Ik droeg mijn in 2015 verschenen boek In Vlaanderens Velden op aan mijn in 1918 gesneuvelde stadsgenoot Pieter Hendrik Theus. Hij was bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog priester-leraar in het Klein - Seminarie van Hoogstraten. Een school, waar hij sinds februari 1908 als titularis van de Poësis aan verbonden was. Samen met 4 andere collega’s werd hij op 1 augustus 1914 gemobiliseerd. Het duurde echter nog tot 24 september vooraleer hij een aanstelling kreeg.

Die dag werd hij  hulpaalmoezenier in het 3^e Bataljon van het 6^e Regiment Jagers te Voet, een lichte infanterie-eenheid. Dit regiment was bij het begin van de oorlog ontstaan uit het 3^e Regiment Jagers. Theus kwam in de kazerne van Kontich terecht waar het depot van zijn regiment gevestigd was. Maar zijn verblijf was daar van korte duur. De Duitsers naderden Antwerpen en in de avond van 6 oktober ’14  trok Theus met de resten van zijn regiment bij Burcht over een pontonbrug de Schelde over. Op 8 oktober marcheerde hij door het Waasland naar Zelzate waar hij de volgende dag de trein nam naar Torhout. Vanuit Torhout bereikte Theus samen met enkele andere aalmoezeniers van de V^e Legerdivisie na een paar vermoeiende dagmarsen op 14 oktober Diksmuide. Daar vernam hij dat het 6^e Regiment Jagers te Voet omwille van de zware verliezen in de eerste oorlogsmaanden werd ontbonden. De resterende manschappen werden opnieuw geïntegreerd in het al even  zwaar aangeslagen 3^e Jagers. Terwijl het Belgische veldleger zich opmaakte voor de verdediging van de IJzerlinie bevond Theus zich op 18 oktober in Lampernisse maar veel tijd om te rusten kreeg hij niet want op 19 oktober volgde hij zijn jagers op de voet wanneer ze samen met de Bretoense marine-fuseliers van de Brigade Ronarc’h werden ingezet bij een frontale aanval op de Duitse voorhoede bij Vladslo, op de rechteroever van de IJzer. Ondanks het feit dat Beerst door hen werd ingenomen werden ze ’s avonds door het massaal aanrukken van Duitse versterkingen verplicht terug te trekken over de IJzer. Het was wellicht tijdens deze operatie, in de gietende regen en tussen de aangierende granaten dat Theus in de vroege ochtend van 20 oktober ernstig gewond raakte. Volgens een summiere nota in zijn militaire stamboekdossier verleende hij ter hoogte van de Handzamedijk geestelijke bijstand aan een paar gewonden toen hij werd getroffen door de shrapnelkogels van een inslaande granaat. Hij werd fel bloedend en buiten bewustzijn van het slagveld geëvacueerd en naar de triagepost in Adinkerke gebracht. Vandaar ging het per trein naar Calais waar hij tot eind februari 1915 gehospitaliseerd bleef.

In de eerste week van maart ’15 belandde hij terug aan het IJzerfront waar hij zich de volgende weken deed opmerken door een paar verbluffende staaltjes van moed en van een bijna griezelig aandoende min­achting voor het gevaar. Wanneer zijn regiment in de nacht van 9 op 10 mei ’15 de IJzer overschreed om bij Beerst een bruggenhoofd uit te bouwen was hij opnieuw van de partij. De volgende dagen en weken werden gekenmerkt door felle gevechten en het duurde niet lang voor Pieter Theus opnieuw door granaatscherven gewond raakte. Deze keer zo ernstig dat hij tot het einde van het jaar in het Frans-Vlaamse Zuydcoote gehospitaliseerd bleef.

Het was wellicht in deze periode dat Theus zich meer en meer begon te ergeren aan de taalwantoestanden in het leger. Al van in zijn scholierentijd, toen hij actief was geworden in de Antwerpse studentenbond ‘Eigen Taal / Eigen Zeden’ was hij openlijk Vlaamsgezind geweest. Net zoals zovele flaminganten was hij enthousiast en loyaal Belgisch het slagveld opgegaan maar van dat oorspronkelijke enthousiasme schoot op het einde van 1915 niet veel meer over. Uit de ten dele bewaard gebleven briefwisseling met zijn Hoogstraatse collega Flor Fierens, die als aalmoezenier bij de zware artillerie diende, bleek dat Theus steeds vaker aanstoot nam aan het - door de regering getolereerde - anti-Vlaamse gestook in het breed aan het front verspreide dagblad ‘Le XXe Siècle’ én aan het onbegrip dat de meeste van zijn collega’s - officieren etaleerden voor de grieven van de Vlaamsgezinde intellectuelen aan het IJzerfront. Tijdens zijn herstelverlof stuurde hij in het najaar van ‘15 verschillende brieven naar de volksvertegenwoordigers Frans Van Cauwelaert en Alfons van de Perre waarin hij in weinig bedekte termen zijn ongenoegen ventileerde.  Hetzelfde ongenoegen uitte hij ook aan vrienden die nauw aanleunden bij de redactie van ‘De Belgische Standaard’ zoals Victor Van Gramberen, Frans Van den Heuvel en Jan Bernaerts. Deze laatste aalmoezenier  - die in dezelfde divisie als Theus diende - was meermaals omwille van zijn moedig gedrag onderscheiden maar werd begin maart ’16 omwille van een discussie die hij met enkele officieren over ‘Le XXe Siècle’ had gevoerd op staande voet van het front verwijderd en weggestuurd naar een Belgische munitiefabriek in Gaineville. Hoofdaalmoezenier Jan Marinis hield de ware reden van deze overplaatsing geheim maar stuurde de volgende dag een nota aan al zijn divisieaalmoezeniers waarin werd gesteld dat ze hun ondergeschikten erop moesten wijzen zich terughoudend te tonen in de omgang met officieren…

