Op 18 december was het precies 50 jaar geleden dat de populaire Hoogstraatse geneesheer Dr. Hendrik Versmissen overleed. Overmorgen, vrijdag 23 december wordt in de St. Catharinakerk in Hoogstraten een tentoonstelling geopend over het leven en werk van deze merkwaardige Hoogstratenaar. Hieronder volgt een tekst die ik ooit schreef over Dr. Versmissen als geëngageerde frontarts tijdens de 'Grote Oorlog':

“…Hoe akelig het leven in de loopgrachten! Zonder toekomstdroom: zonder zekerheid voor den dag van morgen, immer dreigend boven het hoofd de ogenblikkelijke vernieti­ging!”  Dit is een citaat uit de roman “Blond Germanje” die de Hoog­straatse huisarts en heimatschrijver Hendrik Ver­smis­sen in 1929 bij drukker/uitgever Jos Haseldonckx te Hoog­stra­ten liet verschijnen. Het was –vreemd genoeg- het énige werk dat dokter Versmissen publiceerde met herinneringen aan de Eerste Wereld­oorlog; het énige oorlogsboekboek uit een omvangrijk oeuvre van eenen­twintig dichtbundels en prozawer­ken. Zijn afgrijzen over deze nutteloze slachtpartij en zijn onge­twij­feld gruwe­lijke per­soonlijke ervaringen, lagen wel­licht aan dit feit ten grond­slag. Dit bleek trouwens uit een gesprek dat de hoogbe­jaarde dokter nog een paar maanden voor zijn dood had met de Hoogstraatse eredeken Z.E.H. Jozef Lauwerys. Toen deze laatste hem vroeg waarom hij nooit meer had geschreven over zijn avonturen tijdens de eerste wereldoorlog, antwoordde de dokter: “Ja, daarover zou ik boeken kunnen vullen, maar die oorlogsherinne­ringen zijn té erg en té droevig…”

Hendrik Versmissen werd op 18 januari 1879 te Hoogstraten geboren. Hij was het oudste kind uit het tweede huwelijk van onderwijzer Frans Versmissen met Maria Catharina Bolckmans uit Wortel. De boreling werd naar zijn grootvader genoemd, die een boerderij had in Castelré. In 1897 studeerde de begaafde leerling af aan het Klein Seminarie van zijn geboortestadje. In de retorica behaalde hij overigens twee grote prijzen van uitmuntend­heid, niet toevallig in geschiedenis en Nederlands opstel. Na zijn huma­niora trok Hendrik naar de Leuven­se uni­ver­siteit, waar hij in juli 1903 promoveerde tot dokter in de geneeskun­de. Na een korte tijd een praktijk als huisarts te hebben uitgeoefend in Wes­terlo, vestigde hij zich in het Brabantse Ganshoren.

Bij het uitbreken van de oorlog werd de reservist Ver­smissen op 4 augustus 1914 opgeroepen als legerarts. Hij behoorde trouwens tot een van de oudst opgeroepen militie­klassen, namelijk die van 1899. Tijdens een kort oponthoud in de cen­trale verzamel­plaats, de voormalige Sint-Bernardusabdij te Hemiksem, kreeg hij een jonge arts uit Keerbergen, dokter Vermey­len, toegewezen als adjunct. Ze werden ingedeeld bij een veld­hospi­taal van de I^e Legerdivisie. Deze infanteriedivisie kreeg haar vuur­proef tijdens de ongemeen felle gevechten in de streek van Tienen, vooral dan bij Sint-Margriete-Houtem en Grimde, waar de 2^e, 22^e en 3^e Linieregi­menten bloedige verlie­zen leden. Ook tijdens de twee Belgische uitvallen uit de vesting Antwerpen, volgde dokter Versmissen de troepen. Na de val van de verdedigingsli­nies voor Antwer­pen maakte hij, tijdens de nacht van 6 op 7 okto­ber, in uiterst moei­lijke omstandigheden de terugtocht van het leger mee. Hij trok met zijn ambulancecolonne over een geïmproviseerde voetbrug bij Burcht over de Schelde. In Zwijndrecht belandde zijn eenheid in de copmplete chaos en raakte ze al een deel van hun materiala kwijt. Omdat ze in het Waas­land dreigden omsingeld te gera­ken, trok Versmissen vanuit Sint-Niklaas met een veldam­bulance de Neder­landse grens over. Ze werden als niet-combattante militairen ongemoeid gelaten door de Nederlandse grenstroepen en mochten verdertrekken. Uitgeput bereik­ten Versmissen en Vermeylen het Zeeuwse stadje Hulst, dat krioelde van de ge­vluchte Belgi­sche soldaten. Na wat aandrin­gen slaag­den ze erin bij een plaatselijke dokter een bed voor de nacht te bemachti­gen. Om aan interne­ring in –het neutrale- Nederland te ont­snappen, reisden ze al de volgende dag per trein verder naar Terneuzen. Amper een paar uur later scheepten ze in te  Vlis­singen, met bestem­ming Enge­land.

