Deze maand zal het precies honderd jaar geleden zijn dat ‘Music Hall’, de eerste dichtbundel van Paul van Ostaijen (1896-1928) van de persen rolde. Een debuut dat zeker niet onopgemerkt voorbijging. Het is opvallend hoe veel van zijn bewonderaars vandaag de dag zoveel mogelijk proberen om van Ostaijen’s engagement tijdens de Grote oorlog te banaliseren of te marginaliseren.

van Ostaijen beleefde zijn pubereske ‘Sturm und Drang’ op het Antwerpse Atheneum. Hier engageerde hij zich in het Vlaams-nationale kamp en keerde hij zich resoluut tegen het reactionaire Franstalige establishment van bourgeoisie, kerk en monarchie, het ‘Grote Zirkus van de H. Geest – Godsdienst en Vorst en Staat’, zoals hij het later in zijn, wellicht bekendste bundel ‘Bezette Stad’ zou omschrijven.  In 1913 verliet hij het Atheneum, nadat hij voor de tweede keer een jaar moest overdoen, en werd hij klerk op het Antwerpse stadhuis.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog engageerde hij zich in het activisme. Als lid van het Vlaamsch Verbond schreef hij geregeld bijdragen voor de ‘Vlaamsche Gazet’, ‘De Antwerpsche Courant’, ‘De Goedendag’ en ‘Ons Land’. Uit deze artikels bleek duidelijk hoe Van Ostaijen zijn politieke engagement inkleurde: De taalstrijd was voor hem onlosmakelijk verbonden met culturele en sociale ontvoogding. Bovendien pleitte hij in een aantal artikels duidelijk voor een nationalisme  met een Groot-Nederlandse inslag. Hij zette overigens ook zijn woorden om in daden. Op 16 september ’17 nam hij deel aan een betoging tegen kardinaal Mercier die Antwerpen bezocht. Deze actie, waarbij Van Ostaijen met vijf andere activisten werd gearresteerd, leverde hem drie maanden cel en een flinke geldboete wegens smaad aan de kerkvorst op.  van Ostaijen en kompanen tekenden beroep aan. Maar van Ostaijen zou niet opnieuw voor de rechtbank verschijnen want in oktober ’18 vluchtte hij samen met zijn vriendin Emmeke naar Berlijn. Of zoals hij zelf later schreef ‘Na zorgeloos leven kamp voor het bestaan te Berlijn’. Berooid verbleef hij er in expressionistische en dadaïstische kringen en kwam er onder meer in contact met de communistische Spartacusbond. Hoewel zijn openlijke politieke activiteit - mede door zijn artistieke beslommeringen en wankele gezondheid -  na zijn terugkeer naar ons land in ’21, fel zou afnemen, nam hij nooit afstand van zijn activistische engagement tijdens de oorlog. Maar laat ons vooral niet vergeten dat Paul van Ostaijen véél meer was dan alleen een gedreven politieke activist.  Hij was een scherpzinnige kunstcriticus, de eerste werkelijk moderne dichter in het Nederlandse taalgebied en de schrijver van hilarische grotesken.    

Vandaag breng ik u een fragment uit ‘Music Hall’. Deze bundel was in feite de neerslag van zijn dandyeske, in een cocaïneroes verlopende avonturen in het Antwerpse  uitgangsleven 1914-1918. Hier volgt het sfeerrijke  ‘De Herfst’

Herfst

Zij die vóór mij kwamen en dichters waren,

zij hebben hun droefenis, in de Herfst, uitgesproken

en eenheid gevoeld tussen hun gebroken

leven, met het vaarwel aan de drommen hunner dromen,

en het sterven der zonneblaren aan de dorre bomen.

 Zij hebben gezegd: de Herfst was 't schoonste getij,

al was hij dan ook droefeniszwaar en de baar van de zomer blij,

zij wisten zich een groot geluk, toen hun leed

met het getij één was en sterk kompleet.

Maar zó kan ik de Herfst niet voelen, zó is hij niet in mij:

het gulden doodgaan in rijk-trillend getij.

Zó was het misschien vroeger; nu mijn droefenis inniger is,

nu voel ik van de Herfst enkel d'onvolmaakte vunzige treurenis.

Nu voel ik hoe een sterrevende zonneschijn

vermeerdert van dit treurende getij de werkelijke pijn;

vermoeid of niet, - wie kan het weten? - draagt als een stramme vrouw

de Herfst zijn lustloze dagen, zonder warmte, zonder kou.