LE TEMPS DU LOUP (Michael Haneke) (Frankrijk-Duitsland-Oostenrijk, 2003)

(108’)

Michael Haneke hebben we eerder dit jaar met Das weisse Band leren kennen als een intrigerende, maar ons toch niet helemààl overtuigende regisseur. Dat laatste omwille van het feit dat zijn denkraam hier en daar wat wazig overkwam. We hebben nu kort na elkaar twee oudere films van Haneke bekeken, Le Temps du Loup en Caché, en wat blijkt: Haneke is inderdaad een merkwaardige regisseur, maar typisch voor zijn films is dat hij vaak met opzet allerlei informatie achterhoudt om zo de kijker aan het denken te zetten. Dat was duidelijk zo in Das weisse Band, en dat zeker ook zo in Le Temps du Loup, een film die samen met Caché aanwezig is als dubbel-dvd in de reeks The Directors [sic] Cut. Meet … Deze aflevering heet dus Meet Michael Haneke en bevat naast de twee films ook nog een interessant en goedgeschreven boekje met allerlei informatie en weetjes. Zo vernemen wij bijvoorbeeld dat de term ‘de tijd van de wolf’ afkomstig is uit de Skandinavische mythologie en de chatotische tijd beschrijft die voorafgaat aan Ragnarok, de ondergang van de goden en de wereld. Zie ook Ingmar Bergmans film Vargtimmen (= ‘de tijd van de wolf’ in het Zweeds) uit 1968.

Maar goed, een merkwaardige film dus ook, deze Le Temps du Loup. Om te beginnen, afgezien van een nauwelijks te horen stukje Beethoven op een cassetterecordertje ergens halverwege de film, géén muziek. Daar houdt Haneke naar verluidt niet van, het is een te gemakkelijk middel om emoties los te weken. Hm. Het begint dus met een minutenlange generiek, zonder muziek, zonder geluid (ook de eindgeneriek is overigens geluidloos). Dan begint de film en zien we hoe een familie (vader George, moeder Anne, dochtertje, zoontje) aankomen in hun vakantiehuisje. Er is blijkbaar een grote ramp gebeurd (welke vernemen we nooit) en zij zijn weggevlucht uit de stad. Het vakantiehuisje blijkt echter ingepalmd te zijn door een andere familie-op-de-vlucht, de andere vader staat daar met een geweer en de korte, maar onvriendelijke discussie eindigt ermee dat George door de andere vader koudweg wordt neergeknald (even schrikken toch, zo vroeg in de film al).

Anne (Isabelle Huppert) trekt dan met de kinderen en een fiets en een paar spulletjes weg (nadat ze de vader begraven hebben, maar dat krijgen we niet te zien). De buren willen niet helpen en na een tijdje ontmoeten ze een jongen, die heel achterdochtig reageert maar toch met hen meetrekt. Uiteindelijk komen ze terecht in een treinstation, waar nog andere families en personen samenhokken, wachtend op een trein. Veel gebeurt er verder niet. De personen in dat station gedragen zich wel erg afstandelijk en achterdochtig tegenover elkaar en er zijn af en toe ruzies en confrontaties. De onderweg opgepikte jongen steelt een bril (en later een geit) en moet zich afzonderen van de groep in de bossen, waar het dochtertje nog wel contact met hem heeft. Na een tijd komt er nog een grotere groep andere mensen bij en ook dat leidt weer tot gekibbel en ruzies. Bovendien bevindt zich in die nieuwe groep de familie die George neerschoot, maar de mannen die zo’n beetje de leiding verzorgen, kunnen Anne niet helpen, omdat er geen bewijs is. In de groep is er ook sprake van ‘Rechtvaardigen’ die zich in sommige dorpen in het vuur werpen. Wie die Rechtvaardigen zijn, blijft onduidelijk, maar de film eindigt ermee dat het zoontje zich in het midden van de nacht uitkleedt in de buurt van een vuur op het treinspoor, blijkbaar met de bedoeling zich (uit wanhoop?) erin te werpen. Een man die de wacht houdt, kan dit voorkomen en troost de kleine. Doek.