In Londen aangeko­men kreeg Hendrik Versmissen vrijwel onmiddel­lijk een nieuwe taak. Op initia­tief van de Brusselse advocaat Verbaten werd hij toegewezen aan een medi­sche keu­ringscommis­sie. Bijna anderhalf jaar lang zou hij met zijn adjunct in opdracht van het Belgi­sche minis­terie van Landsver­dedi­ging in deze com­mis­sie zete­len. Een interes­sante anecdote is wel dat één van diege­nen die hij voor leger­dienst heeft goed­ge­keurd, de Hoog­straat­se oor­logsvrijwil­liger Frans Schrij­vers was, de latere patron van hotel ‘Het Zwanenhof’. Het rustige leventje in Londen bleek echter van korte duur. Een Waalse kapitein-com­mandant nam immers Ver­smis­sens taak in de commissie over en degradeerde hem tot een soort loopjon­gen.

Beseffend dat hij dichterbij het front nuttiger werk kon verichtten, vroeg en bekwam Hendrik Versmissen, medio 1916 zijn overplaatsing naar het vasteland. Hij werd er gede­ta­cheerd bij de medische staf van het Belgische militai­re hospitaal ‘Porte de Gravelines’ te Calais. Dit was een groot hospitaal dat bestond uit 36 barakken en plaats bood aan 1.500 patiënten. Versmissen zou er echter niet lang blijven. Omwille van zijn beginselvast katholi­cisme en zijn Vlaamsgezindheid kwam hij er immers al snel in conflict met de vrijzinnige militaire directeur/geneesheer van het hospitaal. Deze verbood aan het onder hem resorterende officierenkorps om aan eucharistievieringen deel te nemen. Hendrik Versmissen was de enige van de ruim 30 officieren die dit bevel laconiek ne­geerde. Het zou dan ook niet lang duren voor hij werd over­ge­plaatst naar het IJzer­front, waar hij opnieuw terecht kwam in de I^e Legerafdeling. Deze mutatatie moet in het laatste kwar­taal van 1916 hebben plaatsgevonden want op 30 juni 1917 werd dokter Versmissen bij K.B. bevorderd van adjunct-geneesheer tot bataljonsgenees­heer van 2^e klasse. Voor de rest van de oorlog zou hij aan het Ijzerfront dienen in de zgn. eer­ste-hulppos­ten, vlak achter de eerste linie. Vaak bete­ken­de dit werken in levensgevaarlij­ke omstandigheden, onder recht­streeks vijande­lijk vuur.

Tij­dens deze periode kwam hij in contact met prof. dr. Frans Daels, een erg bekwame en moedige legerarts, die één van de leiders was van de illega­le Frontbeweging. Daels, die ook was ingedeeld bij de I^e L.A., betrok zijn colle­ga bij de Vlaam­se actie aan het front. Dokter Versmis­sen, hield er zich onder­meer bezig met de werking van het Secretariaat der Katholieke Vlaamsche Hoogstudenten (SKVH) en steunde ‘Hel­denhul­de’. Werk, dat medio augustus ‘16 was opgericht door dokter Gravez en Cyriel Verschaeve, de kapelaan van Alveringem, met de bedoe­ling de graven van gesneuvelde Vlamin­gen te voorzien van Nederlands­talige op­schriften. Tot op dat ogenblik stond er immers op al die graven het officiële “Mort pour la patrie”. Soldaat/kunstenaar Joe En­glish ont­wierp een eigen zerkje, naar het model van een Iers Kel­tisch kruis, waarop een opwie­kende blauwvoet en de leuze “Alles voor Vlaan­deren, Vlaanderen voor Kristus” werd afge­beeld. Dankzij “Hel­denhulde”, en de inzet van tiental­len vrijwillige mede­werkers waaronder Hendrik Versmissen, werden op menig solda­ten­kerkhof deze zerkjes geplaatst.