Een paar weken later, op 25 maart om precies te zijn volgde echter ook Pieter Theus. Hij werd overgeplaatst naar de militaire strafgevangenis van Calais. Deze mutatie was een strafmaatregel die hem door zijn divisiecommandant, generaal Louis Ruquoy persoonlijk was opgelegd. De divisiecommandant ergerde zich al langer aan de Vlaamsgezindheid van Theus en nu had hij de spreekwoordelijke stok gevonden om de al even spreekwoordelijke hond te slaan: Ruquoy vond dat Theus ongeschikt voor frontdienst was omdat hij één van de aan hem ondergeschikte brancardiers er niet van had weerhouden een flamingantische tirade tegen de Belgische regering naar een vriend in Nederland te sturen. Deze sanctie zou Theus alleen maar sterken in zijn Vlaamse overtuiging. In de gevangenis kwam hij immers niet alleen dagelijks in contact met  deserteurs en crimi­nelen, maar ook met jongens die enkel omwille van hun Vla­ams bewustzijn waren ge­straft. Deze negatieve erva­ringen beletten trouwens niet dat Theus zich nog sterker ging engageren in de snel radicaliserende Vlaamse Beweging aan het front. Dit bleek onder meer uit zijn herhaalde­lijke financiële steun aan ‘Heldenhulde’, het frontersblad ‘Ons Vaderland’, en aan de sterk door hem gepropageerde werking van de studie­krin­gen. Ondanks de negatieve houding van zijn divisiecommandant en de hieruit voortvloeiende pesterijen bleef Theus een plichtsgetrouw en waardevol officier die door zijn mannen – zowel gelovigen als vrijzinnigen - op handen werd gedragen. Zeven maanden later, op 11 okto­ber 1916, werd hij gerehabiliteerd en mocht hij de beklemmende omge­ving van het ‘prison mili­taire’ verruilen voor het front. Ditmaal kwam Pieter Theus bij het 7^e Linie­regiment terecht. Hier botste hij op aardig wat dorps- en streekgeno­ten, die in deze eenheid dienden.

Op 27 december ’16 - bij de reorganisatie van het veldleger - werd hij aangesteld tot hulpaalmoezenier in het 17^e Linieregiment. De al snel bijzon­der popu­laire aalmoezenier, onderscheidde zich opnieuw op 8 november '17, zoals de regi­mentsdag­order 6 dagen later ver­meldde: "Il était décore du Croix de Guerre pour le dévoue­ment et l'abnégation il a fait preuve le 8 novembre '17 en s'intro­dui­sant par un passa­ge trés étroit et trés dangereux dans les décombres menagant ruines d'un abri en béton défoncé par un obus ennemi et ce, dans le but de dégager trois soldats ens­evelis..." Voor deze gedurfde redding onder vijandelijk vuur ontving hij het Oorlogs­kruis met palm, op per­soonlijke voor­dracht van zijn korpscom­mandant.

Wanneer in de nacht van 9 op 10 februari ’18 op het kerkhof van Alveringem en op de militaire begraafplaats van Oeren de AVV/VVK-opschriften van tientallen heldenhuldezerkjes ‘door onbekenden’ met cement werden dichtgesmeerd, waren het mannen van het 17^e Linieregiment die in de nacht van 11 op 12 februari de zerken overschilderden. De verf en verfborstels werden aangekocht met de soldij van korporaal Rik Demoen en hulpaalmoezenier Pieter Theus…

Op 20 juli '18 werd hij omwille van "...zijn moed en herhaalde daden van zelf­opoffering getoond tij­dens zijn lang verblijf aan het front" geridderd in de Leo­poldsorde. Ook tijdens het eindoffensief was Pieter Theus -zoals verwacht- steeds voor­aan te vinden. In de nacht van 1 op 2 oktober ’18 verzorgde hij twee lichtgewon­den in een eerste hulppost te St.-Pieters Beitem, bij Moor­slede. Toen hij hen uitgeleide deed, werd hij dodelijk in het hoofd getrof­fen door een gra­naat­scherf. Post­uum werd hij op de Leger­dagorder ver­meld, en kreeg hij een palm bij de Leopold­sorde: “Tombé en brave dans la nuit de 1 au 2 octobre '18 entre St.Pieter et Waterdamhoek pour la défense des foyers et de l' honneur du peuple Belge. En témoi­nage de gratitude, la patrie reconnai­sante."  Over deze merk­waardige priester, ge­tuigde zijn bataljonscomman­dant, majoor Masui, na zijn dood: "Je ne le plains pas, il méritait de mourir pour son idéal: je le con­nait fort bien, c'est certainement ce qu'il a désiré..."

