In de tijd van Station to Station, toen Bowie nog rondliep als de Thin White Duke, had hij een beetje onzin uitgekraamd over dat de wereld, de chaotische wereld waarin wij leven, een nieuwe dictator nodig had, en dat die er wel snel zou komen, en dat in Engeland de fascisten de macht zouden grijpen. In Victoria Station zou hij dan zijn fans zogenaamd de Hitlergroet hebben gebracht, wat volgens Bowie een handige beeldmanipulatie van een te kwader trouwe cameraman was. In ieder geval, Bowie was dus een fascist, en toen hij in Berlijn ging wonen en er op zijn nieuwe lp een nummer stond dat Warschau heette, had hij er helemaal gelegen. Tot zover het persgeleuter.

Bowie zelf verklaart naderhand in verband met zijn tweeluik Low / Heroes dat hij begrepen had dat hij op een dood punt was aanbeland. Hij heeft sowieso al niet veel op met rock’n’roll, hij haat de vedettencultus die ermee gepaard gaat en zijn eigen laatste albums vindt hij zelfherhaling (dat zijn de souldisco-lp’s Diamond Dogs, Young Americans, Station to Station … ). Bowie wil nu op zoek gaan naar een nieuwe manier om een song te schrijven, op Low heeft hij die nog niet gevonden, maar hij is op de goeie weg. Wat nu echter definitief voorbij is, is het rollenspel van Bowie (‘de man met de duizend gezichten’). Dat zichzelf aanmeten van allerlei rollen, zegt hij in een interview, kwam voort uit de onvrede met zijn eigen verschijning, het waren beschermende maskers, schilden. Bowie is nu op weg om zichzelf te vinden en heeft geen angst meer voor de toekomst, zelfs niet voor de dood, ook al omdat hij nu een zoontje heeft waarin hij zich kan voortplanten.

[In Humo werd aan Bowie ooit de vraag gesteld: “Eén van de vele rollen die je gespeeld hebt voor het oog van de wereld: Lauren Bacall, Ziggy Stardust, Frankenstein, en nu weer mini-Hitler. Heb je er zo’n behoefte aan, jezelf niet te zijn?” Antwoord: “Kijk eens, ik ben een akteur. Telkens als ik iets nieuws wil doen kruip ik in een andere huid, de huid die ik daar het geschikst voor vind. Misschien zie ik er volgende maand uit als Zsa Zsa Gabor, of Marlon Brando. Hangt er vanaf hoe ik me dan voel. In elk geval heb ik met mijn kameleonade aangetoond dat rock’n’roll een pose is en meer niet”.]

Speed of life [A1] is de intrumentale opener. Zware drums en bas, veel synthesizer. Niet onaardig. Breaking glass [A2] gaat verder in dezelfde stijl, maar nu met tekst. Brian Eno begint hier mee te spelen. Een erg kort nummer eigenlijk. What in the world [A3] is ook niet slecht, maar het beste moet duidelijk nog komen. Sound and vision [A4] was de single: een prima, stevig doordrijvend nummer. En Mary Hopkins (hier: Mary Visconti, ze was getrouwd met Tony Visconti, samen met Bowie de producer van het album) zingt mee! Always crashing in the same car [A5] is een trager nummer, met een eigen gitaarbehandeling van Eno. Be my wife [A6] is een liefdesliedje. De A-kant wordt afgesloten door A new career in a new town [A7], weer een instrumental en het b-kantje van de single. De nieuwe stad zal Berlijn wel zijn, zeker?

En dan de B-kant, die opent met Warszawa [B1], een nummer van meer dan zes minuten. Hiervoor zijn we gekomen natuurlijk! De echte nieuwe Bowie, mede dankzij het genius van Brian Eno. De sfeer van deze B-kant werd al een beetje aangekondigd in A7, maar neemt hier haar volle, angstaanjagende proporties aan. Dit kan inderdaad dienen als soundtrack bij de apocalyps [in 1980 gebruikten wij deze song overigens als onderdeel van de soundtrack bij onze diamontage ‘Atoomangst’, alleen al daarom klinkt hij nu nog altijd zo vertrouwd – toevoeging 2010]: unheimlich, dreigend, brrrr … Alle instrumenten worden door meneer Eno bespeeld, de joods klinkende zangpartijen zijn van Bowie zelf. Absoluut het prijsbeest van dit album. De akelige sfeer van het joodse ghetto in Warschau en wat de nazi’s daar aanrichtten, wordt haast tastbaar in dit nummer. Art decade [B2] is weer een duet Bowie-Eno. Geen echte dodenmars zoals B1, ook niet om mee te schateren natuurlijk, maar toch wat minder diepzwart. Kwalitatief gezien geen misser, maar toch minder sterk dan B1. Weeping wall [B3] is Bowie op zijn dooie eentje. Dit nummer verschilt in klankkleur van de vorige twee door de rol van de xylofoon. De afsluiter Subterraneans [B4] benadert nog het dichtst de sfeer van B1.

