Iedereen die mij een beetje beter kent weet dat ik een voorliefde heb voor de kleine Europese volkeren. De zaak van Ieren, Schotten, Welshmen, Bretoenen, Basken, Corsikanen, Occitanen, Zuid-Tirolers en Friezen ligt me nauw aan het hart. Toen ik vorige week samen met tienduizenden Catalanen in de straten van Brussel de gure wind trotseerde moest ik onwillekeurig aan een al lang vergeten bladzijde uit de geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog denken, aan het epos van de Voluntaris Catalans.   

Met hoeveel zijn ze geweest ? Niemand die het exact schijnt te weten. In diverse publicaties komen cijfers voor van een kleine 1.000 tot maar liefst 12.000 Catalaanse vrijwilligers die zich tijdens de Grote Oorlog engageerden. Spanje bleef tijdens de Eerste Wereldoorlog neutraal en was dus niet rechtstreeks betrokken in dit mondiale conflict. Dit belette echter niet dat bij het uitbreken van de Grote Oorlog honderden jonge Catalaanse nationalisten zich melden om dienst te doen in het Régiment de Marche van het Franse Vreemdelingenlegioen. Net als bijvoorbeeld de Tsjechische en Poolse vrijwilligers in het Legioen meenden ze dat ze door hun inzet recht van spreken konden verwerven op het internationale forum. Nog voor het einde van 1914 stichtte de dichter Camil Campanya die op eigen houtje in Parijs een rekruteringsbureau had opgericht met de publicist Alfons Maseras, en  de arts Joan Solé i Pla,  een steuncomité voor de Catalaanse vrijwilligers dat materiële en morele ondersteuning verleende.

De Catalanen kregen op 9 mei ‘15 hun vuurdoop in Artesië bij La Targette tijdens het grote Franse Lente-offensief. Ze slaagden er tegen alle verwachtingen in door te stoten tot op de hoogte van Vimy, maar moesten het ten koste van zware verliezen gewonnen terrein prijsgeven omdat de versterkingen hen te laat bereikten. In september ’15 onderscheiden de Catalanen zich in de Champagne.

Ter ondersteuning van het Britse offensief aan de Somme op 1 juli ’16 nam het Vreemdelingenlegioen op 4 juli Dompierre-Becquincourt, Fay en Assevilers in. Bij de aanval op Belloy-en-Santerre moesten 2.000 van de 3.155 mannen van het Régiment de Marche zonder noemenswaardig ondersteuningsvuur een open vlakte van ruim achthonderd meter oversteken. In een paar minuten tijd sneuvelden negenhonderd van hen in het kruisvuur van de Duitse machinegeweren. Meer dan vijftig Catalanen overleefden deze aanval niet, onder hen de Camil Campanya en zijn trouwe strijdmakker Constanti Cots.

Daniel Domingo i Montserrat, die als zestienjarige dienst had genomen in het Vreemdelingenlegioen zette het werk van Campanya verder. Hij verenigde de Catalaanse vrijwilligers in 1917 in de Voluntaris Catalans Nacionalistes, een organisatie die in 1918 in Parijs werd omgedoopt in het Comitè Nacional Català. De Catalaanse  militairen verenigden zich binnen hun eenheden in een Bloc Catala en droegen op hun mouw een kleine Estelada, de vlag van de nationalisten. Het Comité Nacional Català liet zich inspireren door het ‘kleine volkeren’-discours van de Amerikaanse president Wilson en eiste zelfbeschikking voor Catalonië op basis van het engagement en vergoten bloed van de Catalaanse oorlogsvrijwilligers. Na de Wapenstilstand richtte Daniel Domingo zich in viertalige brochures tot de onderhandelaars in Versailles en de Amerikaanse regering om de Catalaanse zaak te bepleiten. Vanaf 1923 vormden veel van de Catalaanse veteranen die in Frankrijk waren gebleven een ondersteuningscomité voor het militante separatistische Estat Català in Parijs.