Morgen zal het precies een eeuw geleden zijn dat een reeks van gigantische mijnexplosies het grootste deel van de Duitse steunpunten op de strategische heuvelrug van Mesen-Wijtschate aan flarden scheurden als prelude voor wat later bekend zou worden als de ‘Derde Slag bij Ieper’. Sinds 2008 vinden we in het centrum van Wijtschate het beeld van ‘The Miner’. Dit levensecht uitgevoerde gedenkteken in bronskleurig polyester van de hand van Jan Dieusaert brengt hulde aan de geallieerde tunnelers en de ondergrondse oorlogsvoering die hier op 7 juni 1917 haar dodelijke bekroning kreeg.  Naar mijn aanvoelen is er geen plek aan het gewezen Westelijke front zo geschikt als Wijtschate om even stil te staan bij dit al te vaak vergeten maar zo belangrijke aspect van de Eerste Wereldoorlog. 

In mijn eerstdaags verschijnend boek ‘Verdrongen verleden – De 16^e (Ierse) Divisie in Vlaanderen’ wordt logischerwijze veel aandacht besteed aan de bestorming van Wijtschate op 7 juni ’17 en de ondergrondse mijnoorlog die mee het succes van deze aanval bepaalde. Graag breng ik u een exclusieve voorpublicatie uit mijn boek, met name het kaderstukje ‘De ‘Clay Kickers’: de onbarmhartige ondergrondse oorlog’: ‘De mannen die deze mijnschachten uitgroeven en stutten waren bijna allemaal gewezen mijnwerkers of mannen die hadden gewerkt bij de aanleg van de rioleringen en metro in Londen. Ze werden ‘Clay Kickers’ genoemd omdat de vette, blauwige klei bij Ieper, alleen op een speciale manier kon worden verwijderd: De graver lag in de koude en natte schacht op zijn rug op een schuin aflopende steunplank en groef zich, door op een speciaal hiervoor ontworpen schop te trappen, langzaam maar zeker een weg onder het niemandsland en de Duitse lijnen. De vrijgekomen klei werd ’s nachts door honderden infanteristen die van corvee waren, naar de wachtende vrachtwagens achter het front gedragen, die op hun beurt de bagger kilometers verder, buiten het zicht van de Duitse waarnemers stortten.

De omstandigheden waarin moest worden gewerkt tartten alle verbeelding. Het werk was fysiek erg zwaar én zenuwslopend. Er werd onophoudelijk gewerkt door drie ploegen in een roterende 24-uren ploegendienst, waarbij 8 uur werd gegraven en 16 uur gerust. Elke shift duurde 4 dagen waarop 4 dagen rust volgden.. Men probeerde de werklast te beperken door mechanische graafmachines in te zetten. Dit gebeurde op 4 maart ‘17 bij Petit Bois in Wijtschate maar na een paar dagen van experimenteren bleek de tonnenzware machine niet opgewassen tegen de Vlaamse klei. Ze ligt tot op de dag vandaag ergens enkele tientallen meters diep begraven... De nauwe schachten liepen vaak vol grondwater en moesten dan met de schaarse elektrische pompen, maar nog veel vaker met handpompen worden leeggemaakt. Af en toe stortte een gang in en raakten mannen bedolven. Zuurstofgebrek was een andere ‘stille doder’. Er werd weliswaar perslucht in de gangen gepompt, maar vaak was dit onvoldoende en kwamen de mannen naar adem snakkend en met barstende hoofdpijn naar boven. Het grootse gevaar kwam echter van de Duitsers die tot het uiterste gingen om aanvallen met mijnen te voorkomen. Zij groeven ook mijngangen en af en toe wisten ze met torpedo- of camoufletmijnen, kleine explosieve ladingen, de Britse gangen op te blazen, of zich toegang te verschaffen tot een Britse schacht. Dan volgde steevast in het schemerdonker een meedogenloos gevecht van man tegen man met houwelen, schoppen, dolken en handgranaten.

Eén van de meest dramatische verhalen uit de ondergrondse oorlog speelde zich af op het grondgebied van Wijtschate. In de vroege ochtend van 10 juni 1916 was een ploeg van de 250th. Tunneling Company aan het werk in een mijnschacht onder Petit Bois. Een Duitse graafploeg had dit ontdekt en liet net boven hun hoofd een camoufletlading ontploffen waardoor een deel van de gang instortte.  Meteen werd kapitein Hayden Rees, die ervaring had met vooroorlogse reddingsoperaties in Welshe mijnen, naar de plaats van de ramp geroepen. Niemand wist of er overlevenden waren maar toch besliste Rees om parallel aan de ingestorte gang, een reddingschacht te graven. Na zeven dagen wist de reddingsploeg William Bedson, een sapper die jaren in de koolmijnen in Cumberland had gewerkt, levend uit de ingestorte mijngang te redden. Toen de camouflet geëxplodeerd was, had hij als enige het hoofd koel gehouden. De andere elf overlevenden begonnen zich uit alle macht een uitweg te graven en stikten in de volgende dagen door zuurstofgebrek. Bedson had zich verder in de gang teruggetrokken met een veldfles vol water en wachtte rustig op een bed van zandzakken zijn redding af. Zijn gestikte makkers liggen nu zij aan zij begraven op Kemmel Chateau Military Cemetery. ‘