbell als Schwarz als Silver signaleren hier de invloed van Marcantonio Raimundi’s gravure met Adam en Eva uit 1510-11.

Dat zowel Adams als Eva’s schaamstreek bedekt zijn, wijst op de aanwezigheid van schuldgevoel na de Zondeval. Dat echter Adam van de appel in Eva’s linkerhand zou gebeten hebben, zoals Campbell beweert, is volgens mij een in de lucht hangende bewering (net als zijn uitspraak dat Eva naakt zou zijn). Merkwaardig is natuurlijk wel het gebaar van Adams rechterhand, maar Campbell zal toch niet bedoelen dat Adam een stuk appel in zijn mond stopt? Ook Silvers bewering: ‘Adam’s open-mouthed stare and nervous nibbling of his forefinger suggest sexual tension’ klopt niet helemaal. Volgens mij maakt Adam hier een uitnodigend erotisch gebaar dat zijn (seksuele) overgave aan Eva suggereert. Of Adam met wijs- en middelvinger van zijn rechterhand hier een V-teken maakt, blijft onduidelijk, maar hij brengt wel manifest zijn wijsvinger in of naar de mond en likt eraan (zijn tong is zichtbaar). Of dit erotisch gebaar fellatio of coïtus suggereert, is mij voorlopig nog niet duidelijk, maar merk wel hoe Eva dit gebaar intens fixeert. Merk ten slotte ook hoe de wijsvinger van Adams linkerhand, die op Eva’s linkerschouder rust, opvallend langer is afgebeeld dan de andere vingers (ook de middelvinger). Of de wijsvinger samen met de duim het vaginegebaar maakt, blijft evenwel onzeker.