HET GEZIN VAN PAEMEL (Paul Cammermans) (België, 1986)

(107’)

Hugo Claus schreef het scenario, naar het gelijknamige toneelstuk van Cyriel Buysse maar met elementen uit andere werken van Buysse. We zitten in de jaren tachtig van de negentiende eeuw. We maken de ondergang mee van het gezin van boer Van Paemel (verdienstelijk gespeeld door Senne Rouffaer), die een hoeve pacht van de plaatselijke baron maar eigenlijk nog steeds op middeleeuws-feodale wijze zo’n beetje uitgebuit wordt, net zoals boer Wortel in Timmermans’ Boerenpsalm. De adel is echter in verval, wat hier gesymboliseerd wordt door de incestueuze relatie tussen de jonge baron (Maurice = Thom Hoffman) en zijn zuster, relatie die eindigde met de zelfmoord van die zuster nadat Maurice naar Nederland was gezonden (vandaar het Hollands accent van die Maurice: Thom Hoffman dubben in het Vlaams was dus niet nodig). Tegelijk is het socialisme in opkomst, en dat gaat gepaard met stakingen, oproer en gewelddadige onderdrukking.

Boer Van Paemel heeft drie zonen en twee dochters. In het begin van de film wordt Dees tijdens een fazantenjacht per ongeluk in de buik geschoten door de verloofde van Maurice en hij blijft last hebben van die wond. Eduard is één van de leiders van de staking en raakt in de gevangenis. Kamiel moet in het leger maar deserteert. Cordule vrijt met een soort stroper (Masco = Jan Decleir) en Romanie maakt het hoofd van Maurice gek omdat zij op zijn zuster lijkt. Romanie kan door tussenkomst van Maurice op het kasteel gaan werken, maar als zij zwanger raakt van hem, moet zij weer opkrassen. Ondertussen werkt boer Van Paemel zich de handen van het lijf, maar als de baron de huur opslaat, gaat hij failliet en moet hij in een kleiner huisje gaan wonen. Op het einde van de film vertrekken Kamiel en Eduard naar Amerika en Maurice trouwt met zijn adellijke verloofde. Tijdens de bruiloft in de kerk krijgt moeder Van Paemel een hartstilstand. Dees pakt daarop een geweer en gaat Maurice koelbloedig neerknallen als hij met zijn bruid de kerk verlaat.

Een schone linkse film is dit die duidelijk laat uitkomen hoe twee generaties verschillend reageren op de revolutionaire sociale veranderingen die eind negentiende eeuw door de opkomst van het socialisme in gang werden gezet. De oude generatie (boer Van Paemel) beseft wel dat hij uitgebuit wordt maar kan de stap naar de rebellie niet zetten. Zijn enige reactie is: werken, werken, werken en het hoofd boven water proberen te houden. De jonge generatie (zijn kinderen) reageert heel anders: zij gaat mee met de nieuwe stroming en komt daadwerkelijk op voor de rechten van de boeren- en arbeidersklasse. Wij weten allemaal dat dit in de twintigste eeuw inderdaad geleid heeft tot meer gelijkheid in de maatschappij, maar het maakt van boer Van Paemel een tragische figuur. Senne Rouffaer slaagt er redelijk in deze tragiek te doen overkomen en Cammermans (overleden in 1999) heeft alles op een aanvaardbare manier verfilmd, zonder dat er sprake moet zijn van een meesterwerk. Volgens de Gewikt-pagina in Film en Televisie [nr. 355, december 1986, p. 45] werd Het Gezin Van Paemel trouwens maar matigjes ontvangen door de vakpers: er zijn vier recensenten die een 0 (= ondermaats) geven, vier geven één sterretje (= gewoon) en er zijn er toch ook twee die drie sterretjes geven (= zeer goed). Het evaluatiesysteem van Film en Televisie volgend, zouden wij één sterretje geven (= gewoon).

Quotering: ***

(25/06/11) (dvd – De Morgen/Hugo Claus-collectie)