Tijdens de grootscheepse uitbraak van het veldleger in najaar van ‘18 volgde Versmissen zijn eenheid – die was inge­deeld bij de noorder­groepering, onder bevel van de beruchte generaal Bern­heim - bij de bloedige offensieve gevechten in wat er restte van het Bos van Houthulst en rond de sterke Duitse bunkerlinie bij Klerken. Niet zonder gevaar trou­wens want tijdens de eerste twee dagen van het offensief sneuvelden twee van zijn colle­ga’s in de legerafde­ling, batal­jonsarts Andries Nouille en hulpgeneesheer Jozef De Cuyper. Deze laat­ste was een korte tijd Versmissens collega in het bataljon geweest.

In “Blond Germanje” schreef hij zijn impressies over het eindoffensief neer: “…Het was de opperste aanval. Tegen den gemeenen vijand stonden de legers aller landen in het gelid. Of hemel en aarde verging, bulderde het geschut aller wereld­dee­len vuur en vlammen op de Duitsche voorposten. In de sche­me­ring van den morgen, akelig als een bleeken droom, worden eensklaps de opeengehoopte strijdkrachten voortgezweept op den krater-doorwoelde verdediging van den vijand…Ver­suft, ver­bijsterd, onweerbaar werden de krijgsgevangen in heele horden opgeleid. In duizelingwekkende vaart ging het onophou­delijk verder. Enkel één punt weerstond. Het vormde een scher­pen inham in het front der zegevierende legers…” Ver­smissen schetst hierop de aanval op de versterking “De molen van Klerken” een ruïne, uitgebouwd tot een ge­duchte bunker in de Flandern II-stelling, strategisch gele­gen op een heuveltop. “…De dood zeisde de gelederen neder, even sekuur als een maaier de grashalmen…” wanneer dan uiteinde­lijk, na veel bloedvergieten de stelling veroverd werd, trof­fen de overwin­naars het volgende tafereel aan: “Abominato desolati­o­nis! Niets dan grijsgekleurde mensen­lijven, even onbezield als de ruwe, in wanorde opgehoopte muurpane­len.”

Na de wapenstilstand – die Versmissen in Maldegem meemaakte - trok hij met het Belgische bezettingsleger naar Duitsland. Na een kort verblijf als militair genees­heer te Rheinberg (Landeskreis Wesel), werd hij op het einde van april ’19 met onbepaald verlof gestuurd. Waarschijnlijk was hij tijdens deze periode ooggetuige van incidenten tussen Duitse Spartakisten (revolutionaire communistische arbeidrsraden) en Belgische bezet­tings­troepen in het Rijnland, want in ‘Blond Germanje’ zou hij hierover uitgebreid schrijven.

Het zou nog tien jaar duren voor bataljonsgeneesheer Hendrik Versmissen, ridder in de Leopoldsorde, drager van het oorlogs­kruis met palm en zege- en herinneringsmedaille, zijn oorlogsherin­nerin­gen, in de vorm van de roman “Blond Germanje” aan het papier zou toe­ver­trouwen. Dit boek stond haaks op de sfeer van hoera­pa­trio­tis­me die op dat ogenblik de toon aangaf. Het werd daar­entegen een loflied op de universele broederlief­de onder de volkeren, en bevatte overduidelijk een aantal autobiografische elemen­ten. In de zachtmoedige en idealisti­sche figuur van luitenant Ivo Verpoel, geboren in Oerduinen, “…een groene oase in de heiden van het Kempenland…” vond de door de oor­logsgruwel getekende dokter Versmissen een dankbare protago­nist voor zijn pacifistische ideeëngoed. In schrille tegen­stelling tot de revanchistische Belgische oor­logsliteratuur van die periode staat bijvoorbeeld Verpoels genuanceerde visie op het Duitse volk: “Waarom hadden ze ook België, dit gast­vrije land over­rompeld? Uit taktiek? Een overmoedige taktiek, die een volk van zeven miljoen zielen als onbeduidend in het vijandelijke kamp drijft, en bovendien de Engelse tegenstrever in het zadel tilt als de schoone ridder van ‘t goede recht der kleine staten. Niet het Duitsche volk was de schuldige. Wel torste het op zijn reuzenschouders, het ontzaglijke juk. Zijn phari­zeërs en schriftgeleerden zweepten het, blindgemaakt op, naar den zogenaamden Thabor. Maar het was niet de berg der verhef­fing. Het werd Calvarie met het schandehout der verplet­te­ring… “

Zelfs wanneer Ivo Verpoel – tijdens de Rijnbezetting - na een konfrontatie met Spartaki­stische arbeiders, aan het hoofd wordt verwond, blijft hij geloven in zijn Duitse “vrien­den en broeders”. De Spartakis­ten zijn in zijn ogen : “…bleke, uitgemergelde wezens! Mijnwerkers, doorwroetend de schat der aarde, hun leven lang onbekend met de heerlijkheid van het daglicht. Fabriekwerkers verengd, verdord, onder den schroei­enden adem der smeltovens. Verworpelingen, onterfden der maatschapij, wier herten, boordevol van lijden en ontbe­ring nu beefden van haat en verbittering. O! Dat dit tot bedaren kwam, zonder bloedvergieten…!”