U begrijpt nu wellicht beter waarom we deze film ‘merkwaardig’ noemden. De informatie die Haneke ons doorspeelt, is zeer karig en eigenlijk zit de film vol losse draden en onduidelijkheden. Vaak spelen de scènes zich ook af in de mist of in het halfdonker. Wij veronderstellen dat Haneke ons hier wil doen inzien dat mensen zich als het erop aankomt in noodsituaties heel gemeen en asociaal kunnen gedragen met hier en daar een uitzondering (dat dochtertje, die wachter op het einde). Het begeleidende boekje noteert (terecht volgens ons): ‘Het zou in filmkritiek geen rol mogen spelen, maar Haneke krijgt vaak het verwijt dat hij “een nare man” is, dat hij zijn personages wreed behandelt door ze aan schokkende toestanden bloot te stellen, dat er geen sprankje medemenselijkheid in zijn films te vinden zou zijn. Nonsens natuurlijk, want achter de kilheid en vormvastheid van zijn films schuilt juist een moralist, een wereldverbeteraar. Meestal maakt Haneke die inborst niet expliciet, maar in een van de slotmomenten van Le Temps du Loup laat hij zich even gaan door een personage iets te laten doen dat niet direct voortkomt uit egoïstische beweegredenen. Aan het einde van een nietsontziende analyse van ontspoord menselijk gedrag is dat bijzonder welkom’.

Of Haneke een nare man is, weten wij niet, maar dit is in elk geval wel een nare postapocalyptische film en wij kunnen ons voorstellen dat niet iedereen er enthousiast zal over zijn. In Film & Televisie [nr. 536, november 2003, pp. 28-29] stonden er twee recensies, één pro en één contra. Marc Bussens (pro) schreef: ‘Belangwekkend in deze machiavellistische doorgronding is dat de plotontwikkeling – in tegenstelling tot de doorsnee “rampenfilms” – niet causaal is gelinkt aan de catastrofe, maar fungeert als vertrekpunt voor een beklijvende analyse van het relationeel en maatschappelijk disfunctioneren’. En ook: ‘Le Temps du Loup is letterlijk en figuurlijk Haneke’s meest donkere film. Het verhaal speelt zich grotendeels ’s nachts af – wat uiteraard overwegend duistere beelden oplevert – maar refereert bovendien aan de innerlijke en progressieve belevenissen van de hoofdpersonages. Met de uitzondering van het metaforische en hoopgevende streepje Beethoven, wordt de prangend lugubere sfeer bewust geaccentueerd door een totaal gebrek aan muziek’. Michel Sabbe (contra) daarentegen bitst: ‘Le Temps du Loup is bijna twee uur onafgebroken treurnis en ellende. Twee uur die in rook zijn opgegaan aan deze volstrekt lege, deprimerende, fictionele poging tot antropologische illustratie van de stelling dat de mens een beest wordt zodra het maatschappelijk kader waarin hij functioneert kapot gaat door oorlog, natuurrampen of hongersnood. Haneke heb ik écht niet nodig om tot die conclusie te komen’. En ook: ‘ … Le Temps du Loup, dat van zo’n ontstellende letterlijkheid is dat er hier en daar wellicht een verwarde geest zal opduiken die er meer achter zoekt en beweert dat dit grote Kunst is. Grote Kunst, daar moet je voor lijden. Het is dezelfde vreugdeloze kliek die – zelfs na Dancer in the Dark – Lars von Trier tot icoon heeft verheven.’

Nou nou. Zowel Bussens als Sabbe lijken ons een beetje te overdrijven, ofschoon ze beiden ook een beetje gelijk hebben. Zo arty farty als Von Trier is Haneke zeker niet, maar zoals we ook al vaststelden bij Das weisse Band: een groot denkhoofd lijkt het ons evenmin. Wel een – nogmaals – merkwaardige regisseur met een vrij herkenbare (en toegegeven: af en toe wat langdradige) eigen stijl die soms last heeft om de kijker te overtuigen van zijn bedoelingen.

Quotering: ***

(6 juli 2011) (dvd – bib Brecht)