Laat ons voor dit alles nu even breed onderuit gaan zitten, het loont de moeite. Van de A-kant zijn wij eigenlijk niet zo wild. Het is ergens de voortzetting van de vorige lp die nog erg ritmisch was en bedoeld als een soort betere disco. Dat werkt hier nog door, luister maar naar die zwaarbonkende ritme-instrumenten. De B-kant is boeiender, en erg ‘progressief’, zeker binnen het oeuvre van Bowie, maar ook wel binnen het geheel van de rockmuziek. Er werd geschreven: dit is de muziek van 1977, zo ver staan we, dat is voorlopig de grens. Binnen het geheel van de muziek is dat te betwijfelen, mensen als Cage en Riley gaan verder, maar binnen de rock: welzeker. De vraag is zelfs of dit nog rock kan genoemd worden. Volgens Nik Cohn zeker niet, want wild-agressief, bijtend-seksueel, ruw, ruig en vulgair is dit allemaal absoluut niet. Maar Bowie is een rockmuzikant (zie kant A) en wat hij hier klaarmaakt, is – als het rock is – rock van de bovenste plank. Met een boutade zouden wij kunnen samenvatten: kant A is rock, kant B is Muziek.

Goed. Maar dan. Bowie als trendsetter. Is hij dat nu eigenlijk wel? Of is hij eerder een man met een zeer fijne neus voor wat er op een bepaald ogenblik aan het broeien is, en is hij er dan als de kippen bij om het aan een groot publiek te serveren? Want laten we wel wezen: het is geen ontoegankelijke muziek die hier gemaakt wordt. Integendeel, de poorten staan wagenwijd open, in tegenstelling tot wat sommige anderen, zoals Brian Eno en Robert Fripp, in hetzelfde genre klaarmaken. En nu zijn we er. Is deze Nieuwe Muziek van Bowie wel zo origineel, is het allemaal eigen werk? Wij denken van niet. Lang vóór Low verscheen, waren Fripp en Eno samen op hun albums al in dezelfde richting aan het experimenteren. Er loopt trouwens een rode draad van King Crimson (fel onderschat indertijd) over Roxy Music (Brian Ferry heeft nog gesolliciteerd bij Fripp maar werd doorgestuurd! Fripp heeft hem echter wel op weg geholpen met Roxy Music) en over de lp’s van het duo Eno / Fripp naar Low. Bowie gaf het indirect zelf toe: “Als ik wilde verderschrijven zoals ik dacht dat ik aan het doen was – namelijk: beschrijvende observaties leveren van de omgeving waarin ik toevallig ben – dan zou ik een nieuwe stijl moeten ontwikkelen die al die fantasiefiguren (zijn vroegere rollen zoals Ziggy Stardust, Aladdin Sane, de Thin White Duke enzovoort … , noot van ons) zou uitsluiten. En toen was het dat ik besloot dat ik hulp nodig had. Ik nam kontakt op met Eno, en het resultaat was Low en Heroes” [Humo, 1978].

Is het trouwens toeval dat het beste nummer van deze lp geschreven werd door Bowie én Eno? Wij menen daaruit te mogen besluiten dat het dus niet zozeer Bowie is geweest die Eno beïnvloed heeft, dan wel andersom. En dat doet dus een beetje afbreuk aan het beeld van Bowie als de grote vernieuwer, als de geniale trendsetter, ten minste voor zover het deze, zijn voorlopig laatste periode betreft (de periode Low / Heroes). Ongetwijfeld zijn een heleboel vruchtbare ideeën voor deze voornamelijk in Berlijn opgenomen lp’s van hem afkomstig, maar de hoofdinspiratiebron lijkt ons toch Eno te zijn. Wij vinden Eno’s solowerk trouwens beter dan dat van Bowie, maar soit. Laten we blij zijn met dit album, één lp-kant verdienstelijke rock en één kant geniale eind jaren zeventig-muziek, niet zo moeilijk als wat sommige minimalisten doen, maar altijd nog torenhoog verheven boven dingen als Abba of Fleetwood Mac.

[Toevoeging 2010. Na al die jaren komt dit alles een beetje over als een storm in een glas water: zo grensverleggend waren die Low / Heroes-albums nu ook weer niet en eerlijk gezegd, eigenlijk staat er op Low niet veel meer dan een goede single en één beklijvend nummer. Maar goed, als men bedenkt dat indertijd de punk furore aan het maken was, dan kan een album als Low – en vooral de B-kant – natuurlijk niet anders dan een parel genoemd worden …]

Voor de annalen, een beetje Humo-blablabla, uit hun bespreking van Low indertijd: “Bowie en Eno (die eerder al met Robert Fripp bij het Hakenkruisen-sindikaat ging) zijn met open ogen een weg ingeslagen die zonder omwegen naar nergens-bij-de-zee leidt”. Haha! Ze zouden trouwens vlug bakzeil halen, vanaf de volgende lp. Dan was het alweer zoete broodjes bakken geblazen.

In verband met een constante in Bowie’s werk (de dreiging van de chaos om ons heen): “Alles gaat naar de bliksem, kerel. De situatie is desperaat. Alom heerst onzekerheid. Nergens op deze planeet is er nog een centrum dat rust uitstraalt. Het is demoralizerend. Je zou je voor je kop gaan schieten van ellende. Ik geloof dat het moreel dringend opgepept moet worden. Maar hoe kan dat met de walgelijke zeden van heden ten dage? Deze misselijke beschaving?” [uit Humo]

Quotering: indertijd een 4, nu een 3 (ergens in 1978, aangevuld in 2010)