Nog scherper werd Versmissen, wanneer hij in dit werk, de naoorlogse verdwazing van Belgisch hoerapatriotisme en blind franskiljonisme meedogenloos aan de kaak stelde. De fronter Versmissen, greep dan ook “Blond Germanje” aan om, zij het op een bedekte manier de Aktivisten te verdedigen.

 Ter illustra­tie, en tegelij­kertijd als afsluiting van deze bijdrage dit sleutelfragment uit ‘Blond Germanje’, waarin de Vlaamsvoe­lende Ivo Verpoel, na de wapenstilstand, ten huize van zijn gelief­de, zijn rivaal Jehan Le Cygne, een franskil­jonse beun­haas ontmoet. Jehan nodigt het gezelschap uit op een avondje thea­ter.

“-Ik vrees dit achtbaar gezelschap te hinderen,” juichte hij, “maar ik kwam met de blijde boodschap!”

“-Met de blijde boodschap? “ herhaalde aanmoedigend de mees­teres van den huize.

“-Ik kwam om mij eerbiedig ter beschikking dier dames te stellen, om hen naar het theater te begeleiden. Maar peins eens! Vanavond, voor de eerste maal na den orlog, doet een Parijzer troep ons de eer aan in de Scheldestad te komen spelen. Ik wil er bij zijn om ze toe te juichen ! Ik wil heesch zijn morgen van te jubelen: “Vive la France!”

“-Vive la France!” klonk de goedkeuring der beide vrouwen.

“-Daar is plaats in onze loge. Ik bid u luitenant, wil ons vergezellen om hen te bewonderen.”

“-Is het niet voldoende dat ik ze, vier jaar lang als strijd­broeders op het grootsche oorlogstoneel bewonderde?”

“-En wat speelen ze? “ vroeg belangstellend mevrouw.

“-O, een dolle revue! Maar wat doet dat? Ik had bij mezelf gezegd: mevrouw en juffer Larchange zijn van Luiker bloede. Haar beider vaderstad is de voorburcht der Fransche bescha­ving. Zij voelen mede met onze roemvollen bondgenoot. Ik wil luchten mijn liefde voor Frankrijk, mijn haat voor den over­wel­diger! Zeg, luitenant, u die zoolang in het vuur gestaan hebt, moet wel vreeselijk haten!”

“-Haten? Ik heb nooit haat gekoesterd!” bekende kalm de ver­harde strijder.

“-Niet haten? Ik vraag mij af hoe men zonder den verdrukker van zijn land te haten, hetzelve kan liefhebben!”

De luitenant haalde zijn schouders op. Dit lag op zijn lippen: “Ik bestatig dat de haat toch niet de machtigste drijfveer is om zelf het pantser te schoeien! En liefde voor het land? Daar wordt heden zooveel mee geschermd door lieden die hun woorden niet in daden omzetten!” Hij was edelmoediger.

“-Kom, kom, besloot hij, de overwinning is Goddank aan ons! Vrede nu aan de menschen en de volken die van goeden wil zijn!”

“-Vrede? Neen, geen mededogen! Noch voor den vijand, noch voor zijn handlangers! Hoe vindt u die lieve heertjes, die hier te lande met vijandelijke hulp hun taaldoeleinden na­streefden?”

“-Ik voel mij niet bevoegd in dat brandende vraagstuk een oordeel te vellen!”

“-Het verontwaardigde volk heeft hunne huizen doen opgaan in de vlammen. Jammer dat de vogelen zelf uit vliegen waren!”

“-De uitoefening van het recht behoort niet der menigte. Daarbij de zalvende hand bouwt op sterker grondvesten als die welke kastijdt. Aangenomen zelfs dat die lieden faalden, streden er in de rangen der bondgenooten ook geen enkelingen tegen het bestaande gezag in hun land die, omdat ze wonnen, op arduinen voetstukken vereeuwigd staan als de verlossers van hun volk?”

“-Maar dat is onvaderlandsch gesproken.”

“-Onvaderlandsch? Wat bedoelt u door onvaderlandsch? “…

Ivo stond recht. Indrukwekkend hoog boven die rijke, opper­vlakkige menschen…'