En zijn geestelijke bevelhebber, Monseigneur Marinis getuig­de later over hem in "La vie diosce­sane’ het berichten­blad van het bisdom Mechelen: "..Ik heb hem goed gekend, niet alleen door onze persoon­lijke betrekkin­gen, welke enkel door het offensief afgebroken werden, maar ook door zijn oversten en jongens. Pieter Theus was één van de beste leger­aalmoezeniers. Hoe groot zijn in­vloed op officieren en man­schappen was, weet ik door mijn persoonlijke ervaring..."

Ook in het in Engeland verschijnende bannelingblad "De Stem uit België" ver­scheen een zeer uitgebreid "In memoriam" van de hand van Vic Van Gramberen, die goed bevriend was geweest met de gesneuvelde. Flor Fierens bracht na de oorlog  op een herdenkingsavond voor de gesneuvelde leraars en oud-scholieren in het Klein- Seminarie, een ontroe­rende getui­genis over zijn oud-collega, ter illustratie, een fragment uit zijn tekst: "...Zijn natuurlijke ernst verzwaarde voor hem de droef­heid van het oorlogsleven. Maar hij wist al de wrangheid van het lijden voor zich alleen te houden en in het hart van zijn Goddelijke Meester uit te stortten. Terwijl hij voor zijn dierbare jon­gens de levens­vreugde bewaarde, die de getrouwheid aan zijn plichten hem schonk. Hij heeft geleden in zijn li­chaam de gewone pijnen van iedere aalmoezenier, die van 't begin van de oorlog af, tot het einde zijn bataljon volgde in de strijd, op het werk, op rust en overal het voorbeeld van stipte plichts­betrachting gaf.  Hij heeft geleden in zijn hart de verontwaardiging, de vernedering van de Vlaming, die de noden van zijn arme Vlaamse soldaten voelde in de mate van zijn onbegrensde liefde voor hen..."

Het laatste woord over Theus werd opgetekend door Jef Vermeiren, een simpele piot uit 's Gravenwezel die in de compagnie van Theus diende. Onverbloemd, zonder een zweem van pathetiek getuigde hij in zijn oorlogsdagboek over het sneuvelen van zijn aalmoeze­nier: ‘... Die morgen gingen we opnieuw ten aanval, maar botsten spoedig op felle tegenstand van de vij­and. Met de onvermijde­lijke verlie­zen rukten we die dag voor­uit tot op de hoogte van Moorslede. Wanneer wij op de hoogte kwamen werd al wie het hoofd toonde neergekogeld. Achter deze hoogte bezetten de Duitsers een lang van tevoren gemaakte stelling, de zoge­naamde "Hindenburglijn", bestaande uit goede loopgrachten en sterke betonnen schuil­plaatsen. Hier zaten wij wederom vast, wij konden onmogelijk nog een stap verder. Met één mitrail­leurtrek stelden de Duit­sers zes van de onzen buiten gevecht. Onze commandant werd door vier kogels getroffen, een nog jonge -in Parijs wonende- Belg, die wij Parigé noemden, werd gedood en er lagen nog een paar andere doden bij. Ook is op die plaats de katholieke legeraalmoezenier Theus gesneuveld. Deze was voor de oorlog leraar aan het Seminarie te Hoogstraten. Een zeer brave man, die steeds zeer vriendelijk met de solda­ten omging. Hij deed al wat mogelijk was voor het welzijn van allen. Wij hadden allen veel spijt van onze aalmoezenier, doch de oorlog is onverbiddelijk en spaart niets of niemand. En zelfs nadien spaarden de lijkschenners hem niet, want een paar dagen na zijn dood was hij beroofd van zijn vest en van zijn schone bruine botten...’  Van de 170 soldaten, onderofficieren en officieren, waarmee Theus vier dagen eerder ten aanval trok, schoten er in de nacht van zijn sneuvelen nog vierender­tig soldaten, één onderofficier en één officier over...

Pieter Theus werd aanvankelijk begraven in een veldgraf bij de baan naar Waterdamhoek. Kort na de oorlog werden zijn stoffelijke resten op verzoek van zijn familie overgebracht naar de gemeentelijke begraafplaats van Berchem in perk 21 – I – graf 16 waar hij tot op de dag van vandaag rust…